بانه ، استان کردستان

قبل از اسلام طایفه‌ای زرتشتی به نام «قه قو» بر این منطقه حاكم بودند كه در حمله اعراب و بعد از آن، «اختیار دینی‌ها» حكومت آن را به دست گرفتند. تا اواسط سده سیزدهم هجری نام اصلی شهر بانه «به روژه» (آفتابگیر) بود و قباله‌هایی نیز وجود دارد كه در همه آن‌ها مركز بانه قصبه «به روژه» نامیده شده است. این شهر یك بار در قبل از جنگ جهانی اول و بار دیگر در جنگ جهانی دوم دچار آتش‌سوزی شدیدی شد.
اكنون گورستان شمال شرقی شهر را بانه كهنه یا كهنه بانه می‌نامند. علت تغییر نام و جابجا شدن محل شهر به واسطه شیوع بیماری‌های وبا و طاعون بود كه هر چند سال یك بار شایع می‌شد و چون بازماندگان، محل اولیه را آلوده می‌پنداشتند، مجدداً در جای دیگر به ایجاد شهر و ده می‌پرداختند.
آتش‌سوزی و جنگ‌های قبیله‌ای یكی دیگر از عوامل جابجا شدن محل شهر بود. در بانه آبادی‌هائی به نام‌های «نیزه دو كهنه» ، «به روژه كهنه» ، «سیاومه كهنه» ، «آرمرده كهنه» ، «توده كهنه» و غیره هم شنیده می‌شود، ولی آبادی‌هایی نیز با همان نام‌ها بدون كلمه «كهنه» وجود دارد.
نام بانه را از كلمه كردی "BON" به معنی پشت بام و متأثر از ارتفاعات و نحوه استقرار و موقعیت شهر بانه می‌دانند. ارتفاع 1525 متری شهر از سطح دریا و چشم‌انداز ارتفاعات اطراف آن موجب گردیده است كه مردم برای رسیدن به شهر مسیر زیادی را به طرف سربالایی طی كنند. نام «بانه» را به معنی «خانه» (منظور اقامتگاه و آبادی و مسكن است) و «اردو» (منظور اردوگاه سربازان است) و پادگاه (شهر دو قلعه بزرگ داشته) نیز تفسیر كرده‌اند.