نگاهی به مراحل گوناگون در طراحی یک سیستم اطلاع رسانی

لازمه انجام موفق هر نوع فعالیت ، اعم از تحقیقاتی ، برنامه ریزی ، تصمیم گیری و نظایر آن مستلزم دسترسی به اطلاعات دقیق و روزآمد در زمینه های مورد نظر است . امروزه اطلاعات را نوعی سرمایه ملی محسوب نموده و فعالیتهای مربوط به گردآوری ، پردازش ، ذخیره ، بازیابی و اشاعه آن پشتوانه هرگونه برنامه ریزی و شرط رشد و توسعه اقتصادی ،اجتماعی است . در این مقاله ، پس از مروری بر سابقه اطلاع رسانی در ایران ، نخست به بررسی اهداف سیستمهای اطلاع رسانی پرداخته ، آنگاه مراحل مختلف طراحی یك سیستم اطلاع رسانی كه عبارتند از بازبینی اطلاعات موجود ، برنامه نویسی برای اطلاع رسانی ، گردآوری ، تلخیص و دسته بندی اطلاعات ، تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات ، رساندن اطلاعات به مصرف كنندگان و اعمال اطلاعات در تصمیم گیریها ، مورد بررسی قرار می گیرد . سپس اركان اصلی یك سیستم اطلاع رسانی نظیر كتابخانه ها ، بانكهای اطلاعاتی ، شبكه های انتقال اطلاعات و ….مورد بررسی قرار كرفته و در پایان پیشنهادهایی در مورد ایجاد و گسترش سیستمهای اطلاع رسانی در ایران مطرح خواهد شد.
۱ – مقدمه :
بدیهی است كه انجام هر نوع فعالیتی اعم از تحقیقاتی ، برنامه ریزی ، تصمیم گیری و نظایر آن به دسترسی به آخرین اطلاعات در زمینه های مورد نظر بستگی دارد . فراهم ساختن امكان استفاده به موقع و سریع از اطلاعات صحیح و معین ، لازمه پیشرفت اقتصادی – اجتماعی كشورها و رسیدن به اهداف توسعه محسوب می گردد.امروزه ، اطلاعات را نوعی سرمایه ملی به حساب آورده و فعالیتهای مربوط به گردآوری ، پردازش ، ذخیره ، بازیابی و توزیع آن را پشتوانه هر گونه برنامه ریزی و شرط رشد و توسعه اقتصادی – اجتماعی می دانند .
در كشورهای پیشرفته جهان ، محققان بخش مهمی از وقت خود را صرف آگاهی از نتیجه تحقیقات مشابه سایرین و كسب اطلاعات مربوط میكنند . بنابراین ، مراكز و شركتهایی كه بخواهند جایگاه خویش را در بازار فشرده رقابت جهانی حفظ كنند ، ناگزیرند ضمن اطلاع از پیشرفتهای تكنولوژیك حاصله ، روند آن پیشرفتها را در سراسر جهان پیگیری كنند . به عنوان مثال ، شركتهای ژاپنی ، اطلاعات را رگ حیاتی جنگ اقتصادی دانسته و حدود ۵/۱ درصد از فروش سالیانه خود رابه مسئله جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات اختصاص می دهند(۲). در ژاپن ، مركز اطلاعات علمی و تكنولوژیك كه سازمانی دولتی است ، با پرسنلی حدود ۴۰۰ نفر و بودجه ای معادل ۹۰۱ میلیون ین – در سال ۱۹۸۷ – همه ساله حدود ۱۱۰۰۰ مجله علمی را جهت استخراج اطلاعات آن مجلات تجزیه و تحلیل می كند .
۲ – سابقه اطلاع رسانی در ایران (۲) :
به طور كلی " اطلاع رسانی" در هر جامعه ای ، تابع وضع "تحقیق" در آن جامعه است . به عبارت دیگر ، در جامعه ای هر اندازه به امر تحقیق بها داده شود ، به همان اندازه نیز اطلاع رسانی مورد توجه قرار می گیرد . تحقیق ، نیازمند وسائلی است كه امروزه ، از مهمترین آن وسائل دسترسی به آخرین اطلاعات و مدارك لازم است كه خود از طریق مراكز و شبكه های اطلاع رسانی به دست می آید.
آغاز فعالیت اطلاع رسانی در سطح ملی در ایران را می توان با تاسیس "مركز اسناد و مدارك علمی ایران" ، به عنوان یكی از طرحهای وزارت فرهنگ و آموزش عالی ( وزارت علوم و آموزش عالی آن زمان ) در مهر ماه ۱۳۴۷ همزمان دانست . به دنبال تاسیس موسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی ، این مركز با نام مركز مدارك علمی به صورت یكی از مراكز تابعه این موسسه درآمد . از اهداف این مركز ، می توان به گردآوری اطلاعات تخصصی در زمینه های مختلف علوم به منظور استفاده دانشمندان و دانش پژوهان كشور اشاره نمود . در تیرماه ۱۳۵۰ به پیشنهاد "مركز اسناد و مدارك علمی ایران " و به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی ایران " و به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی ایران در سطح ملی و بین المللی ، شورای هماهنگی مراكز اسناد كشور ، با هفت عضو تشكیل و شروع به كار كرد. در سال ۱۹۷۲ ، یونسكو برنامه جهانی مبادله اطلاعات علمی (یونی سیست Unisist ) را به منظور رفع موانع موجود در زمینه مبادلات علمی بین دانشمندان كشورهای جهان تصویب كرد . به دنبال آن در سال ۱۳۵۲ كمیته ملی یونی سیست در ایران تشكیل گردید و شورای هماهنگی مراكز اسناد علمی كشور رسما " به عنوان یكی از گروههای فنی كار در زمینه مسائل مربوط به اطلاعات علمی و فنی از طرف این كمیته پذیرفته شد . در اردیبهشت ۱۳۵۶ به كوشش " مركز اطلاعات علمی " و باهمكاری "یونسكو" "یونی سیست" و "سازمان برنامه و بودجه" ، سمیناری با شركت همه سازمانها و وزارتخانه های ذی ربط در مسائل اطلاع رسانی و با حضور شش نفر از متخصصان برجسته بین المللی در زمینه دانش اطلاع رسانی ، جهت بررسی مسائل اطلاع رسانی در ایران تشكیل گردید . در قطعنامه این سمینار با تاكید بر نقش اطلاعات علمی در توسعه كشور ، از دولت خواسته شد كه ضمن توجه فوری به این امر ، سیاست كشور را در زمینه اطلاع رسانی علمی و فنی ، به نحو هماهنگ مشخص كرده و به مورد اجرا بگذارد . متاسفانه كوششهایی كه برای ایجاد همكاری و هماهنگی بین مراكز اسناد و كتابخانه های مختلف ، به عنوان تدارك زیر بنای نظام ملی اطلاع رسانی درایران صورت گرفت ، هیچكدام نتوانست مشكلات را به نحو اساسی حل كرده و وضع اطلاع رسانی را سروسامان بخشد .
۳ – اهداف اصلی سیستم اطلاع رسانی :
گردآوری ، توزیع و اشاعه اطلاعات مربوط به تحولات حاصله در زمینه علم و تكنولوژی ، امری وقتگیر و پر هزینه است . بنابراین ، تعیین دقیق اهداف ، از اهمیت زیادی برخوردار است . هدف اصلی برنامه اطلاع رسانی ، عبارت است از : آگاهی پیوسته از تحولات ، توسعه ها و جهات حركت تكنولوژی . به طور كلی اهداف فنی اطلاع رسانی به سه گروه قابل تقسیم هستند :
۳ – ۱ – آگاهی كلی از حوادث ، ابداعات ، اتفاقات و تغییرات گوناگون در زمینه علم و تكنولوژی : پیگیری و بررسی دقیق ماهیت ، جهت و اثرات مهم پدیده های كلیدی علم و تكنولوژی به طور كلی .
۳ – ۲ – پیگیری توسعه یك تكنولوژی مشخص ، دستیابی بموقع به اطلاعات مربوط به نتایج فنی ، جهت توسعه و كاربردهای مربوط به یك تكنولوژی مشخص به منظور بهره جستن از آن .
۳ – ۳ - پیگیری فعالیتهای یك سازمان مشخص : آگاهی از سیاستها ، سطوح پشتیبانی ، مكانیزمهای پشتیبانی و اهداف نهایی یك سازمان در زمینه علم و تكنولوژی .
۴ – مراحل مختلف كار در یك سیستم اطلاع رسانی (۳)
مراحل مختلف كار یك سیستم اطلاع رسانی در شكل ۱ نشان داده شده است .عامل محركه این سیستم ، نیاز به آگاهی از پیشرفتهای حاصله در زمینه علوم و تكنولوژی است . خطوط پر نشان دهنده جریان اطلاعات اصلی و خط چینها جریان اطلاعات حانبی و فیدیكها را نشان می دهد . نتیجه نهایی و بازده اصلی قرآیند اطلاع رسانی ، عملكرد بهتر سازمانها اعم از تحقیقاتی ، تجاری و اجرایی است . مراحل گوناكون انجام كار را می توان به شرح زیر خلاصه نمود :
۴ – ۱ – مرحله اول : بازبینی اطلاعات موجود
نخست باید اطلاعات موجود مورد مطالعه قرار گرفته و كافی یا ناكافی بودن آن بررسی گردد . انواع مختلف اطلاعات، زمینه ها و مصرف كنندگان نوعی این اطلاعات ، در جدول (۱) نشان داده است .
۴ – ۲ – مرحله دوم : برنامه ریزی
برنامه ریزی ، عبارت است از : شناسایی منابع ، تعیین روشها و مشخص نمودن نیازهای استفاده كنندگان از اطلاعات . برنامه ریزی تابع نوع سازمان و اهداف آن ، نیازهای اطلاعاتی ، بودجه و امكانات تخصیص یافته برای این كار است .مهمترین مواردی را كه دراین مرحله از كار ، بایستی مد نظر داشت ، می توان به شرح زیر تقسیمبندی نمود :
۴ – ۲ – ۱ - پاسخ به سوالاتی كه در ارتباط با چگونگی اجرای برنامه ریزی مطرح است عبارت اند از :
در چه زمینه هایی به اطلاعات نیازمندیم ؟
چه منابعی باید مورد استفاده قرار گیرند ؟
نگهداری و ذخیره اطلاعات به چه روش یا روشهایی صورت پذیرد ؟
توزیع و اشاعه اطلاعات چگونه انجام شود ؟
۴ – ۲ – ۲ - خدمات مورد نیاز مصرف كنندگان
سیستمهای اطلاع رسانی ، شامل محدوده وسیعی از فعالیتها نظیر گردآوری اطلاعات اطلاعات خام ، طبقه بندی
اطلاعات ، تجزیه و تحلیل اطلاعات ، توزیع اطلاعات ، ارائه مشاوره و نظایر آنهاست . ارائه همگی این خدمات در تمام زمینه ها امكان پذیر نیست . خدمات مورد نیاز مصرف كنندگان ، بایستی در تدوین برنامه مورد توجه قرار گیرد.۴ – ۲ – ۳ – منابع و روشهای تامین اطلاعات
منابع و روشهای گردآور ی اطلاعات را میتوان ، بر حسب میزان دقت اطلاعات مورد نیاز وهزینه پیش بینی شده برای انجام كار ، در چهار گروه به شرح ذیل تقسیم نمود :
الف ) بررسیهای میدانی یا محلی – نظیر بازدید از مراكز تحقیقاتی ، آزمایشگاهها و نظابر آنها ؛
ب ) تماس مستقیم با متخصصان دست اول – نظیر تماس با افراد دست اندر كار توسعه تكنولوژی در كنفرانس علمی و نمایشگاههای تخصصی ؛
ج ) بررسی آثار مكتوب ، اعم از منتشر شده یا منتشر نشده – نظیر كتب ، مجلات علمی ، گزارشهای توجیهی ، گزارشهای سفر و بانكهای اطلاعاتی ؛
د ) تماسهای تشكیلاتی – نظیر عضویت در سازمانهای بین المللی و اتحادیه های صنعتی .
۴ – ۳ – مرحله سوم : گردآوری ، تلخیص و دسته بندی اطلاعات .
دسته بندی و تلخیص اطلاعات ، موجب می گردد تا ضمن جدا ساختن مطالب مهم از مطالب غیر مهم ، از دوباره كار ی احتمالی ناشی از جستجوی یك مطلب توسط افراد گوناگون جلوگیری شود .
۴ – ۴ – مرحله چهارم : تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات به دست آمده
تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از دو دیدگاه مختلف انجام می گیرد :
۴ – ۴ – ۱ – پیگیری تحولات تكنوبوژی به طور عام : این تحولات ، ممكن است توسعه یك تكنولوژی جدید با كاربرد جدیدی از یك تكنولوژی موجود باشد . این نوع اطلاعات ، مصرف كنندهآن را پسوسته ، آگاه و مجهز به روزآمدترین اطلاعات در زمینه های مورد نظر نگه می دارد .
۴ – ۴ – ۲ – تجزیه و تحلیل زمینه های مشخص : نظیر تجزیه و تحلیل عمیق یك تكنولوژی مشخص و یا سیاست تحقیقاتی یك سازمان رقیب .
۴ – ۵ – مرحله پنجم : رساندن اطلاعات به مصرف كنندگان آن
این كار می تواند از طرق گوناگون ، نظیر گزارشهای توجیهی ، گزارشهای فنی ، خبرنامه و یا بانكهای اطلاعاتی انجام گیرد .
بدیهی است استفاده از پست الكترونیك و شبكه های انتقال اطلاعات نقش مهمی در توزیع اطلاعات دارد .
۴ – ۶ – مرحله ششم : اعمال اطلاعات در تصمیم گیریها
هدف نهایی سیستم اطلاع رسانی عبارت است از استفاده از اطلاعات به دست آمده در تصمیم گیریهای كلیدی – نظیر تصمیم گیری در مورد اولویت زمینه های گوناگون تحقیقاتی ، تصمیم گیری درمورد تعیین استراتژی صنعتی و یا تصمیم گیری مربوط بههمكاریعای تكنولوژیك .
۵ – اركان سیستمهای اطلاع رسانی و وضع موجود در كشور :
اركانسیستمهای اطلاع رسانی عبارت اند از : كتابخانه ها ، بانكهای اطلاعاتی ، شبكه های توزیع اطلاعات .
۵ – ۱ – كتابخانه ها
كتابخانه ها ، مهمترین ركن هر سیستم اطلاع رسانی را تشكیل می دهند . به طور كلی كتابخانه های موجود در كشور را می توان در چهار گروه گوناگون دسته بندی نمود :
۵ – ۱ – ۱ – كتابخانه های عمومی
۵ – ۱ – ۲ – كتابخانه های وزارتخانه ها و سازمانهای اجرایی
۵ – ۱ – ۳ – كتابخانه های دانشگاهها و مركز آموزش عالی
۵ – ۱ – ۴ – كتابخانه های مراكز تحقیقانی بر طبق آمار موجود ، در سطح كشور حدود چهارصد كتابخانه دانشگاهی ، تخصصی وجود دارد كه بسیاری از آنها به دلیل مشكلات بودجه ای از غنای چندانی برخوردار نیستند (۴) . به عنوان مثال ، سرانه كتاب برای هر دانشجو در ایران ۱۴ جلد است ؛ درحالی كه این رقم در اسیا ۶۰ ، دراروپا ۱۵۰ و در آمریكا ۲۰۰ جلد می باشد (۵) .
۵ – ۲ – بانكهای اطلاعاتی بانكهای اطلاعاتی ، در تامین اطلاعات مورد نیاز محققان مراكز تحقیقاتی و مدیران سیستمعای اجرایی نقش مهمی به عخته دارند . هر بانك اطلاعاتی ، از تعداد زیادی پایگاه اطلاعاتی تشكیل شده است . هر یك از پایگاهها ، اطلاعات تخصصی مربوط به یك زمینه مشخص را در بر دارند . پایگاههای اطلاعاتی ، توسط شركتهای مختلف ایجاد و در اختیار شركتهای ارائه كننده سرویس امكانات بانكهای اطلاعاتی - كه برای ارائه این سرویس امكانات لازم را در اختیار دارند – قرار می گیرد . اطلاعات موجود در پایگاهها ، از طریق مجلات گوناگون ، كتب ، اختراعات ثبت شده و اسناد و مدارك سازمانهای تخصصی تامین می گردد . به عنوان مثال ، بانك اطلاعاتی CERDAT دركشور فرانسه ، یك بانك اطلاعات تخصصی در زمینه توربینهاست كه ۰۰۰/۵۱ قلم از انواع اطلاعات در مورد توربینها ، در آن ذخیره شده و هر ساله نیز حدود ۷۰۰۰ قلم اطلاعات جدید به آن اضافه می شود . ۱۰% این اطلاعات از مطالعه ۲۵۰ عنوان مجله تخصصی ، ۱۰% از كتابهای گوناگون ، ۳% از بررسی اختراعات ثبت شده، ۲۹% از مطالعه مدارك و اسناد سازمانهای تخصصی خارجی نظیر NASA و ۳۹% از منابع داخلی آن كشور تامین می گردد ۱ .
در حال حاضر ، عمده اطلاعات مورد نیاز محققان داخلی از بانكهای اطلاعات تخصصی خارجی كسب می شود .سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ، چندین بانك اطلاعات تخصصی خارجی را مشترك است و متقاضیان اینگونه اطلاعات ، می توانند از این طریق به جستجوی اطلاعات مورد نیاز خود بپردازند.در زمینه بانكهای اطلاعات داخلی ، فعالیت چشمگیری صورت نگرفته است ؛ اما سازمانهای گوناگون و از جمله مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران ، پایگاههای اطلاعاتی كوچكی را تدارك دیده اند كه متاسفانه آمار و مشخصات مربوط به این بانكها به صورت متمركز موجود نبوده و از سوی دیگر ارتباط شبكه ای بین آنها وجود ندارد .۵ – ۳ – شبكه انتقال اطلاعات یك سیستم اطلاع رسانی ، زمانی می تواند به نحوی موثر خدمات لازم را ارائه نماید كه اجزاء گوناكون آن ، توسط یك شبكه به هم مربوط باشند . در حال حاضر در كشور ما ، چنین شبكه ای موجود نبوده و كتابخانه های گوناگون، از فهرست كتابها ومجلات علمی یكدیگر به طور كامل اطلاع نداشته و اكثرا به صورت مجزا و درمحدوده سازمان متبوعه به ارائه خدمات می پردازند . در مورد پایگاههای اطلاعاتی نیز وضع به همین منوال است .
۶ – پیشنهاد تشكیل یك سیستم اطلاع رسانی ملی
آنچه در زیر می آید ، پیشنهادی است در مورد ترسیم خطوط كلی تشكیل یك سیستم اطلاع رسانی ملی و چگونگی شكل گیری اركان آن .
۶ – ۱ – كتابخانه لزوم تاسیس یك كتابخانه مادر كه آخرین اطلاعات مربوط به رشته های گوناگون علوم را – اعم از كتب منتشره و مجلات و نشریات علمی – به طور كامل تهیه و در اختیار متقاضیان قرار دهد ، امری بدیهی است . سایر كتابخانه های موجود ، هر یك نیازهای كلی خود را از نظر كتب و مجلات علمی ، بسته به زمینه تخصصی كار دانشكده یا مركز تحقیقاتی مربوط تهیه می كنند . كلیه كتابخانه ها به سیستمهای كامپیوتری مجهز شده و اطلاعات مربوط به كتب ، مجلات ، خلاصه مقالات و سایر اسناد و مدارك موجود را به سیستم كامپیوتری منتقل می نمایند . آنگاه كتابخانه های گوناگون ، از طریق یك شبكه ارتباطی – كه خطوط كلی آن در ادامه ، مورد بحث قرار خواهد گرفت – به هم متصل شده و به این ترتیب مراجعه كنندگان به هر یك از كتابخانه ها ، در صورتی كه كتب یا مقالات مورد نظر خود را در كتابخانه محل نیافتند ، می توانند از این طریق ، اطلاعات مورد نیازشان را در كتابخانه مادر و یا سایر كتابخانه های كشور جستجو نمایند .
۶ – ۲ – بانكهای اطلاعاتی پس از ایجاد نظام اطلاع رسانی و تاسیس كتابخانه مادر ، این كتابخانه ، به عضویت آن گروه از بانكهای اطلاعاتی گوناگون در خواهد آمد كه در ارتباط با سر فصلهای مختلف ، پایگاههای اطلاعاتی گوناگونی را تحت پوشش دارند . بدیهی است كه این موضوع ، مانع از عضویت سایر مراكزی نخواهد بود كه حجم نیازهای آنها تماس مستقیم با بعضی از بانكهای اطلاعاتی را طلب می كند . از سوی دیگر ، سایر متقاضیانی كه میزان نیازهای آنها محدود است نیز از طریق مركز مادر به بانكهای اطلاعاتی خارجی مربوط شده و اطلاعات مورد نیاز خود را جستجو خواهند نمود.علاوه بر این ، بایستی یك بانك اطلاعات داخلی نیز ایجاد گردد تا این بانك ، كلیه اطلاعات فنی تولید شده در مراكز آموزشی ، پژوهشی و تولید كننده اطلاعات علمی و فنی در داخل كشور را – كه تعداد آنها بر اساس اطلاعات موجود متجاوز از ۴۴۹ واحد است ۶ – از طریق گروههای كاری گوناگون جمع آوری و در اختیار متقاضیان داخلی و متقاضیان احتمالی خارجی قرار دهد . مسئولیت به روز نگهداشتن اطلاعات این بانك به عهده گروههای مختلف كاری است . این راستا شایسته است برای دریافت منظم اطلاعات از منابع تولید كتتده آن ، مكانیزم لازم پیش بینی شود .
۶ – ۳ – شبكه اطلاع رسانی به طوری كه قبلأ گفته شد ، سیستم اطلاع رسانی به مفهوم واقعی آن ، زمانی معنی خواهد داشت كه مراكز گوناگون آن سیستم ، از طریق یك شبكه به هم متصل بوده و امكان تبادل اطلاعات بین آنها وجود داشته باشد . در حال حاضر ، در ایران چنین شبكه ای وجود نداشته و هركدام از كتابخانه ها یا مراكز ، به طور مجزا به تامین بخشی از اطلاعات مورد نیاز متقاضیان در محدوده تحت پوشش خود مشغول بوده و امكان استفاده از امكانات یكدیگر را ندارند . برای ایجاد یك شبكه انتقال اطلاعات ، بین مركز اطلاع رسانی مادر (مشتمل بر كتابخانه مركزی ، بانكهای اطلاعات داخلی و دروازه ارتباط با بانكهای اطلاعاتی خارجی ) و مراكز اطلاع رسانی اقماری سه راه حل مختلف وجود دارد :
۶ – ۳ – ۱ – استفاده از یك شبكه كاملأ اختصاصی : در این روش ، مراكز گوناگون از طریق یك شبكه اختصاصی مستقل و بدون استفاده از امكانات شبكه عمومی مخابرات كشور ، با یكدیگر مرتبط خواهند شد . تركیب مناسب برای ایجاد این شبكه "تركیب ستاره ای" است . . در چنین تركیبی ، ارتباط هر یك از مراكز اطلاع رسانی اقماری با مركز مادر به طور مستقیم و ارتباط بین دو مركز اقماری ، از طریق مركز مادر برقرار خواهد شد . پیشرفت تكنولوژی مخابرات ، ایجاد چنین شبكه ای را به سهولت امكان پذیر ساخته است . به دلیل پراكندگی مراكز اطلاع رسانی اقمار ی در سراسر كشور ، در این راه حل استفاده از ماهواره ، به عنوان سیستم انتقال اجتناب پذیر است . استفاده از ترمینالهای VSAT در مراكز اقماری و قرار دادن ایستگاه مركزی این شبكه (HUB ) به همراه یك "سوئیچ بسته ای" (Packet Switch) با ظرفیت مناسب در مركز مادر ، مناسبترین راه حل برای ایجاد این شبكه است . از مزایای شبكه اختصاصی سهولت و سرعت عمل در ایجاد ، قابلیت اعتماد و انعطاف بالا و از معایب آن هزینه زیاد را می توان نام برد .
۶ – ۳ – ۲ – استفاده از یك شبكه نیمه اختصاصی : در این شیوه ، به طوری كه از نام آن برمی آید ، شبكه كماكان اختصاصی است – با این تفاوت كه برای انتقال اطلاعات بین مراكز گوناگون ، از تسهیلات شبكه عمومی استفاده می شود . تركیب مناسب برای این شبكه نیز ، "تركیب ستاره ای" است . از مزایای این راه حل ، در مقایسه با شبكه كاملأ اختصاصی ، كم هزینه تر بودن و از معایب آن پایین بودن سطح قابلیت انعطاف و اعتماد و طولانی بودن مدت زمان لازم برای ایجاد شبكه است .
۶ – ۳ – ۳ – استفاده از شبكه عمومی : در این راه حل نیز ، همانگونه كه از نام آن برمی آید ، هیچگونه تجهیزات اختصاصی وجود نداشته و مراكز گوناگون اطلاع رسانی ، مشتركان شبكه عمومی انتقال اطلاعات كشور هستند . بدیهی است كه در این حالت ، تبعیت از استانداردهای این شبكه الزامی است . ضمنا هریك از مراكز ، زمانی می توانند به شبكه متصل شوند كه امكانات لازم ، درآن نقطه فراهم شده باشد . به عبارت دیگر ، اجرای كامل طرح ایجاد شبكه از نظر زمانی در اختیار مدیریت سیستم اطلاع رسانی نبوده و به مدیریت شبكه انتقال اطلاعات كشور بستگی دارد . از مزایای این شبكه در مقایسه با دو شبكه پیشین ، می توان به كم هزینه بودن و از معایب آن می توان به طولانی بودن مدت زمان لازم جهت اجرا و پایینتر بودن سطح قابلیت انعطاف اشاره نمود .با توجه به اینكه اخیرا شركت مخابرات ، در حهت ارائه خدمات انتقال اطلاعات اقداماتی را شروع نموده و در آینده نزدیك امكان استفاده از این خدمات در تهران فراهم است و از سوی دیگر ، بخش عمده ای از كتابخانه ها و مراكز اطلاع رسانی فعال ، د رحال حاضر در تهران قرار دارند ، پیشنهاد می گردد ، اقدام به تاسیس شبكه بین كتابخانه ها از تهران آغاز شده و جهت نیل بدین منظور از امكانات شبكه عمومی استفاده شود . و در مراحل بعدی ، به تدریج و بر طبق یك برنامه زبانبندی شده ، سایر مراكز اطلاع رسانی نیز به این شبكه متصل گردند . همچنین شایان ذكر است در زمان اتصال هر مركز به شبكه ، چنانچه امكانات لازم جهت برقراری ارتباط ، از طرف شركت مخابرات مهیا باشد از شبكه عمومی و د رغیر این صورت شایسته است از تجهیزات اختصاصی استفاده شود .
۶ – ۴ – آموزش
گسترش دامنه علوم ، پیشرفت روزافزون تكنولوژی و فشردگی رقابت در صحنه جهانی ، پیگیری و اطلاع از تحولات حاصله در زمینه های گوناگون علوم و تكنولوژی را امریم اجتناب پذیر نموده است . حجم زیاد و تنوع اطلاعات ، گردآوری ، دسته بندی و تجزیه و تحلیل آنها را به صورت یك تخصص درآورده است .دانشگاههای گوناگون در كشورهای پیشرفته ، به این امر توجه نموده و آموزش متخصصان این فن را در مقاطع مختلف كارشناسی و كارشناسی ارشد سالهاست كه آغاز نموده اند . آموزشهای این رشته ، بیشتر جنبه علمی و فنی داشته و به تعبیری فارغ التحصیلان آن مهندسانی هستند كه تخصص آنها در زمینه پردازش اطلاعات است . طبق گفته های آقای هنری دو (Henri dou ) بنیانگذار این رشته در دانشگاه Aix Marseille فرانسه ، دانشجویان این رشته پس از فارغ التحصیل شدن ، به سالها تجربه نیاز دارند تا به متخصصان واقعی تبدیل شوند ۷ . با توجه به آنچه گفته شد ، لزوم توجه دانشگاهها و مراكز آموزش عالی به این امر و طراحی و اجرای دوره های لازم برای آموزش متخصصان مورد نیاز آشكار است .
۷ – نتیجه گیری :
مراحل گوناگون طراحی یك سیستم اطلاع رسانی و اركان اصلی آن مورد بررسی قرار گرفت و پیشنهادهایی جهت تشكیل یك نظام ملی اطلاع رسانی ارائه گردید . سابقه امر نشان می دهد كه تشكیل این نظام قبل از هر چیز ، نیازمند عزمی راسخ و برخاسته از احساس نیازی عمیق است . برنامه ریزی دقیق و تخصیص امكانات مورد نیاز ، جهت تامین سخت افزار (اركان سیستم ) و نرم افزار (پرسنل متخصص ) لازم ، گامهای بعدی است . همچنین توجه به امر آموزش متخصصان این حرفه از اهمیت ویژه ای برخوردار است . با امید به اینكه این سمینار راهگشای تشكیل یك نظام اطلاع رسانی كارآگردد و همچون سمینارهای پیشین مصداق " نشستند و گفتند و برخاستند" نباشد.

نوشته: محمد اسماعیل كلانتری

منبع : مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران