کلیدی ترین عملیات دفاع مقدس

تحلیلگران سیاسی و نظامی داخلی و خارجی، عملیات «كربلای ۵» را بارها از زوایای گوناگون و البته از دید خویش بررسی و ارزیابی كرده‌اند.
در حالی كه كارشناسان سیاسی و امور بین‌الملل، با نگرش به دیپلماسی دو كشور ایران و عراق در جنگ و انفعال سیاسی و همچنین تزلزل و ضعف روحی نیروهای عراقی، این عملیات را عملیاتی بزرگ و كلیدی به نفع جمهوری اسلامی ایران می‌دانند كه خروجی آن صدور قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل است، كارشناسان نظامی با توجه به محاسبات نظامی و شناخت انواع جنگ‌های آفندی ـ پدافندی، در انگیزه نیروهای ایرانی در انتخاب منطقه عمومی شلمچه برای عملیات بزرگ و همچنین دفاع دیوانه‌وار صدام و نیروهایش در منطقه بسیار كوچك عملیات ـ كه منطقه خشكی آن كمتر از ۵۰ كیلومتر مربع بود ـ در حیرت مانده‌اند كه البته حیرت، چندان هم بی‌دلیل نیست!
تفاوت فاحش محور عملیاتی «كربلای ۵» با «كربلای ۴» كه از پاسگاه زید در شمال خرمشهر تا جزیره سهیل در جنوب آبادان ادامه داشت و می‌توانست در صورت پیروزی، از یك طرف به شكاف عمیق میان لشكر‌های عراق و از سوی دیگر به پراكندگی و كاهش محسوس حجم آتش دشمن منجر شود، با این عملیات كه از سه ضلع ام‌الرصاص ـ بلجانیه و شرق اروندرود و جنوب كانال ماهی، منطقه را زیر دید و آتش داشت، بسیار عجیب و در اولین نگاه، «یك عملیات انتحاری» یا «یك عملیات ایذایی» می‌نمود.
وجود موانع متعدد نظامی و طبیعی از آب‌گرفتگی عظیم بین دژهای معروف به «نونی»، اروندصغیر، نهر دوئیجی و نهر جاسم و كانال طویل و عریض ماهی و خاكریزهای معروف مثلثی، پیشروی و نفوذ به بصره را ناممكن می‌كرد و منطقه را به باتلاقی كه نیروهای مهاجم را خواهد بلعید، تبدیل می‌ساخت!
این بار نیز رزمندگان سلحشور ایرانی با نیروی ایمان و خلاقیت‌های فردی، خط بطلانی بر دكترین‌های نظامی موجود كشیده و حماسه‌ای آفریدند كه به اقرار همه نیروهای عراقی حاضر در عملیات «كربلای ۵» «چنین كابوسی را در هیچ برهه از جنگ هشت ساله بر خود ندیده بودند».
هرچند این عملیات با حضور چشمگیر نیروهای مردمی، بسیج و هدایت عملیاتی سپاه صورت گرفت، تعامل جدی میان یگان‌های زرهی و توپخانه ارتش و سپاه و به ویژه نقش تعیین‌كننده‌ توپخانه ارتش در حمایت عملیاتی زمینی، گیر كردن یگان‌های مكانیزه عراق و همچنین نقش هوانیروز قهرمان و نیروی هوایی ارتش را باید از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار آن دانست؛ عملیاتی كه به انهدام بخش عظیمی از ماشین جنگی دشمن منجر شد.
آنچه در این عملیات از زاویه‌ای دیگر حیرت كارشناسان نظامی را برانگیخت، نوع دفاع و پاتك‌های ارتش عراق است كه اصولا عمده تلفات و نابودی‌ تجهیزات ارتش عراق نیز منبعث از این نوع آرایش بود. در حالی كه از نظرگاه نظامی به ویژه با توجه به مدل دفاعی عراق كه شامل موانع متعدد ایذایی، دژها و خاكریزهای چندلایه و عنكبوتی و تعبیه دژها و خاكریزهای دوم و سوم به فرض از دست دادن خطوط مقدم جبهه در عملیات آفند نیروهای ایرانی بود، دفاع سنگر به سنگر و پاتك‌های سریع و غیرسازمان‌یافته، بسیار عجیب بود.
چه این‌كه دشمن به فاصله اندكی در غرب نهر جاسم و كانال ماهی، نخستین خاكریزهای معروف مثلثی را داشت كه در صورت مستقر شدن در آن خاكریزها و خودداری از عملیات پاتك، گرفتار چنین تلفات سنگین و انهدام تجهیزات نظامی نمی‌شد و در عین حال، می‌توانست نیروهای ایرانی را كه به صورت نعل اسبی به درون خاك عراق نفوذ می‌كردند، از جنوب (پتروشیمی بصره) از غرب اروندرود و از شمال كوشك و زید، زیر آتش سنگین قرار دهد.
دفاع سنگر به سنگر و پاتك‌های سریع و سازماندهی‌ نشده دشمن، نشان داد كه صدام و فرماندهانش به جای واكنش مدبرانه، كاملا احساسی،‌ عجولانه و احمقانه در برابر نیروهای ایران ایستاده‌اند. حماقت آنان به اندازه‌ای بود كه برای عمده نیروهای داوطلب بسیجی محسوس و در افزایش روحیه آنان بسیار مؤثر بود.
شاید بخشی از این واكنش، برانگیخته از جنگ روانی بوده كه جمهوری اسلامی ایران در سال ۶۵ به راه انداخت؛ شایعه «سال پایان جنگ، انهدام ارتش عراق و اقامه نماز در كربلا!».
صدام و فرماندهانش كه چند روز پیش از عملیات «كربلای ۵» در عملیات «كربلای ۴» با آتش بسیار سنگین ادوات زرهی، توپخانه و جنگنده‌ها، وحشت و اضطراب خویش را ابراز و به زعم خویش مانع از پیشروی نیروهای ایران در خاك عراق شده و چند روزی را به جشن و پایكوبی گذرانده بودند، گو این‌كه از خواب و سرمستی بیدار شده و دیگر بار، وحشت عبور نیروهای ایران از اروند و جنگ در نخلستان‌ها و كوچه‌های بصره، آنان را به تب و تاب انداخته بود می‌خواستند به هر بهایی، جلوی نیروهای ایران را سد كنند. و چنین شد كه ده‌ها تیپ و لشكر مكانیزه عراق، یا اسیر آتش توپخانه سنگین ارتش جمهوری اسلامی شدند و یا در باتلاق شلمچه در تیررس مستقیم آتش رزمندگان قرار گرفتند و در اصل ماشین جنگی دشمن با بی‌درایتی صدام و فرماندهانش در شلمچه به دست رزمندگان ایران منهدم شد.
اما عجیب‌ترین بخش عملیات كه كارشناسان نظامی و علوم استراتژیك تاكنون پاسخی برای آن نیافته‌اند، نفوذ رزمندگان اسلام از كیلومترها آب‌گرفتگی، گذر از میان چند لایه مین و سیم خاردار، خورشیدی‌ها و كمین‌های شناور دشمن، ورود به دژ اصلی و عقب راندن دشمن از جزایر بوارین دام الطویل در جنوب و پنج ضلعی و نهر جاسم در شمال و غرب بود؛ عملیاتی عجیب و غریب كه حدود سه ماه (با احتساب عملیات تكمیلی و كربلای ۸) طول كشید و آنچنان در عرصه بین‌المللی درخشید كه شورای امنیت سازمان ملل متحد را واداشت در یك گام به عقب و پذیرش بخشی از خواسته‌های به حق جمهوری اسلامی ایران قطعنامه ۵۹۸ را صادر كند.

حمید جباری