کتابخانه های بدون کاغذ

با پیدایش صنعت چاپ و انقلابی که در تولید انبوه اطلاعات بوجود آمد، پیشرفت روز افزون این صنعت و حجم بالای انتشارات مارا با انفجار اطلاعات و آلودگی اطلاعات مواجه ساخت.و متقاضیان دستیابی به منابع را با مشکل بزرگی مواجه نمود که بزرگترین آن ،کندی در روند تجزیه و تحلیل اطلاعات تولید شده در جهان و ذخیره وبازیابی آنها بود. و اینک در عصر حاضر با بوجود آمدن شاخه های جدید علم و نیز رشد تعداد دانشجویان و محققان ،کتابخانه های سنتی دیگر به تنهایی گنجایش نگهداری حجم عظیم کتابهای موجود و نیز توان پاسخگویی به خیل افراد متقاضی استفاده کننده از این منابع را ندارند .
آنچه عصر اطلاعات را از جامعه فرا صنعتی متمایز می سازد این است که در ۲۰ سال گذشته هر فر آورده ا ی متشکل از ۸۰در صد ماده و ۲۰ در صد اطلاعات بود حال آنکه شرایط امروز عکس قضیه را نشان می دهد . عصری که مادر آن به سر می بریم ،عصر توانایی انتخات بهترین اطلاعات در زمان مناسب است . در اینجاوظیفه کتابداران این است که اطلاعات مورد نیاز مراجعان خود را به هر شکلی که آنها می خواهندودر همان لحظه ای که به آن نیاز دارند تامین نمایند .ودر این میان اصل تعین کننده در خواست استفاده کننده می باشدنه آنچه کتابخانه عرضه می کند .
از آنجائیکه رانگاناتان دانشمند و کتابدار شهیر هندی ،اجرای اهداف و وظایف اصلی کتابخانه را در میزان رضایت مراجعان می داند،لذا ورود IT به کتابخانه ها سبب نیل به هدف نهایی و خدمات کتابداری و اطلاع رسانی می باشد.یکی از کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات که می تواندنقش مهمی در زمینه گسترش ارائه و اشتراک منابع و اطلاعات داشته باشد ،کتابخانه الکترونیکی یا کتابخانه های بدون کاغذ می باشد.در این نوع کتابخانه ها محدودیت های کتابخانه های سنتی تاحد بسیار زیادی از بین رفته به طوریکه مشکلاتی از قبیل محدودیت استفاده همزمان از یک منبع ، فضای فیزیکی مورد نیاز ،استهلاک کتابها و ...تقریبا از بین رفته اند. با توجه به نیاز های مو جود در کتابخانه های الکترونیکی ،ابزار طراحی شده برای سیستم کتابخانه الکترونیکی "کارا"به خوبی کلیه فرایند های ثبت کتابها ،ثبت اطلاعات کاربران، مطالعه کتابها ،جستجو در اسنادو...رادر اختیار کاربران و مدیران سیستم قرار می دهد.بخشی از توانمندیهای سیستم عبارتند از:
۱-مدیریت کتابها ۲-مدیریت کاربران ۳-جستجو ۴-مطاتعه کتاب
یکی از نیازهای کتابخانه های بزرگ و کتابخانه های مرکزی ،دسترسی به اطلاعات توسط کاربران بدون حضور فیزیکی است .این قابلیت از سیستم مدیریت کتابخانه الکترونیکی کارا،این امکان را به کاربران یک کتابخانه مجازی می دهد که بدون مراجعه به پایگاه یک کتابخانه مجازی دیگر ،از طریق سیستم جاری به منابع موجود در یک کتابخانه مجازی دیگر ،دسترسی هایی مانند جستجو در کتابها و مطالعه کتاب داشته باشند .این امکان با استفاده از تکنولوژی XML WEBSERVICESپیاده سازی شده است این تکنولوژی به علت استفاده از قالبXML برای تبادل داده ها با سرعت بالا و با کمترین حجم تبادل داده از طریق پروتکل استاندارد و همگانی HTTP فراهم می سازد. به همین منظور سیستم کتابخانه مجازی واسطه هایی برای ارائه این خدمات در نظر گرفته شده که سایر کتابخانه های مجازی خواهند توانست با استفاده از آن از برخی امکانات سیستم کتابخانه الکترونیکی کارا استفاده نماید.
ضمن اذعان بر نقش مهم IT و سیری که در کتابخانه ها همگام با توسعه آغاز شده، کتابداران با حقیقتی تلخ و شیرین مواجه هستند و آن همان گسترش روزافزون خدمات کامپیوتر در کتابخانه هاست . تلخ از این جهت، که این امر تدریجا این تصور را ایجاد کرده که توجه متقاضیان کسب اطلاعات از کتابخانه ها هر روز کم و کمتر و بالعکس توجه آنها به متخصصان کامپیوتر و مدیرت اطلاعات بیشتر می گردد از طرف دیگر حلاوت این حقیقت زمانی کام کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی را شیرین تر می سازد که دریابیم با کمک فناوری اطلاعات و استفاده از رایانه چه دگرگونی عظیمی در کسب میزان رضایت مراجعان به کتابخانه ها فراهم امده است. تاکید رانگاناتان بر صرفه جویی در وقت خوانندگان ما را بیش ار بیش به سمت این حقیقت سوق می دهد که کتابداران باید با گرمی به استقبال این انقلاب ایجاد شده در انتقال اطلاعات بروند. واما هم اکنون این نکته روشن شده است که با وجود آمدن کتابخانه های مجازی نباید نقش کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی را نادیده گرفت. نیاز به این متخصصان نمایانگر نیاز به وجود یک واسطه است که اطلاعات را در دسترس قرار دهد، تحلیل کند، به اشکال مختلف تنظیم و آماده سازد و به شکلی بسته بندی کند که اگر قرار است نتایج و بازدهی مفید و معنی داری داشته باشد به درد کار بخورد.
ما کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی ساختار دانش را ایجاد می کنیم و از آن برای خلق کیفیت و ارزش بهره می بریم اگر ما ارزش خود و ارزش آنچه را که انجام می دهیم بدانیم آنهایی که از این راه کناره گیری کرده اند بر خواهند گشت.متخصصان اطلاع رسانی زیادی هم اکنون این آینده جدید و روشن را دیده اند و در حال بازگشت بسوی آینده هستند و این نتیجه ظهور نگرشهای جدید و بکارگیری هوشمندانه فناوری و ایجاد ارتباطات تازه است. این تحولات عظیم اگر در کنار هم گذاشته شوند آینده هیجان بخشی را برای متخصصان اطلاع رسانی رقم می زنند.

فریبا خردمندی
مسئول کتابخانه شیهد مطهری

یزدان بهرامی نیا