فرصت های بربادرفته فراغت

شاید شما هم مثل برخی دیگر تصور می كنید اوقات فراغت فقط به دانش آموزان، آن هم در دوره تابستان و بعد از روزهای سخت و پرتلاش امتحانات پایان سال اختصاص دارد، اما این تصور درست نیست. امروزه اوقات فراغت شامل همه افراد از جمله زنان و دختران جوان اعم از شاغل و غیرشاغل می شود. از آنجا كه پایه های اصلی و كلیدی خانواده به دست زنان ساخته می شود و از سویی دیگر وضع اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعه انگشت اشاره را به سمت زنان و دختران جوان نشانه گرفته است، پرداختن به موضوعی كه سال هابابی توجهی و بی مهری مواجه بوده، ضروری و در خور توجه است.
هرچند با شروع فصل تابستان، بیشتر نهادهای فرهنگی و سازمان های ذیربط درباره اوقات فراغت برنامه ها و اهدافی را پیش بینی كرده اند و یا در شرف برنامه ریزی برای آن هستند اما بهتر بود سازمان های فرهنگی و مسئول قبل از به اجرا درآمدن طرح های مختلف اجتماعی و اخلاقی در جامعه، با برنامه ریزی و سیاست گذاری های هدفمند و اجرای بهینه و مطبوع آن، راه را برای ورود به حوزه های زنانه هموار می كردند و اوقات فراغت زنان و دختران جوان را به سمت مسیری ایمن، مناسب سازی شده و مطلوب سوق می دادند.
● افزایش آگاهی زنان درباره اوقات فراغت
دكتر «محمد باقر علی زاده اقدم» جامعه شناس درباره مفهوم اوقات فراغت به ویژه درباره زنان می گوید: «یكی از شاخصه های مهم رفاه اجتماعی، اوقات فراغت و چگونگی گذران آن است. فراغت، مفهوم بسیار پیچیده ای است كه در متن زندگی افراد وجود دارد اما درباره آن بسیار ساده انگارانه عمل شده است. این پدیده باید در بستر اجتماعی و فرهنگی خاص آن جامعه و طبقات مختلف شهری تعریف شود و نمی توان برای بررسی و تجویز راهكارهای مربوط به آن از نسخه واحدی استفاده كرد؛ مسأله ای كه به مراتب در جامعه ما مشاهده می شود.»
وی می افزاید: «همان طور كه كار كردن جزو وجود آدمی است فراغت هم می تواند جزیی از وجود انسانی باشد. این پدیده باید در مقایسه با وقت كاری مطرح و در همه فصول برای آن برنامه ریزی شود؛ از آنجا كه در گذشته و در جوامع سنتی میان دنیای كار و فراغت تمایز زیادی وجود نداشت و كارهای روزمره و خانگی بیشتر وقت زنان را به خود اختصاص می داد آگاهی زنان هم نسبت به این مسأله محدود بود اما امروزه با ورود به دنیای مدرن، رشد شهرنشینی و توسعه اقتصادی و اجتماعی، كاهش حجم خانواده و تعداد فرزندان و انجام كارهای خانه از طریق وسایل ماشینی، توجه نسبت به این پدیده بیشتر شده است.»
این جامعه شناس تأكید می كند: «آن چه امروزه در جامعه مشاهده می شود برخوردهای فصلی و مقطعی با این پدیده است. اگر اوقات فراغت به صورت پیوستار در نظر گرفته شود و در رأس آن برنامه ریزی و هدف هم صورت گیرد، در این موقعیت فرد با استفاده مناسب از این زمان می تواند بهره وری خود را برای وقت كاری بالا ببرد. اما اگر در ارتباط با آن سردرگم و مبهم برخورد شود، شخصیت فرد دچار حالت تخریبی شده و نارضایتی زنان از گذران اوقات فراغت را به دنبال دارد.»
● لحظه های بر باد رفته
علی زاده اقدم مصرف گرایی شدید را یكی از عوارض تحمیلی جامعه مدرن می داند و معتقد است: «در حال حاضر این مسأله در اوقات فراغت زنان رسوخ كرده و گذران آن را تحت تأثیر خود قرار داده است. در نتیجه، تجاری شدن اوقات فراغت آنها را به دنبال دارد تا جایی كه زنان بیشتر وقت خود را صرف خرید و بالا و پائین كردن مراكز خرید لوكس و فروشگاه های متعدد و متنوع لباس می كنند. برخی از آنان از این اهرم برای بالا بردن موقعیت اقتصادی، طبقه اجتماعی و تمایز میان خود و دیگران استفاده می كنند. این در حالی است كه در گذشته بیشتر این زمان صرف كارهای همدلانه، خیریه و معاشرت با دوستان و همسایگان می شد.»
وی درباره زمان فراغت زنان شاغل می گوید: «بیشتر زنان شاغل نسبت به این پدیده آگاهانه، هدفمند و با برنامه ریزی عمل می كنند اما برای رهایی از روند تكراری و روزمره سازمانی این گروه زنان، اوقات فراغت باید فرصت و زمینه ای برای ایجاد انگیزه باشد. بنابراین بهتر است آنها در طول روز زمانی را برای گذران این اوقات در نظر بگیرند تا انرژی از دست رفته خود را دوباره بازیابی كنند.»
● اوقات فراغت و بهبود كیفی زندگی
در نظر گرفتن زمانی در طول روز برای گذران اوقات فراغت برای زنان شاغل و غیرشاغل به افزایش كیفیت زندگی كمك می كند و موجب افزایش بهره وری، بهداشت روانی، روحیه شادابی، نشاط و همچنین كاهش بیماری های زنان و فروپاشی نظام خانواده و طلاق می شود.
علی زاده اقدم در این باره می گوید: «از آنجا كه طبقات اجتماعی افراد با یكدیگر متفاوت است باید ابتدا از خاستگاه اجتماعی زنان نظرسنجی و سپس براین اساس برنامه ها را اولویت بندی كرد. بهتر است این برنامه ریزی بیشتر از طریق بخش دولتی و متناسب با ارزش ها و هنجارهای جامعه صورت گیرد.»
● ضرورت تشكیل شورای هماهنگی اوقات فراغت
«فاطمه آلیا»، نماینده مردم تهران درباره تعریف جامع اوقات فراغت كه گاهی به غلط به زمان های بیهوده اطلاق می شود می گوید: «فراغت یعنی زمانی كه افراد شاغل و غیرشاغل از وظیفه اصلی خود فارغ می شوند و فرصت های اضافی غیر از مسئولیت های خود پیدا می كنند. اگر بخواهیم به مصداقی دینی برای فراغت استناد كنیم، خداوند در آیه شریفه «فإذا فرغت فالنصب» می فرماید: «هنگامی كه فارغ شدید، عبادت و بندگی خدا را كنید تا به او نزدیك تر شوید.
درحقیقت عبادت خداوند هم نوعی برنامه و هدف در زندگی محسوب می شود. این آیه یادآور می شود كه از نظر فرهنگی باید برنامه ریزی داشته باشید و شاید به همین خاطر است كه فرهنگ دینی ما لهو و لعب و كارهای لغو و بیهوده را مذموم می شمارد و آن زمانی است كه فرد در فرصت اضافی به سمت كارهای بیهوده و بی هدف می رود كه هیچ تأثیر مثبتی در رشد فرهنگی او ندارد.»
عضو كمیسیون فرهنگی مجلس می افزاید: البته سازمان ها و ارگان های دیگر مانند كانون های فرهنگی مساجد، سازمان تبلیغات اسلامی، نیروی مقاومت بسیج و به ویژه وزارت ارشاد هم باید برای این دوران برنامه مناسب و مدونی داشته باشند و بهتر است برای هماهنگی و غنی سازی برنامه های متعدد و متنوع خاص هر سازمان، «شورای هماهنگی اوقات فراغت» با رویكرد نیازسنجی ایجادشود.»
● اوقات فراغت برای زنان یك حق است
آلیا با اشاره به این كه بیشتر وقت زنان جامعه ما صرف تماشای برنامه تلویزیون می شود، می گوید: «این موضوع فرصتی است كه نباید به تهدید تبدیل شود. بی شك اشاعه مبانی فرهنگی و اجتماعی به دلیل گستردگی وسیع تلویزیون برعهده این رسانه است و باید با شروع فصل تابستان برنامه های مؤثر، جذاب و متنوع از سوی سازمان صدا وسیمای جمهوری اسلامی برای زنان ساخته شود.»
وی درباره آگاهی زنان نسبت به مفهوم اوقات فراغت، توضیح می دهد: «زمان فراغت حق هر زن ایرانی محسوب می شود و اطلاع رسانی درباره این موضوع وظیفه رسانه هاست. البته فراكسیون زنان وخانواده هم در بخش هایی از منشور زنان و در قوانین و توصیه ها از نظر فرهنگی به این مسأله پرداخته است كه به موجب این حق، تكلیف و مسئولیتی برای دیگر اعضای خانواده به وجود می آید و مشاركت، تقسیم كار، صمیمیت، همراهی، نشاط و سرزندگی اعضای خانواده را درپی دارد.»
نماینده مردم تهران بااشاره به سرمایه گذاری دولت و مجلس برای ایجاد فضاهای ورزشی و تفریحی ویژه زنان در سراسر كشور، می گوید: «بخشی از بودجه سال ۸۶ به ایجاد اماكن ورزشی و تفریحی اختصاص یافته است و رئیس جمهور هم در سفرهای استانی قول احداث ورزشگاه زنان را در هر منطقه داده اند. در مصوبه ای دیگر سعی داریم در فصل تابستان از فضاهای آموزشی برای فعالیت های فوق برنامه زنان استفاده كنیم.»● سیاست های بهبود گذران اوقات فراغت زنان پیگیری نمی شود
شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه مورخ ۲۰ اسفندماه سال ۸۱ به پیشنهاد شورای فرهنگی - اجتماعی زنان سیاست های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران را با هدف هماهنگی میان تمام دستگاه ها به منظور استفاده از امكانات موجود و تبادل تجربیات و اطلاعات و منابع موجود در اوقات فراغت این گروه تصویب كرد. ارتقای مهارت وسطح آگاهی، خردمندی و توانمندی های فردی، خانوادگی و اجتماعی زنان، ایفای نقش اساسی آنان در عرصه های مختلف، جهت دهی به برنامه ها وفعالیت های مختلف در راستای تأمین سلامت بهداشت روانی، كاهش اضطراب و خستگی، كسب نشاط و شادی، شناسایی و رشد استعدادها، تقویت هویت دینی و ملی زنان ازجمله اهداف این مصوبه است. قرار شد هیأت نظارت و بازرسی این شورا نظارت بر اجرای آن را برعهده بگیرد. این كه اهداف فوق تا چه حد محقق شده، یا در شرف اجرایی شدن است، سؤالی است كه دكتر «منیره نوبخت»، رئیس شورای فرهنگی - اجتماعی زنان درباره آن می گوید: «متأسفانه ما درباره این موضوع پیگیری های مطلوبی نداشته ایم و این مصاحبه برای من از این نظر قابل تأمل است، البته هیچ اشكالی ندارد كه هیأت نظارت بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی را مخاطب قراردهیم و سؤال كنیم برای پیگیری این سیاست ها چه كرده اید؟!»
● توجه نكردن به نحوه گذران اوقات فراغت؛ نقصی جدی
او درباره نحوه گذران اوقات فراغت زنان جامعه می گوید: «بخشی از زنان جامعه ما شاغل هستند و بیشتر وقت خود را صرف فعالیت های اداری و شغلی با مسئولیت های سنگین می كنند و زمانی برای فراغت درنظر نمی گیرند. در كنار این گروه زنان خانه دار قرار می گیرند كه بیشتر وقت خود را به انجام كارهای روزمره و خانگی مشغول اند. بنابراین اغلب خانم های ایرانی به موضوع مهمی به عنوان اوقات فراغت و نحوه گذران آن توجه كافی ندارند كه این موضوع به نقصی جدی تبدیل شده است.»
نوبخت ادامه می دهد: «هرچند كشور ما از نظر امكانات و فضاهای فرهنگی، تفریحی و ورزشی در سطح پائینی قرار ندارد اما نبود مدیریت هماهنگ برای بهره گیری از تمام توان و امكانات موجود، این موضوع را به یك معضل تبدیل كرده است.»
● برای جلوگیری از وقت كشی، نهاد اوقات فراغت تشكیل دهید
بهروز مرادی جامعه شناس دراین باره می گوید: «گذران اوقات فراغت تابعی از مقوله ای به نام تلقی فرد در جامعه نسبت به صرف وقت است و به صورت كلان و فراجنسیتی و در فرایند جامعه پذیری افراد مطرح می شود كه افراد باید دراین فرایند نحوه تنظیم وقت یا سازمان دهی وقت را یاد بگیرند.»
وی موضوع سازمان دهی وقت را بسیار مهم می داند و معتقد است: «این مسأله می تواند تأثیرات كلان ، اساسی و بنیادی در سطح جامعه بگذارد و در صورت بی توجهی به آن با پدیده مذمومی به نام «وقت كشی » در فضای عمومی نظیر مترو، اتوبوس، صف طویل بانكها، نانوایی ها و تره بارها و در فضاهای خصوصی نظیر استفاده مدام از رسانه هایی مثل تلویزیون روبه رو می شویم.»
مرادی می گوید: « بیشتر وقت زنان در فضاهای عمومی صرف فكر كردن به مشكلات و مسائل روزمره و حتی غصه خوردن می شود كه این نوع تفكر نه تنها راهگشا نیست بلكه موجب ایجاد استرس، ناراحتی و افكار منفی می شود؛ از سویی دیگر رسانه ها هم در عرصه خصوصی با اشغال این فرصتها، زنان را به دریافت كنندگان غیرفعال تبدیل كرده اند.»
● تلویزیون همیشه روشن، محور چیدمان منزل
این جامعه شناس توضیح می دهد: « رسانه ها بویژه تلویزیون با ایجاد رابطه یك سویه، قدرت انتخاب ، اظهار نظر و تفكر را از زنان گرفته اند تا حدی كه امروزه چیدمان مبلمان منازل هم به سمت تلویزیون همیشه روشن قرار می گیرد و این رسانه با زمینه های محدود انتخاب گری، بیشتر وقت فراغت آنها را از آن خود كرده است.
امانكته اساسی ایجاد نهادی به نام اوقات فراغت است تا از این طریق هنجارهای سالم در راستای بهینه سازی وقت نهادینه شود و البته مدیران و برنامه سازان رسانه باید با ساخت برنامه های آموزشی، تلقی زنان را از عنصری به نام وقت دگرگون كنند، چرا كه امروزه رسانه ها در جامعه پذیركردن افراد نقش اساسی ایفا می كنند و نباید به سرگرمی صرف تبدیل شوند.
مرادی شكل گیری نهاد اوقات فراغت را به عنوان یك نهاد ثانویه متناسب با تغییر و تحولات روز جامعه ضروری می داند و می گوید: « فرایند سریع شهرنشینی، رشد قابل توجه فشارهای اقتصادی و نبود رفاه اجتماعی در جوامع در حال توسعه موجب شكل نگرفتن نهادی به نام اوقات فراغت شده است.»
● افزایش علاقه مندی زنان به فعالیت های اجتماعی و فرهنگی
«فرحناز قندفروش» مشاور استاندار تهران در امور بانوان می گوید: «همزمان با روی كار آمدن دولت نهم، باتوجه به سفرهای استانی رئیس جمهور و بنابر مصلحت برنامه ریزان استان و مسئولان فرهنگی اغلب اماكن تفریحی برای راحتی زنان و دختران جوان جداسازی شد و احداث پارك های ویژه بانوان جزو اولویت های دولت قرار گرفت.»
وی معتقد است كه باید تمامی مراكز فرهنگی و اجتماعی كه در شرح وظایف مشتركند و توانایی های بالقوه دارند برای رسیدن به هدفی واحد تجمیع و تقسیم بندی شوند.وی تأكید می كند: «اگر ما بتوانیم در برنامه ریزی ها مدیریت زمان و فرهنگسازی را به عنوان یك اصل مورد توجه قرار دهیم و همپای سنت و مدرنیته نیازهای روز را با ابزارهای مناسب پاسخگو باشیم به نتیجه مطلوب و مطبوع دست پیدا خواهیم كرد.»
با این حال توجه به تفریح، ورزش و فعالیت های بدنی در بین زنان از كمترین میزان برخوردار است و هیچ گونه استمراری دراین میان دیده نمی شود، اهمیت فعالیت های ورزشی و تفریحی به ویژه در رشد ذهنی و شناختی زنان هم قابل توجه است و انسجام ذهنی و انگیزه آنها را برای یادگیری بالا می برد.
به رغم افزایش توجه نسبت به فعالیت های ورزشی و تفریحی در جامعه نسبت به چندسال گذشته نظرات مطرح از سوی برخی زنان، بیانگر آن است كه این فعالیت ها و برنامه ها هدفمند، مستمر و براساس نیازها و علایق آنها نیست و هراز چند گاهی كلاس های ایروبیك و بدنسازی مد می شود و بیشتر خانم ها سر از این كلاس ها در می آورند و یاچندی بعد كلاس های گلسازی و آشپزی و به همین ترتیب نیازها و علایق متناسب با شرایط جامعه تغییر پیدا می كند و از مسیر هدفمند و مستمر خودخارج می شود. اما نكته اساسی این است كه احداث مجموعه های چندمنظوره نمی تواند به تنهایی زمینه نگرش مطلوب مادام العمر به جایگاه فراغت را به وجود آورد و پیش از احداث پارك های ویژه بانوان، ورزشگاه های خاص زنان، اماكن تفریحی ویژه زنان و از این دست مباحث و مسائل، لازم است نگرش آنها را نسبت به جایگاه ارزنده اوقات فراغت در بهبود كیفی زندگی روزمره مثبت كنیم.
باید به گونه ای كار كنیم كه پرداختن و استفاده مطلوب و بهینه از این پدیده در تفكر هر زن ایرانی جزو لاینفك زندگی او قرار گیرد. محیط و جامعه به تنهایی نمی تواند فارغ از برنامه ها و فرهنگسازی و هماهنگی ارگان های ذیربط، نگرش زنان و دختران جوان را به این پدیده كه نقش قابل توجهی در بهبود شرایط اجتماعی و اخلاقی جامعه دارد، تغییر دهد.

حمیده امینی فرد

منبع : روزنامه ایران