روزنامه ها کوچک می شوند خبرها بزرگ می مانند

بعد از ظهر سه شنبه ۲۵ نوامبر ۲۰۰۳، رابرت تامسون سردبیر روزنامه تایمز با نگرانی و اشتیاق پای دستگاه چاپ روزنامه ایستاده بود و انتظار می کشید. بعد از ماه ها بررسی و سنجیدن همه جوانب کار، بالاخره امروز قرار بود مولود جدید این روزنامه پر قدمت انگلیسی که از ۲۱۸ سال پیش تاکنون شکل و شمایل کلی اش را حفظ کرده بود، قدم به دنیا بگذارد. فردا باید این روزنامه جدید در منطقه ۲۵ Mلندن توزیع می شد و بروز چند اشکال جزیی و اضطراب ناشی از انتشار روزنامه ای نو، دانه های عرق را بر پیشانی تامسون نشانده بود. اما سرانجام اشکالات برطرف شدند و کارها روبه راه شد. لحظاتی بعد، رابرت تامسون یک نسخه از تایمز جدید را در دست گرفت و رو به دوربین عکاس آسوشیتد پرس لبخندی پیروزمندانه بر لبانش نشاند.
مدیران تایمز از مدتی پیش تصمیم گرفته بودند علاوه بر روزنامه اصلی که در قطع بزرگ (broadsheet) منتشر می شود، یک نسخه کوچک شده (tabloid) را هم منتشر کنند. تابلوئید اصطلاحی است برای روزنامه هایی که قطع کاغذهایشان تقریبا نصف روزنامه های استاندارد است (تقریبا می شود گفت A۳)، اما پیش از آن، نماینده نشریاتی است که به جای پرداختن به خبرهای مهم و جدی، دنبال شایعه پراکنی و بزرگ کردن رویدادهای حاشیه ای هستند. ولی با روی آوردن روزنامه های خوش نام و با سابقه به این قطع، کم کم باید تعریف تابلوئید را هم عوض کرد.
اولین روزنامه ای که در انگلستان جرات این کار را به خود داد، ایندیپندنت بود. این روزنامه در هفدهمین سال انتشار، به دلایل متعدد از جمله کاهش تیراژ، تصمیم گرفت انتشار یک نسخه کوچک از روزنامه را (علاوه بر روزنامه اصلی در قطع بزرگ) در دستور کار خود قرار دهد.
شواهد متعددی موجود بود، و البته برخی پژوهش های دقیق تر، که نشان می داد افرادی که برای رفت و آمد بین خانه و محل کارشان از وسایل حمل و نقل عمومی و قطارهای مترو استفاده می کنند، به روزنامه های قطع کوچک بیشتر تمایل دارند.
روزنامه «مترو» یکی از نمونه های موفق و پرخواننده بود. اندازه کوچک این روزنامه ها خواندن آنها را در قطارها و اتوبوس های شلوغ آسان تر می کند و البته خوانندگان جوان تر- که بسیار مورد علاقه آگهی دهنده ها هستند- از طرفداران پروپاقرص تابلوئیدها هستند.
خلاصه، ماه سپتامبر امسال گروه انتشاراتی ایندیپندنت تردیدها را کنار گذاشته و علی رغم نظرات مخالف بسیاری از منتقدان که معتقد بودند این کار نه تنها فروش روزنامه را بیشتر نخواهد کرد که از محبوبیت آن نیز خواهد کاست، ایندیپندنت در سایز کوچک روانه کیوسک های فروش مطبوعات در لندن شد.
میزان استقبال، فراتر از حد انتظار بود؛ و حالا بعد از گذشت دو- سه ماه، ایندیپندنت کوچک در برخی دیگر از مناطق انگلستان هم عرضه می شود و احتمالا تا سال جدید میلادی گستره توزیع آن کل بریتانیا را پوشش خواهد داد.
● طلسم می شکند
با حرکت متهورانه ایندیپندنت، طلسم شکسته شد. رابرت تامسون می گوید: «صادقانه بگویم، ایندیپندنت کار خیلی بزرگی انجام داد. حالا دیگر تابوی انتشار نسخه تابلوئید در کنار نسخه بزرگ روزنامه های مشهور، از میان رفته است.
روزنامه های مهم انگلستان، از جمله گاردین، تایمز و دیلی تلگراف، از همان زمان که خبر انتشار ایندیپندنت تابلوئید به بیرون درز کرد، روند رویدادها را به دقت دنبال می کردند. آنها هرگز نمی خواستند این روزنامه نوپا گوی سبقت را از آنان برباید، اما خوب، آنقدر هم جرات نداشتند که خودشان قدم اول را بردارند.
تایمز حالا قدم دوم را برداشته است، و انجام این کار از سوی این روزنامه پرقدمت، به احتمال زیاد سایرین را هم وارد بازی خواهد کرد. جالب اینکه خود کارکنان تایمز تا روز ۲۱ نوامبر مطمئن نبودند که این خبر درست باشد.
همان روز که خبر انتشار تایمز کوچک تا چند روز آینده قطعی شد، رابرت تامسون به گاردین گفت: «تایمز یکی از قدیمی ترین و معتبرترین روزنامه های دنیاست و ما با این کار که تغییری شگرف در شکل و شمایل ظاهری است، برگی مهم به تاریخ روزنامه ها می افزائیم.»
ایندیپندنت هم اکنون در مناطقی که هر دو نسخه بزرگ و کوچک روزنامه را عرضه می کند، به گفته خودش، تا ۵۰ درصد میزان فروش روزنامه را افزایش داده است. این موفقیت سریع، در کنار افت ۶۲/۷ درصدی تیراژ تایمز در ماه اکتبر که شمار نسخه های آن (منهای فروش عمده) به ۵۸۸۸۶۰ رسید، در کنار استقبال قابل توجه مردم به ویژه مسافران مترو از روزنامه کوچک شده ایندیپندنت، از جمله عوامل تصمیم مدیران تایمز در انتشار هرچه سریع تر نسخه تابلوئید بودند.
روزنامه تایمز را موسسه نیوز اینترنشنال، بازوی انتشاراتی موسسه خبری روپرت مورداک در بریتانیا، منتشر می کند. روزنامه های «سان» و «نیوزآو د ورلد» که در قطع تابلوئید منتشر می شوند، از دیگر نشریات این موسسه هستند که تجربه انتشار آنها، عامل مهمی در اجرایی کردن سریع تصمیم اخیر بوده است.
● کوچک اما مستقل
برخلاف ایندیپندنت، قرار نیست تایمز کوچک حاوی تمام کلمات و تصاویری باشد که در نسخه اصلی تایمز عرضه می شوند.
جورج براک، دبیر اجرایی تایمز می گوید: «از آنجا که میزان آگهی ها و سرمقاله های تایمز بیشتر از ایندیپندنت است، تصمیم گیری در خصوص محتوای دو نسخه روزنامه به صورت روزانه گرفته خواهد شد که در نتیجه ممکن است بین آنها تفاوت های جزیی ایجاد شود.» تامسون تاکید می کند که کیفیت ویراستاری و محتوایی تابلوئید همانند نسخه اصلی روزنامه است و تنها نحوه عرضه و شکل و شمایل ظاهری متفاوت است.
او می گوید: «تایمز تابلوئید همان تایمز برادشیت است؛ همان ارزش گذاری ها، همان گزارشگری بی طرفانه و همان تنوع دیدگاه ها در آن رعایت می شود.» براک می گوید هدف ما تولید نسخه دیگری از تایمز بوده است: «در هر صفحه، بدون هیچ شکی می توان گفت که این همان تایمز است. اما ارائه مطالب در صفحاتی که قطعشان نصف اندازه مرسوم است، مسلما متفاوت خواهد بود.»
تایمز در طراحی و صفحه آرایی نسخه کوچک خود شجاعانه تر از ایندیپندنت عمل کرده است. در مواردی عکس های انتخاب شده برای مقالات یکسان در دو روزنامه، با هم فرق دارند و استفاده از رنگ در جای جای روزنامه تابلوئید مشهور است.
براک معتقد است که باز کردن صفحات یک روزنامه استاندارد، همانند باز کردن یک نقشه راهنمای شهری است؛ در حالی که صفحات یک روزنامه کوچک همانند یک نوار کاغذی طولانی باز می شوند: «سنجیدن نحوه واکنش مردم به این دوگونه، یکی از چالش های کلیدی بود که با آن مواجه بودیم.» و البته می گوید شکل و شمایل و محتوای تایمز تابلوئید هنوز جای کار دارد و با گذشت زمان تکامل می یابد.
در اولین روز انتشار، شاید در اثر فشار کاری شدید ناشی از انتشار همزمان دو نسخه روزنامه، تصویر موریس ساعتچی در صفحه ۳ تایمز بزرگ و تایمز تابلوئید به اشتباه جای تصویربرادر او چارلز کار شده بود. از این جور اشتباه ها گه گاه پیش آید و البته براک موضوع را با شوخی برگزار می کند: «خوب، این فقط نشان می دهد که همه محتویات روزنامه اصلی به نسخه تابلوئید راه یافته است!»
● هزینه های بیشتر و رویکرد مخاطبان
انتشار روزانه یک روزنامه در دو شکل متفاوت، بی شک هزینه های اضافی چاپ و توزیع را به دنبال خواهد داشت.
اما براک می گوید اگر خواسته خوانندگان انتشار هر دو نسخه باشد، هیچ مشکلی در این خصوص وجود نخواهد داشت. او می داند که خوانندگان هستند که حیات و بقای یک روزنامه را رقم می زنند: «خوانندگان هرگز نباید فراموش کنند که حق انتخاب با آنهاست.»
قیمت یک نسخه روزنامه تایمز تابلوئید، همانند نسخه معمولی آن، ۵۰ پنی است. این نشان می دهد که خریداران احیانا به خاطر قیمت کمتر روی خوش به آن نشان نداده اند. ارزش روزنامه های تابلوئید واقعا در حال تغییر است. چند ماه پیش منتقدان نگران بودند در جامعه انگلستان که شکل تابلوئید در روزنامه هایی همچون دیلی میل یا دیلی استار تثبیت شده و حتی کسانی که آنها را نمی خوانند می دانند که در هر شکل و قیافه انتظار چه نوع مطالبی را باید داشته باشند، روش روزنامه ایندیپندنت برای عرضه روزنامه ای جدی در قالب تابلوئید باعث واپس زنی مخاطبان شود.
البته خیلی از کشورهای اروپایی قبلا این روش را تجربه کرده و در آن موفقیت یافته بودند. آنها روزنامه های جدی و رسمی را هم در قطع تابلوئید (حتی کوچک تر از تابلوئید های انگلیسی) منتشر می کردند. کریس هاری، نویسنده کتاب «ملت تابلوئید»، معتقد است که در هر حال خوانندگان روزنامه در بریتانیا باید آماده مواجهه با برخی تغییرات باشند. به هر روی، کوچک شدن اندازه روزنامه نمی تواند بر محتویات آن بی تاثیر باشد، ولی هنوز زمان باید بگذرد تا بتوان در مورد توفیق یا عدم توفیق این روش در مقیاس وسیع اظهار نظر کرد. شاید افزایش تیراژ و سود به دلیل اقبال بخشی از مخاطبان (اغلب آنهایی که از مترو و اتوبوس استفاده می کنند) در کوتاه مدت به نفع روزنامه باشد، اما بعید نیست که خوانندگان دیگر که به خواندن روزنامه ای جدی و حرفه ای در صفحات بزرگ عادت کرده بودند، از آن رویگردان شوند و این امر در درازمدت موجب افت تیراژ کلی روزنامه شود. به هر حال باید منتظر بود و دید، اینکه آیا دیگر روزنامه های مشهور هم به این جریان خواهند پیوست یا خیر.
● و اما ایران
در ایران، قطع تابلوئید برای روزنامه های جدی هنوز تجربه نشده است. این اندازه همچنان متعلق به نشریاتی است که نشریات زرد موسوم اند. البته روندی که از دو سه سال پیش آغاز شد و برخی روزنامه ها ویژه نامه های موضوعی را با قطع کوچک لای شماره های روزانه خود عرضه کردند- و روزنامه جام جم با انتشار یک ویژه نامه در هر روز آن را به اوج رساند- تا حدودی صاحبان نشریات در ایران را با نوع کار در قطع کوچک آشنا کرده است. ویژه نامه های موضوعی تا جایی که شواهد و مشاهدات نشان می دهند، مورد استقبال خوانندگان بوده و گاه حتی از خود روزنامه هم پرطرفدارتر بوده اند.با این حساب باید دید که آیا روزنامه های ایرانی هم به انتشار در قطع کوچک روی خواهند آورد و کدام یک از آنها ریسک اول بودن در این زمینه را خواهد پذیرفت؟

نویسنده : علی اکبر قزوینی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات