افزایش خطر انسداد مغزی به دلیل تشنگی

خانم ۳۲ ساله یی است اندکی چاق، از چهار روز پیش سردردی پیدا کرده که رو به افزایش بوده است. روز گذشته به طور ناگهانی دچار تشنج شده و اکنون فلج نیمه راست بدن و دچار اختلال تکلم شده. هیچ گاه برای جلوگیری قرص ضدحاملگی مصرف نکرده است ولی از چند روز پیش از شروع علائم، برای ایجاد تاخیر در قاعدگی برای روزه داری، قرص ضدحاملگی مصرف کرده است. تشخیص راحتی است، او مبتلا به ترومبوز یا انسداد در وریدهای مغز شده است. عامل این بیماری هم مصرف نامنظم قرص های ضدحاملگی در شرایط کم آبی بدن است؛ بیماری که متخصصان مغز و اعصاب به وفور در کسانی که در این شرایط قرص ضدحاملگی خورده اند، مشاهده می کنند اما به نظر می رسد هنوز اطلاعات عمومی کافی در این زمینه وجود ندارد.
ترومبوز وریدی- سینوسی از گروه بیماری هایی است که اطلاع عمومی از آن و شرایط مساعدکننده آن می تواند تاثیر قابل توجهی در کاهش میزان بروز آن داشته باشد. اطلاع عمومی در مورد این بیماری نه تنها در عرصه عمومی بلکه در جامعه پزشکی هم بسیار کم و از جنبه هایی غیردقیق است.
در هر دقیقه میزان قابل توجهی خون به طور مداوم وارد مغز می شود و بعد از استفاده توسط مغز همین میزان خون باید از مغز خارج شود. مسیر ورود و خروج خون از مغز جداست. خونی که با فشار و با ضربان قلب از طریق شریان ها وارد می شود، باید به طور مداوم از طریق وریدها یا سینوس ها (با سینوس های اطراف بینی اشتباه نشود) خارج شود. هر اختلالی در تخلیه خون مغز، باعث پرخونی در مغز و تورم آن می شود و از آنجا که مغز در محفظه یی محدود شده است با این تورم و پرخونی امکان افزایش حجم نمی یابد و در نتیجه به عناصر حیاتی مغز فشار آمده و خطرات زیادی بیمار را تهدید می کند. واقعیت این است که خداوند برای جلوگیری از این انسداد (یا همان ترومبوز)، مکانیسم های متعدد و بی شماری تعبیه کرده که ما تاکنون فقط تعداد کمی از آنها را شناخته ایم. برای بروز انسداد در این سیستم تنها یک عامل کفایت نمی کند و معمولاً عوامل متعددی دست به دست هم می دهند تا این انسداد ایجاد شود. مگر اینکه یکی از این عوامل آنقدر قوی باشد که علل دیگر را تحت الشعاع قرار دهد. اولاً این بیماری در خانم ها شایع تر است و به خصوص در خانم های چاق شیوع بیشتری دارد. در بسیاری از موارد زمانی دیده می شود که بیمار به دلایل مختلف دچار کم آبی شده باشد. طبیعتاً خون غلیظ چسبندگی بیشتری دارد. قرص های ضدحاملگی هم از آنجا که چسبندگی خون را افزایش می دهند احتمال این ترومبوز را افزایش می دهند. به خصوص به نظر می رسد مصرف نامنظم یا مقطعی این قرص ها تاثیر بیشتری داشته باشند. شاید به این دلیل که به ناگاه تعادل انعقادی را به هم می زنند. از همه اینها مهم تر اینکه، افراد مختلف استعدادهای مختلفی نسبت به پدیده ترومبوز دارند و در حال حاضر فاکتورهای متعددی شناخته شده است که نه تنها باعث انعقاد نمی شود، بلکه از انعقاد خون جلوگیری می کند. میزان فاکتورهای ضدانعقاد در افراد مختلف یکسان نیست و در برخی افراد اساساً برخی از این فاکتورها وجود ندارد. فاکتور مهم دیگر وجود عفونت در اطراف مغز مثل گوش و سینوس های بینی است. وجود این عفونت ها انعقاد خون را در قسمت های مجاور افزایش می دهد و باعث افزایش پدیده ترومبوز می شود.
از آنجا که وریدها یا سینوس هایی که خون را از داخل مغز تخلیه می کنند، در افراد مختلف اشکال مختلفی دارند و در هرحال بسیار پیچیده هستند، علائم بالینی ترومبوزهای سینوسی بسیار متنوع و در بسیاری از موارد بسیار گول زننده است. در برخی موارد به دلیل اینکه احتقان فقط در قسمت محدودی از مغز اتفاق می افتد و این احتقان کندتر از معمول پیشرفت می کند، علائم بالینی بسیار شبیه تومورهای مغزی می شود. در برخی موارد که پرخونی در قشر مغز اتفاق افتاده است، ابتدا باعث تشنج می شود و ممکن است این بیماران با مبتلایان به صرع اشتباه گرفته شوند. در برخی موارد ترومبوز با سرعت اتفاق می افتد، جدار رگ ها در برابر این پرخونی طاقت نیاورده، پاره می شوند و مقداری خون در مغز می ریزد و این بیماران شبیه مبتلایان به سکته مغزی می شوند. در بسیاری از موارد هم تخلیه خون تمام مغز اشکالی پیدا می کند که آنقدر شدید نیست که بیمار را بکشد، ولی به تدریج بیمار دچار افزایش فشار داخل مغزی می شود؛ شبیه حالتی که به آن تومور کاذب گفته می شود. در هرحال به نظر می رسد در بسیاری از این موارد سردرد یک علامت ثابت باشد.
پیشرفت های جدید تصویربرداری از مغز باعث شده است که شیوع ترومبوز سینوسی از آنچه در گذشته تصور می شد بسیار بالاتر برود. بسیاری از بیماران که در گذشته تشخیص های دیگری برای آنان مطرح می شد، امروزه به عنوان ترومبوز سینوسی شناخته می شوند و بسیاری موارد خفیف تر هم تشخیص داده می شوند، اما مهم تر از همه اینکه درک اهمیت این تشخیص و درک مکانیسم های بروز آن نه تنها باعث درمان بهتر بیماران شده، بلکه باعث شده بتوانیم به نحو موثری از آن پیشگیری کنیم، چرا که ترومبوز سینوسی از آن گروه بیماری هایی است که اطلاعات عمومی به شدت می تواند بر میزان شیوع آن تاثیر بگذارد، بنابراین اطلاع رسانی در مورد آن و روش های پیشگیری از آن، باید در دستور کار بخش سلامت رسانه ها قرار بگیرد. همه ساله در ماه رمضان متخصصان مغز و اعصاب با بیماران متعددی مواجه می شوند که برای تاخیر در قاعدگی از قرص های ضدحاملگی به صورت کوتاه مدت استفاده می کنند و در شرایط کم آبی بدن دچار بیماری ترومبوز سینوسی می شوند. امسال نیز با توجه به اینکه ماه رمضان در تابستان بوده و ساعت روزه داری طولانی است، به نظر می رسد این خطر از سال های پیش هم بیشتر باشد. بنابراین زمان مناسبی است که از طریق رسانه ها این موضوع به اطلاع مردم رسانده شود.

دکتر بابک زمانی متخصص مغز و اعصاب

منبع : روزنامه اعتماد