پنجمین مدیرکل آژانس و چالش های پیش رو

رایزنی برای انتخاب جانشین محمد البرادعی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از ۱۲سال تصدی این مسوولیت آغاز شده است و نام چهار تن برای نامزدی یکی از پرچالش ترین سازمان های بین المللی، در محافل خبری به چشم می خورد.
"عبدالصمد مینتی" " نماینده آفریقای جنوبی در آژانس ، "یوکیا آمانو" نماینده ژاپن در آژانس ،" اولی هاینونن" ، معاون البرادعی ، "راجلیو فیرتر" رییس آرژانتینی سازمان منع گسترش تسلیحات شیمیایی در لاهه از جمله افرادی هستند که نام آنها در رسانه های برای نامزدی مدیرکلی IAEA مطرح شده که از این میان ، آفریقای جنوبی بطور رسمی نماینده خود را نامزد کرده است.
گرچه ژاپن رسما نامزد خودرا برای جانشینی البرادعی معرفی نکرده ولی دیپلمات هاIAEA آمانو را کاندیدای احتمالی توکیو معرفی کرده اند و گفته می شود که رقابت بین ژاپن و آفریقای جنوبی برای تصدی این پست شدت گرفته است.
"بویلوا سونجیکا" وزیر انرژی آفریقای جنوبی گفت که "عبدالصمد مینتی" نماینده پورتوریا در آژانس بین المللی انرژی هسته ای درجهت استفاده از کاربردهای صلح آمیز انرژی هسته ای در آفریقای جنوبی بعد از توقف برنامه تسلیحات هسته ای رژیم آپارتاید تلاش گسترده ای کرده است .
وزیر فناوری ژاپن "یوکیا آمانو" نماینده این کشور در آژانس را به خاطر تجربیات وی در مسائل مربوط به منع و جلوگیری از تسلیحات هسته ای تحسین کرده و بهترین گزینه برای به عهده گرفتن پست ریاست آژانس اعلام کرد.
۳۱ دسامبر ۲۰۰۸ آخرین فرصت برای نامزدی ریاست آژانس بین المللی انرژی هسته ای است و چانشین البرادعی در ۶ اکتبر انتخاب و در ژوئن ۲۰۰۹ آغاز بکار می کند.
● مدیران کل آژانس از آغاز تا کنون
اندیشه ایجاد یک نهاد بین‌المللی برای استفاده صلح‌جویانه از انرژی اتمی در سال ۱۹۵۳ پاگرفت و فعالیت‌ها برای سازماندهی و تشکیل آن آغاز گردید که سرانجام در سال ۱۹۵۶ پیش‌نویس اساسنامه آن در کنفرانسی با شرکت ۸۰ کشور جهان در مقر سازمان ملل تصویب شد و در ۲۹ ژوئیه ۱۹۵۷ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسما موجودیت یافت و از آن زمان تاکنون چهار تن برمصدر ریاست آژانس بین المللی انرژی اتمی تکیه زدند.:
۱) استرلینک کول
کول نخستین مدیرآپانس انرژی اتمی است که ریاست این سازمان را از سال ۱۹۵۷ تا ۱۹۶۱ برعهده داشت، در زمان وی اساسنامه سازمان و بدنه اصلی آن متشکل از سه مجموعه - شورای حکام ، اجلاس عمومی و مدیرکل سازمان شکل گرفت و ابعاد سازمانی و حقوقی این مجموعه مستقل از سازمان ملل، اما وابسته به آن تشکیل شد و دوایر و سازمان های مربوط به این نهاد نوپا کم کم به وجود آمد.
۲) سیگوارد اکلاند
دومین رییس سازمان به مدت ۲۰ سال از ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۱ مسوولیت ریاست این سازمان را برعهده گرفت و طی این مدت طولانی نهاد آژانس توانست در اوج جنگ سرد زیرساخت های بین المللی خود را تشکیل دهد. هر چند ساختار اولیه سازمان در دوره ریاست نخستین رییس آن ریخته شد اما در دوره ۲۰ ساله ریاست سیگوارد اکلاند، انسجام فعلی را پیدا کرد.
هدف اصلی آژانس طی این مدت همکاری های علمی - فنی مبتنی بر فناوری هسته ای با جوامع دنیا بود و ظاهرا برای رسیدن به این اهداف، شورای حکام که یکی از دو نهاد واقعی سیاستگذار آژانس می باشد، شروع به تکمیل کادرهای تشکیلاتی خود نمود، در این دوره شورا اعضای خود را به ۳۵ عضو رساند.
۳) هانس بلیکس
وی از سال ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۷ میلادی ریاست این سازمان را برعهده داشت جنگ ایران و عراق و این که دولت بعثی عراق دارای سلاح کشتار جمعی است ، دایره فعالیت سازمان انرژی اتمی خصوصا، رییس آن را در ایران فعال نمود، حادثه چرنوبیل به سال ۱۹۸۶ در دوره هانس بلیکس، اهمیت سازمان را در بخش مهم امنیت هسته ای برملا نمود، هرچند حادثه بروز تشعشعات اتمی در دوره میخائیل گورباچف و در اوج شعار اصلاح طلبی او به وقوع پیوست و جهان را که تا این تاریخ تنها به انفجار اتمی هیروشیما و ناکازاکی چهره نموده بود ، متوجه خود کرد.
۴) محمد البرادعی
محمد البرادعی هفدهم ژوئن ۱۹۴۲ در خانواده‌ای‌ متوسط‌ در قاهره، پایتخت مصر به دنیا آمد. پدرش مصطفی البرادعی وکیلی متبحر بود. البرادعی در سال ۱۹۶۲ از دانشکده حقوق دانشگاه قاهره موفق به اخذ لیسانس شد، دو سال بعد به خدمت وزارت امور خارجه مصر درآمد و به عضویت هیات نمایندگی این کشور در سازمان ملل ‌متحد منصوب شد.
عزیمت او به ایالات ‌متحده آمریکا فرصتی شد تا با پشت سرگذاشتن دوره تحصیلات تکمیلی در مدرسه حقوق دانشگاه‌ ایالتی نیویورک در سال ۱۹۷۴ موفق به کسب درجه دکترای حقوق بین‌الملل شود. آشنایی البرادعی با آژانس از زمانی آغاز شد که دو بار از سوی وزارت امور خارجه ‌مصر ماموریت یافت به عنوان نماینده حقوقی و کنترل تسلیحاتی مصر در سازمان ملل ‌متحد در نیویورک و ژنو خدمت کند.
وی طی یک دوره چهارساله دستیار ارشد وزیر خارجه مصر شد اما آغاز به کار او در سازمان‌ ملل نقطه پایان فعالیتش در وزارت‌ خارجه این کشور بود،همکاری البرادعی با نهادهای وابسته به سازمان ‌ملل‌ متحد با پذیرفتن مسوولیت برنامه‌ حقوق‌ بین‌الملل انستیتو تحقیقات‌ و آموزش ملل ‌متحد در سال ۱۹۸۰ آغاز شد.
در سال ۱۹۸۴ به عضویت دبیرخانه آژانس‌ بین‌المللی‌ انرژی اتمی درآمد. مهمترین سمت‌های او پیش از آن که در سال ۱۹۹۳ به عنوان دستیار دبیرکل‌ آژانس در امور روابط‌ خارجی منصوب شود، مشاور حقوقی آژانس بوده است.
البرادعی در سال ۱۹۹۷ به عنوان چهارمین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی‌ اتمی انتخاب شد و در ۸ اکتبر ۲۰۰۵ برای بار سوم در این سمت ابقا شد، در این دوره اکثر کشورهای در حال توسعه، که حدود یک سوم از ۳۵ عضو شورای حکام را تشکیل می دهند، از ادامه خدمت البرادعی حمایت می کرند در حالی که ایالات متحده تنها کشور مخالف انتخاب مجدد البرادعی خواستار تغییر در مدیریت این نهاد بود.
برخی تحلیل گران معتقد بودند که آمریکا به دلیل این که وی مسلمان بوده ، بر تغییر البرادعی تاکید داشته اما برخی نیز مخالفت واشنگتن را به دلیل رویکردو مواضع البرادعی نسبت به برخی مسایل آژانس از جمله برنامه های هسته ای ایران و نحوه برخورد وی در جریان بازرسی های تسلیحاتی از عراق می دانستند.
در حالی که ایالات متحده ایران را به دنبال کردن برنامه های پنهانی برای دستیابی به تسلیحات اتمی متهم می کند، آقای البرادعی در گزارش های خود، ضمن انتقاد ازبرخی اقدامات ایران ، تاکید داشته که هیچ نشانه ای از انحراف در فعالیت های هسته ای تهران یافت نشده است.
در آن زمان ایالات متحده از البرادعی خواسته بود که از نامزدی خود برای تصدی مجدد سمت مدیرکل آژانس برای یک دوره چهارساله دیگر خودداری ورزد اما وی این درخواست را نپذیرفت.
معمولا مدیرکل به اتفاق آرا و بدون مخالفت کشورهای عضو شورای حکام به این سمت انتخاب می شود و موضع ایالات متحده، که عضو شورای حکام است، این سنت را به مخاطره انداخته بود تا این که سرانجام در پی دیدار البرادعی و کاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریکا، واشنگتن به ادامه ریاست وی رای مثبت داد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و به تبع آن البرادعی در سال‌های اخیر بیش از هر چیز درگیر سه پرونده‌ی هسته‌ای در ارتباط با سه کشور عراق ، کره شمالی و ایران بود که شاید مهم ترین و پرکشمکش‌ترین این پرونده‌ها ، برنامه هسته ای ایران باشد که از هفت سال پیش تاکنون ادامه دارد.
● پنجمین مدیرکل و چالش های پیش روی
رایزنی برای انتخاب پنجمین مدیرکل اژانس در حالی آغاز شده که البرادعی اعلام کرد که دیگر نامزد تصدی این مسوولیت نخواهد بود و برخی منابع علت تمایل نداشتن به نامزدی مجدد را اختلافات وی با کشورهای غربی بر سر به رسمیت نشناختن حقوق ملت ها در استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای می دانند این درحالی است که برخی معتقدند که البرادعی در دوره سوم تصدی این مسوولیت کاملا تحت تاثیر و نفوذ کشورهای غربی بویژه آمریکا عمل کرده است.
ناظران سیاسی در ارزیابی از نامزدهای آفریقای جنوبی و ژاپن برای تصدی مدیریت آپانس آنها را دارای دیدگاههای مخالف آمریکا دانستند وخبرگزاری فرانسه نامزد آفریقای جنوبی را فردی معتقد به برابری هسته ای در جهان ارزیابی کرد و نماینده ژاپن را دارای فعالیت های گسترده در زمینه جلوگیری از منع و تکثیر سلاح های هسته ای اعلام نمود.
آمانو، نامزد ژاپنی این سمت در اجلاس شورای حکام گفت: آژانس باید خود را به قدر کفایت تقویت نماید تا توانایی مواجهه با چالشهای بزرگ و تازه را داشته باشد، چالشهای همچون تروریسم هسته ای، پاکسازی هسته‏ای، بحران های بین‏المللی کمبود انرژی، گرمایش جهانی که می تواند با استفاده صلح‏آمیز از انرژی اتمی به جای سوختهای فسیلی کنترل شود.
وی عملکرد آژانس در قبال ایران و سوریه را دچار آفت سیاسی کاری دانست و گفت: متاسفانه ما نمی توانیم کشورها را مجبور به همکاری کنیم. ما چاره ای نداریم جز این که صبوری پیشه کرده و تلاش نماییم دولتها را قانع کنیم.
نماینده آفریقای جنوبی از حمایت ۵۳ عضو اتحادیه آفریقا برخودار است و پیش بینی می شود که اعضای گروه نم (غیرمتعهدها) نیز از "عبدالصمد مینتی" پشتیبانی کنند.
از سوی دیگر در صورت نامزد شدن اولی هاینونن معاون محمد البرادعی پیش بینی می شود که آمریکا و متحدانش از وی برای تصدی مدیرکلی آژانس حمایت کنند و در غیر این صورت احتمالا نماینده ژاپن با توجه به همسویی توکیو با سیاست های دولت واشنگتن و مساله برنامه هسته ای کره شمالی مورد حمایت غربی ها قرار خو.اهد گرفت.
معیار آمریکا برای انتخاب مدیرکل آینده آژانس، همسویی با سیاست های واشنگتن و باور و مواضع مدیر جدید درباره برنامه هسته ای ایران خواهد بود و هم اکنون قابل پیش بینی است که آمریکا برای دستیابی به اهداف خود از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد بود و در این راه دیگر همپیمانان خود را با خود همسو و هم رای خواهد کرد.
پنجمین مدیرکل آژانس انرژی اتمی فارغ از این که چه کسی و از چه کشوری خواهد بود، در شرایطی این مسوولیت را برعهده می گیرد که نقش و استقلال آژانس تحت فشار قدرتها ی بزرگ بویژه آمریکا کمرنگ تر شده است و تصمیمات آژانس که باید براساس آیین نامه و اساسنامه ومبتنی بر جنبه های حقوقی و فنی باشد بیشتر تحت تاثیر مسابل سیاسی است و این امر قدرت و اختیارات مدیرکل را تحت الشعاع خود قرار می دهد.
بی تردید، برنامه صلح آمیز هسته ای ایران و برقرای توزان بین فشارهای قدرت های بزرگ و حقوق حقه کشورهای عضو آژانس در برخوداری از دانش صلح آمیز هسته ای براساس آیین نامه IAEA ، یکی از چالش های مهم پیش روی پنجمین مدیرکل این سازمان بین المللی خواهد بود.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا