جامعه عشایری ، استان کهکلویه‌وبویراحمد

استان كهگیلویه و بویراحمد، به علت موقعیت طبیعی و جغرافیایی از گذشته دور تاكنون زیستگاه عشایر و محل سكونت ایلات گوناگون بوده است كه بخشی از آن‌ها در چند دهه اخیر اسكان یافته‌اند. جمعیت فعال آن به تدریج علاوه بر فعالیت‌های دامداری به اشتغال در زمینه كشاورزی، باغداری و سایر مشاغل خدماتی و تولیدی روی آورده‌اند.
استان كهگیلویه و بویراحمد یك منطقه كوهستانی و پرعارضه است. طول منطقه در قسمت كهگیلویه از مغرب و صیدون بهمئی تا تنگ سرخ سررود بویراحمد علیا حدود 200 كیلومتر و عرض آن از دهِ حیدر كرار در غربی‌ترین منطقه زیر بندر بابویی تا رود خرسان در شمال زیلایی حدود 125 كیلومتر است، ولی طول و عرض همه این ناحیه بدین وسعت نیست.
استان كهگیلویه و بویراحمد به دو قسمت كهگیلویه و بویراحمد تقسیم شده است كه نیمی از ایلات در منطقه كهگیلویه و نیمی دیگر در منطقه بویراحمد زندگی می‌‌كنند.
محل استقرار ایلات ششگانه این منطقه به شرح زیر است:

ایل بویراحمد : این ایل در سه ناحیه بویراحمد علیا، سفلی و گرمسیری استقرار دارد. در قلمرو هر یك از نواحی فوق طوایف مختلف بویراحمدی زندگی می‌كنند. علاوه بر سه ناحیه یاد شده، طوایفی از ایل بویراحمد در گرمسیر بابویی، سردسیر چرام و منطقه رستم ممسنی زندگی می‌كنند. ناحیه بویراحمد علیا شامل سررود، دشت روم، سفیدار، جلیل، بابكان منطقه رستم ممسنی می‌باشد. ایلات بویراحمد سفلی نواحی جنوب غربی، شرق و شمال و مركز استان را برای زندگی گرمسیری و سردسیری خود انتخاب كرده‌اند. ایل بویراحمد گرمسیری نیز در قسمتهای پشت دوك و زیردوك كه توسط ارتفاعات موجود به دو واحد مكانی تقسیم شده‌اند، زندگی می‌كنند.

ایل بهمئی : این ایل در غرب استان استقرار یافته و با توجه به رشته‌كوه‌های مرتفع سیاه و سفید كه در مركز آن قرار دارد، به دو منطقه بهمئی احمدی و بهمئی محمدی تقسیم شده است. بهمئی احمدی نیمه جنوبی و بهمئی محمدی نیمه شمالی ناحیه را در بر می‌گیرد.

ایل باشت و بابویی : این ایل منطقه وسیعی از جنوب استان را به خود اختصاص داده كه به بخش زیركوه و پشت كوه معروف است.

ایل طیبی : قلمرو این ایل مناطق غرب استان را در بر می‌گیرد و به دو ناحیه طیبی سرحدی و طیبی گرمسیری تقسیم می‌شود.

ایل دشمن زیاری : در منطقه مركزی استان استقرار یافته است و به دو بخش سردسیری و گرمسیری تقسیم می‌شود. برفكوه (برفكون) مرز گرمسیر و سردسیر این منطقه است. ناحیه سردسیری میان كوه‌های مرتفع جوكار و رون در شمال و ناحیه برفكون در جنوب قرار دارد.

ایل چرام :‌ این ایل در مركز استان در میان مناطق بویراحمدنشین استقرار یافته است. نیمه غربی این منطقه، ناحیه گرمسیری و نیمه‌ شرقی آن را ناحیه سردسیری تشكیل می‌دهد. نواحی تل‌گرد و طسوج از محل‌‌های عمده استقرار ایل چرام است.
ایلات مختلف استان در طول سال به ییلاق و قشلاق می‌پردازند و در جریان كوچ جلوه‌های ویژه‌ای از زندگی عشایر كوچ‌نشین را به نمایش می‌گذارند. ناحیه ییلاقی عشایر از كوه‌های منگشت - واقع در شمال غربی كهگیلویه - آغاز و تا قلل مرتفع دنا در شرق به طول 200 كیلومتر ادامه می‌یابد. قسمت بزرگ منطقه ییلاقی عشایر در بویراحمد و بهمئی واقع شده است. ناحیه قشلاقی ایلات از جنوب شرقی رامهرمز آغاز می‌شود و تا تنگ پرین بابویی در مشرق ادامه می‌یابد. نزدیك به نیمی از ناحیه قشلاقی منطقه، قلمرو بویراحمدی‌هاست. نواحی چال بایار، موردراز، سرآستانه و فشیان، چرام، كوه دین، ده‌لا، دره نرگس، خشاب، پرشیر، دشت گز، بابوی و نواحی اطراف دوگنبدان نیز جزء‌ قلمرو قشلاقی طوایفی از بویراحمدیها محسوب ‌می‌شود.
زمان كوچ ایلات كاملاً به وضع اقلیم محلی بستگی دارد. معمولاً كوچ به ییلاق هنگامی صورت می‌گیرد كه مراتع ییلاق قابل بهره‌برداری و هوای آن نیز برای زندگی مساعد باشد. اردیبهشت ماه آغاز فصل كوچ از قشلاق به ییلاق است. مدت توقف در ییلاق حدود پنج ماه به طول می‌انجامد و با سرد شدن تدریجی هوا كوچ نیز به تدریج به سمت قشلاق آغاز می‌شود. اوایل مهرماه كوچندگان از قشلاق، با احشام خود حركت می‌كنند، ولی آن گروه از عشایر كه در نواحی مرتفع‌تر ییلاقی استقرار می‌یابند،‌ به علت فرا رسیدن زود هنگام سرما زودتر از سایرین كوچ می‌كنند.
طول مسیرهای كوچ و ایل راه‌ها برای طوایف مختلف یكسان نیست و ممكن است تا بیش از 100 كیلومتر تغییر كند كه نوعاً به كوچ كوتاه و یا كوچ بلند معروف است. مسیر كوچ كوتاه از 10 تا 15 كیلومتر تجاوز نمی‌كند. معمولاً در این نوع كوچ‌ها، سیاه چادرهای عشایری در اطراف دهات سردسیری برپا می‌شود. طولانی‌ترین ایل راه عشایر بویراحمد حدود 250 كیلومتر و متعلق به طایفه «عمله بویراحمد علیا» است كه آب نهر در ناحیه كوهستانی تا كوه دین، دره لار و لیشتر بزرگ را در بر می‌گیرد. هر ایل كهگیلویه و بویراحمد «ایل راه» مخصوصی دارد كه قرنهاست از مسیر آن عبور می‌كنند.