۲ مرداد ـ ۲۴ جولای ـ پیشروی روس ها در فرارود - ضعف های دولت تهران

ناصرالدین شاه اواخر ژوئیه ۱۸۵۹ (اوایل مرداد ۱۳۲۸ خورشیدی) تسلیم نظر رجال ملی گرای وقت شد و حمزه میرزا (حشمت الدوله) و میرزا محمد (قوام الدوله) را مامور دفاع از مرو و نواحی اطراف آن كرد. رجال ملی گرا (ایراندوست) در هر فرصتی به ناصرالدین شاه فشار می آوردند كه مانع تصرف فرارود (ماوراءالنهر) و به ویژه شهرهای تاریخی ایران در آن منطقه توسط روس ها شود كه مهد فرهنگ و تمدن ایرانی و ادبیات فارسی بودند.
در یك جلسه مشورتی حتی به ناصرالدین شاه گفته شده بود كه می توان برای این منظور از سراسر كشور داوطلب جمع آوری كرد و فرستاد و نام دفاع میهنی بر آن نهاد. پس از صدور دستور ناصرالدین شاه به شازده حشمت الدوله، از سوی مقامات محتاط آن زمان به سفیر روسیه اشاره شده بود كه این نیرو به منظور سركوب كردن تركمن های قبیله سالور و طایفه تكله كه نافرمانی می كنند و به ساكنان منطقه مرو آسیب وارد می كنند اعزام می شود و خصومتی با روسیه دركار نیست.
سران دو واحد اعزامی در نیمه راه با هم نساختند، از یكدیگر جدا شدند و ماموریت انجام نشد! و روس ها به تدریج بازهم پایین تر آمدند و تاشكند را كه گرفته بودند در سال ۱۸۶۵ پایتخت تركستان روسیه اعلام داشتند و به كوچ دادن غیر تاجیك (غیر فارس) به مناطق متصرفی دست زدند تا اكثریت به دست آورند. آخرین نقطه متصرفی روس ها در خراسان بزرگتر، ناحیه نسا (همزه ندارد و كلمه ای عربی نیست، نامی است دو هزار و چهارصد ساله و واژه ای است پهلوی = فارسی دوران اشكانیان) بود كه اشك اول سردودمان اشكانیان در آن ناحیه شهر اشك آباد را ساخت كه اینك در ایران (فقط در ایران!) عشق آباد تلفظ می شود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز