اعتیاد؛ یک بستر و چند رویا

<تغییر نام ستاد[ مبارزه با مواد مخدر ] به ستاد مبارزه با اعتیاد مصلحت نیست.۲۲‌ این نقل قول متعلق به دبیر محترم ستاد مبارزه با مواد مخدر است. این نقل قول اشاره تام و تمامی به تک‌بعدی نگریستن به اعتیاد دارد و اعتیاد را منحصر به مصرف مواد، کشیدن سیگار و نوشیدن الکل می‌داند. بدیهی است که از این منظر، معتاد هم آدمی است که درگیر مصرف مواد، نوشیدن الکل و کشیدن سیگار است، در حالی که اعتیاد فقط به مصرف موارد پیش‌گفته محدود نمی‌شود.
این باور نسبت به اعتیاد در دهه ۳۰ و ۴۰ میلا‌دی نظریه غالب در ادبیات اعتیاد بود. اینک اینگونه نگریستن به اعتیاد عوض شده است. اگر این نام نخواهد تغییر کند، پس این ستاد فقط باید برنامه‌هایی برای مواد مخدر داشته باشد و سایر مواد غیرمخدر در برنامه‌های این ستاد نباشد در حالی که مواد مخدر بخش کوچکی از اعتیاد در جامعه ماست.ما یک پدیده به نام اعتیاد داریم و مصداق آن فرق نمی‌کند که چه چیزی باشد؛ الکل، مواد، یا سیگار. این ستاد وظیفه سازماندهی و تجمیع فعالیت‌ها در زمینه پیشگیری و بهبودی از رفتارهای اعتیادی را دارد و اینکه به سمت کاهش اعتیاد و تسریع بهبودی اعتیاد برود تا رفتارهای اعتیادی در جامعه کاهش یابد نه اینکه اعتیاد به نوع خاصی از مواد کاهش یابد.فراموش نکنیم که ما یک زیربنای رفتاری و شخصیتی داریم که انواع گوناگونی از مواد بر آن سوار می‌شود و هر فرد را با توجه به آن مواد خاص معتاد به آن می‌نامند؛ تریاکی، هروئینی، بنگی، الکلی، کراکی، سیگاری و... حال این دیگر چه داستانی است که دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: <اگرچه گستره کار ستاد مبارزه با مواد مخدر به مبارزه با سیگار و الکل اقدام مفیدی است، اما نیاز نیست هر کار مفیدی به حوزه کاری ستاد وارد شود؛ چرا که این ستاد را از اهداف اصلی دور می‌کند.۳۳‌ مگر هدف این ستاد چیزی جز پیشگیری و بهبودی آحاد مردم از رفتارهای اعتیادی است؟<طبق آخرین نتایج کارشناسی تغییر نام ستاد مبارزه با مواد مخدر به ستاد مبارزه به اعتیاد، به این نتیجه رسیدیم که توسعه دادن ماموریت‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر، به الکل و سیگار به مصلحت نیست، زیرا ستاد مبارزه با مواد مخدر را تا حدی دچار فقدان تمرکز می‌کند.۴۴‌ این ستاد ادخال الکل و سیگار را به حوزه فعالیت‌های خود به منزله توسعه ماموریت‌های خود قلمداد می‌کند در حالی که داستان پیشگیری و درمان اعتیاد بسی فراتر از مواد، الکل و سیگار است. امروزه منابع معتبر علمی بر رفتارهای اعتیادی توجه دارند. فقدان تمرکز آن چیزی است که هم‌اینک در ستاد حاکم است که ستاد به جای تمرکز بر پدیده اعتیاد به برخی مصداق‌های بیرونی آن که مصرف برخی تغییردهنده‌های خلق است توجه دارد. تمرکز یعنی اینکه شما به کاهش رفتارهای اعتیادی و شناسایی زیربنایی اعتیادی بپردازید نه اینکه چقدر مصرف می‌کنیم؟ با کی مصرف می‌کنیم؟ چرا مصرف می‌کنیم؟ چه جوری مصرف می‌کنیم؟ مهم این است که مصرف می‌کنیم و این مصرف نشانه‌ای از کژکاری است. در حقیقت وقتی انسان‌ها برای حال خوب به <مناطق امن> پناه می‌برند گرفتار رفتارهای اعتیادی‌اند. برنامه‌های ستاد بایستی متمرکز بر ایجاد مناطق امنی باشد که آسیب‌زا نباشد. نمی‌خواهیم وارد مباحث بهبودی و مسائلی از این دست شویم، فقط به این نکته اشاره می‌شود که برنامه‌های متمرکز بر بهبودی برنامه‌هایی است که افراد را به سمت مناطق امن واقعی سوق می‌دهند.
به نظر می‌رسد که هدف چنین ستادی باید متمرکز بر کاهش رفتارهای اعتیادی‌ای باشد که سه‌گانه مواد، الکل و سیگار برخی از آن است. مگر تا به حال که نام این سازمان ستاد مبارزه با مواد مخدر بوده فقط به مواد مخدر پرداخته است؟ مواد محرک، مواد منوم، مواد توهم‌زا و... آیا جزو فعالیت‌های این ستاد نبوده است؟کدام برنامه این ستاد اعتیاد را از منظر غیر از مواد دیده است؟ کدام برنامه این ستاد برنامه‌هایی برای اعتیادهای پنهان نظیر اعتیاد به کنترل، کار، خرید، غذا و... تدارک دیده است؟ این ستاد کدام پژوهش را در حیطه انواع رفتارهای اعتیادی غیر از دود و دم طراحی کرده است؟آیا کتابی سراغ دارید که صرفا متمرکز بر اعتیاد به مواد باشد؟ کتاب‌های روزآمد در حیطه اعتیاد به رفتارهای اعتیادی توجه دارند و برای هر رفتار اعتیادی بخش‌هایی مجزا در نظر گرفته‌اند.تقریبا قریب به چهار سال است که در مجامع علمی اعم از کارگاه‌ها و نشست‌های برگزارشده توسط ستاد و سایر دستگاه‌ها، پیشنهاد تغییر نام ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌شود. حال که این ستاد اقدام به این کار کرده است باز می‌خواهد راه نادرست پیش را ادامه دهد. نامگذاری بر یک فرآیند نقش بسیار مهمی در تبیین و راه‌حل‌جویی برای آن دارد. لا‌زم به ذکر است که این کار به معنای توسعه دادن ماموریت‌های سازمان نیست بلکه به معنای توجه کردن به بخش وسیعی است که سال‌هاست این سازمان در حوزه مدیریتی خود از آن غفلت ورزیده است.از آنجایی که اعتیاد مناطق پاداش را در مغز فعال می‌کند فرقی نمی‌کند که این پاداش از مواد به دست آید یا از یک تجربه نظیر: خرید، غذا، کار، اینترنت، سیگار و... . اعتیاد ، یک زیربنا است که هزاران مصداق دیگر بر آن سوار می‌شود. با این مفروضه اگر به اعتیاد بنگریم، معتاد دیگر آدمی که آب دماغش راه افتاده است، یا در حال چرت کفتری یا مرغوب است، توی جوی افتاده است، در حال تزریق مواد است و یا الکل مصرف می‌کند، نیست. معتاد هر کسی است که به دنبال تغییر حالت است و برای این تغییر حالت انسان‌ها گاهی به مواد، گاهی به الکل، گاهی به غذا، گاهی به سیگار و گاهی به قمار متوسل می‌شوند. پس ما یک ستاد داریم به نام ستاد مبارزه با رفتارهای اعتیادی با برنامه‌هایی متمرکز بر انواع اعتیادها. از آنجایی که در جامعه ما واژه اعتیاد بار مصرف مواد دارد در حالی که اعتیاد فقط مصرف مواد نیست، پیشنهاد می‌شود حتما در نامگذاری، واژه رفتارهای اعتیادی را مدنظر داشت. البته در زمینه <مبارزه> هم جای گپ و گفت فراوان است که آیا باید با اعتیاد مبارزه کرد یا اینکه اعتیاد را پذیرفت و بسترهای به‌وجود‌آمده آن را شناخت و به سمت پیشگیری و بهبودی از آن حرکت کرد؟ فراموش نکنیم وقتی با چیزی مبارزه می‌کنیم پایدارتر می‌شود.
این یک اشتباه رایج در تمام دستگاه‌های متولی پیشگیری و درمان اعتیاد در این کشور است که برنامه‌های پیشگیرانه‌‌شان متمرکز بر مواد است نه بر بسترهای به‌وجود‌آورنده آن. یک دود هروئین، یک بست تریاک، شیره، یک شیت لورازپام، یک صوت شیشه، یک راه کوکائین یا یک نخ سیگار بیانگر تمام اعتیاد جامعه نیست. امروزه افراط‌های اجبارگون جزو رفتارهای اعتیادی است نظیر اعتیاد به قمار، اعتیاد به شهوت‌‌نگاشت (‌) pornography، اعتیاد به غذا، پرکاری، اعتیاد به خرید، اعتیاد به مواد، اعتیاد به الکل، اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به سیگار و... . مگر منابع علمی وضعیت خانواده‌های اعتیاد را گونه‌ای <اعتیاد به معتاد> نمی‌دانند؟ پس ما می‌توانیم اعتیاد را در اشکال گوناگون داشته باشیم، اما از مواد خبری نباشد. پس افرادی از این دست که مواد، الکل و سیگار مصرف نمی‌کنند اما اعتیادهایی از نوع دیگر دارند جزو مخاطبان کدام برنامه ستاد خواهند بود؟دو دیگر اینکه آرم این ستاد نیز بسیار نامرتبط است، هیجانی و غیرعلمی است و بد نیست حال که نام این سازمان قرار است تغییر کند این آرم هم تغییر یابد.البته نامگذاری نامناسب بر سازمان‌ها فقط به این ستاد منحصر نمی‌شود، بلکه اصولا‌ در نامگذاری سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها ما مشکل داریم. مثلا‌ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی داریم، مگر وزارت بهداشت چه ایرادی دارد؟ وزارت ارتباطات و فناوری اطلا‌عات داریم، مگر وزارت ارتباطات چه ایرادی دارد؟ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری داریم، مگر وزارت علوم چه ایرادی دارد؟ چرا بایستی تمام فعالیت‌های یک وزارتخانه را در نام آن وزارتخانه بیاوریم؟ در بسیاری از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها شاهد این تطویل در نامگذاری هستیم.در خاتمه پیشنهاد می‌شود از خیر مصلحت‌اندیشی و بحث‌های کارشناسی در این ستاد بگذریم و با جریان معاصر دنیا درباره اعتیاد هماهنگ شویم که: <اعتیاد یعنی هر چیزی که بدان متوسل می‌شویم تا حال خودمان را تغییر دهیم و ما را از خود واقعی‌مان دور می‌کند و برایمان عوارض سوء در بر دارد.

سعید نوروزی(جوینانی)
پاورقی‌ها:
۱- این عبارت را از کتاب <یک بستر و دو رویا> اثر آندره فونتن با ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی وام گرفته‌ام.
۲- دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر، وبگاه رسمی ستاد به نشانی ‌>http://www.dchq.ir<
۳- همان منبع
۴- همان

منبع : روزنامه اعتماد ملی