مالیات بر ارزش افزوده

در ایران بیشترین در آمد دولت ناشی از صادرات نفت است و مالیات، سهم ناچیزی از در آمد دولت را تشکیل می دهد. در واقع یکی از بارزترین مشکلا ت ساختاری اقتصاد کشورمان ضعف نظام مالیاتی حاکم است. در نظام مالیاتی ایران، مالیات ها به موقع وصول نمی شود عدالت چندان تحقق نمی یابد و ظرفیت های مالیاتی بالفعل با ظرفیت های مالیاتی بالقوه تفاوت قابل توجه دارد. هزینه وصول مالیات نیز بالا ست و فرار مالیاتی در کشور امری متداول است. رفته رفته با افزایش رقابت بین المللی برای جذب سرمایه گذاری ها نرخ مالیات شرکت ها، روندی رو به نزول پیدا کرد.
به جای آن دولت ها به وضع و وصول مالیات کالا ها و خدمات موظف شدند، مالیات کالا ها و خدمات یابه عبارتی دیگر، مالیات بر ارزش افزوده(VAT) نوعی مالیات غیر مستقیم عام است که به صورت چند مرحله ای از اضافه ارزش کالا های تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می شود. به عبارت دیگر مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهایی، مرحله به مرحله اخذ می شود این روش متوسط فون زیمنس (simence fone) آلمانی در سال ۱۸۸۱ ابداع شد.
برای اولین بار و به طور رسمی در سال ۱۹۵۴ در کشور فرانسه به صورت مالیات بر کالا های و مصرفی در مرحله تولید استفاده شد که البته در سال ۱۹۸۶ آن را به طور جامع تا مرحله خرده فروشی گسترش داد از این روش امروزه بیش از ۹۰ کشور جهان استفاده می کنند و تعداد زیادی از کشورها درصدد پیاده کردن آن در نظام اقتصادی خود هستند نکته مهم آن که چون جمع ارزش افزوده های بنگاه های اقتصادی در یک کشور، برابر تولید ملی همان کشور است.
(استهلا ک+سود+اجاره+بهره+دستمزد= معاملا ت واسطه ای- کل معاملا ت= ارزش افزوده) اخذ مالیات ارزش افزده به ۴ روش صورت می پذیرد. روش هایی همچون راه و روش تجمعی مستقیم ۲. روش تجمعی غیر مستقیم ۳. روش کاهش مستقیم ۴. روش کاهش غیر مستقیم. متداوترین این روش ها، روش چهارم است که به عنوان روش فاکتور نویسی معروف است.
● مزایا و معایب (VAT) یا مالیات بر ارزش افزوده:
مزایای مالیات بر ارزش افزوده عبارتست از:
۱) با گسترش پایه مالیاتی: VAT می تواند بخشی از فعالیت های اقتصادی را که تحت پوشش قرار دادن آنها با استفاده از سایر روش ها مثل مالیات بر فروش که دشوار است را پوشش دهد.
۲) افزایش در آمدهای مالیاتی: استفاده از VAT به دلیل گسترش پایه مالیاتی می تواند در آمدهای مالیاتی را به نحو چشمگیری افزایش دهد(البته اگر توام با گسترش پایه مالیاتی نرخ مالیاتی کاهش نیابد)
۳) کاهش هزینه اخذ مالیات: مالیات بر ارزش افزوده مکانیزمی خود اجرایی دارد لذا احتمالا هزینه های جمع آوری در مقایسه با سایر روش های اخذ مالیات پائین تر است همچنین استفاه از این روش موجب کاهش مالیات مضاعف، کاهش فرارهای مالیاتی و کاهش وقفه زمانی پرداخت نیز می شود و به طور کلی با ساده سازی و کارایی خود، کمک شایانی به اصلا ح ساختار کلی نظام مالیاتی کشور خواهد کرد به عبارت دیگر، استفاده از این روش، نظام مالیاتی کشور را هر چه
بیشتر به یک نظام مالیاتی کارآمد که در آن اخذ مالیات بادقت، سرعت و حداقل هزینه انجام می شود نزدیک خواهد کرد. اما استفاده از این روشن می تواند معایبی داشته باشد. هنگامی که در ۱۹ خرداد ماه سال ۱۳۸۷ قانون ۵۳ مالیات بر ارزش افزوده توسط مجلس شورای اسلا می به دولت ابلا غ شد پس از مدتی در هنگام اجرای این قانون، نارضایتی مردم پدیدار گشت.
این نارضایتی های مردم به علت بالا رفتن سطح عمومی قیمت ها ودر نتیجه فراگیر شدن تورم در کشور بود پس جا دارد برای برشمردن معایب مالیات برارزش افزوده به تورم هم اشاره کنیم پدیده تورم به خاطر افزایش بهای تمام شده فروش در مراحل مختلف اخذ مالیات است. البته تاکید می کنیم پدیده مالیات بر ارزش افزوده در مرحله اجرا مستلزم انجام مطالعات کارشناسی و علمی دقیق و پی ریزی ساختار سازمانی است که نادیده گرفتن آن می تواند اقتصادملی را با مشکل مواجه کند . عدم رعایت عدالت اجتماعی یکی دیگر از معایب این روش است.
گروه های با درآمد کم و متوسط نسبت به گروه های با درآمد بالا ، سهم بیشتری از درآمدشان را بابت مالیات پرداخت می کنند در مقایسه مزایا و معایب روش VAT و با مشاهده اینکه مزایای این روش بر معایب آن فزونی دارد به دلیل به کار گرفتن این روش در کشورهای متعدد پی می بریم.
بیشتر به یک نظام مالیاتی کارآمد که در آن اخذ مالیات بادقت، سرعت و حداقل هزینه انجام می شود نزدیک خواهد کرد. اما استفاده از این روشن می تواند معایبی داشته باشد.
هنگامی که در ۱۹ خرداد ماه سال ۱۳۸۷ قانون ۵۳ مالیات بر ارزش افزوده توسط مجلس شورای اسلا می به دولت ابلا غ شد پس از مدتی در هنگام اجرای این قانون، نارضایتی مردم پدیدار گشت.
این نارضایتی های مردم به علت بالا رفتن سطح عمومی قیمت ها ودر نتیجه فراگیر شدن تورم در کشور بود پس جا دارد برای برشمردن معایب مالیات برارزش افزوده به تورم هم اشاره کنیم پدیده تورم به خاطر افزایش بهای تمام شده فروش در مراحل مختلف اخذ مالیات است. البته تاکید می کنیم پدیده مالیات بر ارزش افزوده در مرحله اجرا مستلزم انجام مطالعات کارشناسی و علمی دقیق و پی ریزی ساختار سازمانی است که نادیده گرفتن آن می تواند اقتصادملی را با مشکل مواجه کند .
عدم رعایت عدالت اجتماعی یکی دیگر از معایب این روش است. گروه های با درآمد کم و متوسط نسبت به گروه های با درآمد بالا ، سهم بیشتری از درآمدشان را بابت مالیات پرداخت می کنند در مقایسه مزایا و معایب روش VAT و با مشاهده اینکه مزایای این روش بر معایب آن فزونی دارد به دلیل به کار گرفتن این روش در کشورهای متعدد پی می بریم.
در حال حاضر در ایران ، کالاها و خدمات مالیاتی حدود۸ درصد مجموع درآمدهای مالیاتی را تشکیل می دهد که در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی مالیات کالا ها و خدمات حدود ۳۲ درصد مجموع و درآمد مالیاتی آنها را تشکیل می دهد.
در مکزیک و ترکیه سهم مالیات کالا ها و خدمات به ترتیب ۵۵/۵ و ۴۷/۷ درصد و آمریکا ۱۸/۳ درصد است که پایین ترین درصد را در بین کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی است. نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی این کشورها به طور متوسط ۳۵/۹ درصد است.
در صورتی که این نسبت در ایران کمتر از ۸ درصد برآورد می شود. توصیه صندوق بین المللی پول به کشورهای در حال توسعه، استفاده از سیستم مالیات بر ارزش افزوده است زیرا استفاده از مالیات بر ارزش افزوده، وصول سریعتر مالیات است مالیات عملکرد شرکت ها چند ماه پس از پایان دوره مالی وصول می شود. اما مالیات بر ارزش افزوده ماهانه یا هر سه ماه یک بار دریافت می شود.
بالا ترین وپایین ترین نرخ های استاندارد مالیات بر ارزش افزوده در برخی کشورها به شرح زیر است:
نرخ مالیات بر ارزش افزوده در نسخه های اولیه لا یحه مالیات حدود ۷ درصد بود، اما این نرخ در قانونبه طور اساسی تغییر کرد. طبق ماده ۱۶ قانون اساسی، نرخ مالیاتی بر ارزش افزوده ۱/۵ درصد است اما با در نظر گرفتن نرخ عوارض می توان گفت نرخ مالیات غیرمستقیم کالاها و خدمات حدودا ۳ درصد است. در جدول زیر نرخ مالیات بر ارزش افزوده شرح داده شده است:
مالیات بر ارزش افزوده شامل معافیت هایی می باشد. الگوی معافیت های ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده نیز تمرکز به مایحتاج عمومی است. اما در ماده ۱۲ همه مواد غذایی از پرداخت مالیات معاف شده است برخی اقلام غذایی پرمصرف جزو معافیت های ماده ۱۲ نیست.
خدمات حمل و نقل عمومی و مسافری درون و برون شهری جاده ای، ریلی، هوایی، دریایی در بند ۱۲ ماده ۱۲ معاف شده است. اما در ماده ۴۳ بخشی از این معافیت خنثی شده است طبق بند الف ماده ۴۳ نرخ عوارض حمل و نقل برون شهری مسافر در داخل کشور با سیاست هایی بین (به استثنای ریل) دریایی و هوایی ۵ درصد بهای بلیط است. صادرات کالاها و خدمات نیز از جمله معافیت های مهم قانون مالیات بر ارزش افزوده است.
در آخر برای به کارگیری این روش در ایران چند پیشنهاد ارائه می شود: تعیین و تشکیل سازمان مستقل جدید در زیر مجموعه معاونت مالیاتی که به صورت یک مدیریت مستقل اقدام به این کار کند.
تعیین دقیق موارد مشمول معافیت، پرهیز از هر گونه شتاب و تعجیل در به کارگیری این روش، تشکیل یک گروه جهت تبیین اولویت ها، بررسی مسائل و موضوعات مربوط به اجرا و سایر مسایل مربوط، تعیین یک نرخ واحد برای این مالیات (مثلا ۱۰درصد) جهت سهولت در اجرا و کارایی بیشتر. نکته مهم دیگر آنکه روش مالیات بر ارزش افزوده قبل از اجرا، ابتدا باید فرهنگسازی شود یعنی مردم عامه از روش و مزایای آن از طریق رسانه های فرهنگی و... مطلع شوند.
چنانکه مردم ایران بدانند با اجرای مالیات بر ارزش افزوده دیگر از اتکای هر چه بیشتر دولت به نفت که سرمایه ملی است کاهش می یابد و در نتیجه نفت، این منبع تجدید ناپذیر برای نسل های آینده هم باقی می ماند دیگر، نارضایتی چندانی نخواهد داشت!

نویسنده : بهاره جوادی

فهرست منابع و ماخذ:
۱- موسوی اصل، مالیات بر ارزش افزوده، مجله حسابرس، انتشارات سازمان حسابرسی ۲- مجله صنعت حمل و نقل

منبع : روزنامه مردم سالاری