۷ آذر ـ ۲۸ نوامبر ـ نشست سران آمریکا، شوروی و انگلستان در تهران و تصمیماتی که گرفته شد

۲۸ نوامبر سال ۱۹۴۳ روزولت، استالین و چرچیل رهبران سه کشور آمریکا، شوروی و انگلستان مذاكرات چهار روزه خود را در تهران آغاز كردند تا استراتژی مشترک «پس از جنگ» را تعیین کنند. این نخستین بار بود که استالین در چنین کنفرانسی شرکت می کرد. قبلا وزیران امور خارجه سه کشور در مسکو مقدمات کار و زمینه مذاکرات را آماده کرده بودند که باید در آن سرنوشت جهان پس از شکست آلمان و روابط فی مابین قدرتهای فاتح تعیین و ترسیم می شد.
طبق اسنادی که سالها بعد انتشار یافت در این مذاکرات که اول دسامبر پایان یافت و اعلامیه پایانی آن هشت روز بعد انتشار یافت قرار شد لهستان تحت نفوذ شوروی قرار گیرد و قسمتی از آلمان به لهستان داده شود. بر سر جزایر واقع در شمال ژاپن که استالین خواهان آنها بود توافق صورت گرفت. استالین نقشه جغرافیایی بالکان پس از عقب نشینی آلمانیها را مطرح ساخت و قرار شد که در این منطقه حرف اول را شوروی بزند. استالین در مذاکرات تهران تاکید کرد که شکست آلمان، مگر در صورت دستیابی به سلاحهای جدیدتر حتمی است و قبل از ۱۵ ماه دیگر از میان می رود و از شرکاء نظامی خود خواست که با گشودن جبهه تازه ای در غرب، بار جنگی روسیه را کاهش دهند که تا این لحظه میلیونها تن تلفات داشته است. استالین پافشاری کرد که آلمان پس از جنگ میان نیروهای فاتح تقسیم شود که شرکاء او موافقت ضمنی کردند. طبق اسناد دیگر، در کنفرانس تهران توافق بر سر انهدام آلمان شد، نه وادار کردن این کشور به تسلیم شدن و استدلال این بود که به دلیل عدم انهدام آلمان در پایان جنگ جهانی اول، این کشور موفق شد که آتش جنگ دوم را روشن سازد.
در اعلامیه (علنی) پایانی مذاکرات، سه رهبر بار دیگر استقلال و حاکمیت ایران را تضمین و تاکید کردند که پس از جنگ، نظامیان سه کشور ایران را ترک خواهند گفت. سران سه كشور در اعلامیه خود اعتراف كردند كه جنگ، برای ایرانیان مشكلات اقتصادی فراوان به بار آورده كه باید به صورتی جبران شود. در این اعلامیه از ایران به عنوان یكی از كشورهای متفق نام برده شده بود و بكار بردن این عبارت به این معنا بود كه ایران از آن پس یك كشور اشغالی نیست، متحد است و حاكمیت ملی دارد.
مطالب غیر محرمانه كه در اعلامیه پایان كنفرانس آمده بود (كه سالها بعد اسناد تازه آنها را تكمیل كرد) از این قرار بود: كمك همه جانبه به پارتیزانهای یوگوسلاوی، تشویق تركیه به پیوستن به مساعی متفقین، و تحكیم تماس دائمی كه سران ستادهای نیروهای مسلح سه كشور. در این اعلامیه همچنین اشاره مبهم به مرزهای لهستان، گشایش جبهه زمینی در فرانسه و غرب اروپا، ورود شوروی به جنگ برضد ژاپن شده بود. سالها بعد معلوم شد كه در كنفرانس تهران بر سر مرز «اودر ـ نایسه» و «كرزن لاین» میان آلمان و لهستان و نیز آغاز حمله زمینی از فرانسه از مه ۱۹۴۴ توافق شده بود. تا گشایش این جبهه، شوروی به تنهایی در زمین با آلمان می جنگید.
این بزرگترین کنفرانسی بود که تا آن تاریخ در ایران تشکیل شده بود و به همین مناسبت شهرداری تهران ۳ خیابان را در پایتخت به نام رهبران ۳ کشور نامگذاری کرد. سران سه کشور شاه را که جوانی ۲۳ ساله بود برای دو - سه دقیقه پذیرفتند که ضمن بیان خیر مقدم به آنان، درخواست کرد که تبعیدگاه پدرش را تغییر دهند زیرا که آب و هوای جزیره موریس برای او سازگار نیست. این درخواست پذیرفته شد و رضا شاه به یوهانسبورگ آفریقای جنوبی انتقال یافت و در همانجا درگذشت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز