جام مهجور ایرانی

مسابقات جام حذفی در ایران تورنمنت بی سروصدایی است. اگر در انگلستان، جام حذفی سابقه صد و بیست و یک ساله دارد و با آغاز آن روح فوتبال حتی در کوچک ترین شهرهای جزیره دمیده می شود، جام حذفی در ایران حکم یک بچه سرراهی را دارد. چه آن زمان که تیمی بدون تمکین از قانون تورنمنت، به میل خود از بازی با رقیب سر باز می زند و چه آن وقت که خود فدراسیون فوتبال هم جام حذفی را یک دردسر اضافی می پندارد و با ترفندی قید برگزاری آن را می زند، نه تنها کسی شکایتی نمی کند که همه این اتفاقات را به نفع خود می دانند. به هر حال اگر مسابقات جام حذفی صد سال پیش در دنیا جور نبود مسابقات لیگ را می کشید و تنها تنفس گاه فوتبال به حساب می آمد، الان پس از گذشت یک قرن این تورنمنت کاربردهای دیگر پیدا کرده. الان دیگر جام حذفی نه تورنمنتی برای تیم های بزرگ که فرصتی برای تیم های کوچک است. اگر در روال عادی مسابقات یک تیم دسته دومی برای بازی با تیم های برتر فوتبال باید دو سال پشت سر هم قهرمان مسابقات دسته دوم و پس از آن لیگ دسته اول شود تا شانس بازی با تیم های بزرگ را پیدا کند، در مسابقات حذفی این فاصله تنها دو پیروزی پشت سر هم است. هنوز تماشاگران فوتبال آلمان فراموش نکرده اند که پنج سال پیش تیمی از بوندس لیگای ۲ به فینال مسابقات جام حذفی آلمان راه پیدا کرد و اگر در فینال بازی را نمی باخت، حتی به مسابقات اروپایی هم صعود می کرد. «یونیون برلین» آن سال پدیده جام حذفی آلمان بود. قاعدتاً اگر این باشگاه از روال عادی فوتبال دنبال حضور در جام یوفا بود، باید یک پروسه چندساله را می گذراند. پیش از هر کاری اسپانسر جذب می کرد، با پول اسپانسر بازیکن می خرید و یک مربی صاحب نام استخدام می کرد تا اینکه از مسابقات بوندس لیگای ۲ صعود کند. شاید این اتفاق چند سالی از آنها وقت می برد. این را کنار چند سالی بگذارید که «یونیون برلین» باید می گذراند تا در مسابقات بوندس لیگا هم به میانه جدول می رسید تا شاید به جام یوفا صعود کند. در جام حذفی آلمان «یونیون برلین» نه در عرض چند سال که با گذشت تنها چند مسابقه به آستانه اروپایی شدن رسیده بود. این اتفاقی است که در تمام دنیا برای تیم های کوچک می افتد. شاید اگر مسابقات جام حذفی ایران نبود فجر سپاسی و برق شیراز و شاهین اهواز و ملوان هیچ وقت در تاریخ خودشان شانس حضور در مسابقات آسیایی را پیدا نمی کردند اما این تورنمنت یک راه میان بر برای تیم های کوچک است. همان طور که دو سال پیش نوژن ساری یک تیم دسته دومی لیگ ایران به حساب می آمد و اگر در ضربات پنالتی، ضربه دهم این تیم از سوی گلرشان به اوت نمی رفت آنها با شکست پرسپولیس به نیمه نهایی جام حذفی ایران می رسیدند؛ به جمع چهار تیم برتر ایران. اتفاقی که شاید حتی پس از گذشت یک قرن باز هم به نوژن ساری رو نکند. به هر حال در این وضع عجیب است وقتی می بینیم که جام حذفی این امتیاز را به تیم های کوچک هدیه می کند و در عوض تیم های کوچک به خاطر درگیری در مسابقات دسته دوم و دسته سوم از آن کنار می کشند.
● دوران اوج گیری ملوان
مسابقات جام حذفی ایران سابقه سی و یک ساله دارد. سی و یک سال پیش زمانی که جام تخت جمشید معتبرترین تورنمنت فوتبال ایران به حساب می آمد، فدراسیون فوتبال ایران تورنمنت دیگری را بدعت گذاشت به نام «جام حذفی»؛ جامی که برای داغ نگه داشتن تنور فوتبال ایران افتتاح شد. در اولین سالی که تورنمنت انجام شد، دو تیم شهرستانی به فینال جام راه پیدا کردند. تراکتورسازی تبریز و ملوان بندرانزلی تیم های فینالیست جام حذفی ایران در سال ۱۳۵۵ به حساب می آمدند. در آن سال مدیران فدراسیون فوتبال ایران به خاطر اینکه «FACUP» انگلستان را الگوی جام حذفی می دانستند، فینال آن را به صورت تک بازی انجام دادند. دیداری که در ورزشگاه باغشمال تبریز انجام شد و البته پس از سوت پایان داور مسابقه تماشاگران آذری تصاحب جام از سوی بازیکنان ملوان بندرانزلی را تماشا می کردند. آن بازی ۴ بر یک به نفع ملوان تمام شد تا هم ملوان اولین تیم قهرمان این تورنمنت به حساب بیاید و هم در دوره های دیگر جام حذفی مدعی همیشگی جام لقب بگیرد. شاید برای همین بود که پس از انقلاب اسلامی که مسابقات جام حذفی پس از تعطیلی ۹ ساله دوباره برگزار شد، باز هم ملوان کاپ قهرمانی مسابقات را مال خود کرد. شاید در آن تورنمنت دیگر اینکه جام حذفی مال تیم های کوچک است، به خوبی ثابت شد. رقیب ملوان انزلی در فینال جام حذفی ۱۳۶۵ خیبر خرم آباد بود. تیمی که الان در مسابقات دسته دوم لیگ آزادگان ایران هم حضور ندارد و آن اتفاق حکم راه میان بر خیبر خرم آباد در پیشرفت را داشت، هر چند که آن بازی ۲ بر صفر به نفع ملوان تمام شد تا آن فینال هم که تک بازی بود در ورزشگاه اصلی شهر خرم آباد با ناراحتی مردم آن شهر به پایان برسد. شاید باور نکنید اما ملوان در فاصله سال های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۰ در هر پنج دوره مسابقات جام حذفی ایران پرقدرت ظاهر شد و در هر پنج سال به فینال مسابقات راه پیدا کرد. آنها غیر از اینکه در سال ۶۵ خیبر خرم آباد را در فینال شکست دادند، در سال ۶۶ در فینال به پرسپولیس خوردند.
آن سال برای اولین مرتبه فینال جام حذفی رفت و برگشت انجام شد تا دیگر تیم ها فدراسیون را به انتخاب جانبدارانه شهر میزبان فینال متهم نکنند. در سال ۶۶ پرسپولیس از سد ملوان گذشت، هر چند که سال بعد از آن ملوان در فینال جام حذفی ایران با شاهین اهواز بازی کرد. بازی رفت ۳ بر یک به نفع ملوان در انزلی به پایان رسید تا با بازی برگشت در ورزشگاه تختی اهواز ۴ بر صفر به نفع شاهین تمام شود و شاهین اهواز آن سال جام را مال خود کند. جام حذفی ایران سال ۶۸ برگزار نشد تا اینکه در سال ۶۹ باز هم سنت تک بازی در فینال جام باب شود. در سال ۶۸ باز هم ملوان فینالیست بود و با وجود اینکه بازی در تهران انجام می شد مسابقه صفر - صفر به پایان رسید تا در ضربات پنالتی ملوان بندرانزلی ۶ بر ۵ ببرد و قهرمان آن سال جام حذفی لقب بگیرد. پس از آن هم ملوان آخرین حضورش در فینال جام حذفی را تجربه کرد. سال ۷۰ ملوان و پرسپولیس دو فینالیست مسابقات بودند که البته این بار هم پرسپولیس بازی را در انزلی ۲ بر یک از رقیب برد تا به مسابقات آسیایی برود. پرسپولیس با آن قهرمانی جواز صعود جام برندگان جام آسیا را کسب کرد و البته در فینال آن مسابقات با شکست دادن المحرق بحرین به عنوان قهرمانی آن مسابقات رسید. به هر حال اگر به آمار هفت دوره ابتدایی مسابقات جام حذفی نگاه بیندازیم، می بینیم که ملوان بندرانزلی در شش دوره آن به فینال مسابقات رسیده است که سه مرتبه در فینال آن استقلال تهران، خیبر خرم آباد و تراکتورسازی را شکست داده و البته سه بار هم باخته؛ دو بازی به پرسپولیس و یک بازی به شاهین اهواز. این طلایی ترین دوره فعالیت ملوان بندرانزلی بود که حالا حتی پس از گذشت بیش از ۱۵ سال از آن دوره این تیم را دومین باشگاه پرافتخار جام حذفی کرده. آنها با سه قهرمانی و سه نایب قهرمانی در جام حذفی حتی از پرسپولیس هم پرافتخارتر هستند.
● مسابقات جذاب آخر هفته
در عرض سی و یک سالی که از آغاز مسابقات جام حذفی گذشته، بیست دوره جام حذفی انجام شده و این بار بیست و یکمین دوره آن دنبال می شود. آن هم در وضعی که ۱۰۲ تیم برای حضور در این تورنمنت قرعه کشی شدند و غیر از یک تیم دسته دومی که کنار کشید، تمام تیم ها در مسابقات شان حضور داشتند. در این تورنمنت ۱۸ تیم لیگ برتری در کنار ۲۴ تیم لیگ دسته اول و ۲۴ تیم لیگ دسته دوم و البته قهرمان تمام استان های کشور سهمیه حضور دارند. به این سبک که ۴۰ تیم در ابتدای جام به مصاف هم رفتند. پس از آن تیم های لیگ دسته اول و لیگ دسته دوم در دور دوم مسابقات اضافه می شوند و تیم های لیگ برتری هم از دور سوم به تورنمنت می آیند. البته از آنجا که این فصل لیگ برتر به جای ۱۶ تیم همیشگی ۱۸ تیمی است، چاره یی نبود جز اینکه ۴ تیم بدشانس لیگ برتر به قرعه انتخاب شوند تا پیش از آغاز دور سوم جام حذفی با هم بازی کنند و دو تیم از بین آنها حذف شود. این قرعه در جام حذفی به نام چهار تیم پرسپولیس، صنعت نفت آبادان، مس کرمان و ابومسلم خراسان افتاده؛ تیم هایی که باید دو به دو با هم بازی کنند تا بازنده آنها از تورنمنت حذف شود و برنده به دور سوم مسابقات حذفی راه پیدا کند. در این قرعه کشی اگر پرسپولیس بتواند صنعت نفت آبادان را در تک بازی حذفی در استادیوم تختی آبادان شکست بدهد به پتروشیمی تبریز می خورد که در مسابقات استانی بازی می کند. این تیم در دور دوم جام حذفی شهرداری بندرعباس را که رسول کربکندی را روی نیمکت سرمربیگری خود دارد، شکست داد تا به سد پرسپولیس برسد. از آن سو هم اگر مس کرمان در ورزشگاه شهید سلیمی کیا کرمان بتواند در مسابقه با ابومسلم مشهد پیروز از زمین خارج شود، به صنایع آلومینیوم اراک می خورد. به هر حال یک شانزدهم جام حذفی امسال با چند مسابقه از روز پنجشنبه اول آذرماه آغاز خواهد شد. در دیدارهای این دور استقلال اهواز در ورزشگاه تختی اهواز میزبان سمندر تهران است که سال گذشته در مسابقات قهرمانی باشگاه های تهران بود و حالا در مسابقات لیگ دسته دوم ایران حضور دارد.
پیکان و شهرداری انزلی هم در حالی در استادیوم ایران خودروی پیکان شهر به مصاف هم می روند که بهمن صالح نیا مربی نام آشنای فوتبال گیلان روی نیمکت شهرداری انزلی می نشیند. آنها هم سال گذشته قهرمان مسابقات گیلان شدند و حالا در دسته دوم ایران بازی می کنند. پگاه گیلان هم در ورزشگاه شهید عضدی رشت میزبان صنعت مس رفسنجان است. صباباتری در استادیوم شهید درخشان رباط کریم میزبان تراکتورسازی است تا یکی از جذاب ترین مسابقات حذفی رقم بخورد. دانشگاه آزاد زنجان هم در ورزشگاه کارگران زنجان میزبان ذوب آهن اصفهان است و در شیراز هم دو تیم همشهری با قرعه بد به پست هم خوردند. مقاومت سپاسی شیراز در یک شانزدهم نهایی باید به مصاف مقاومت بسیج فارس برود که در فوتبال ایران هم این تیم را به نام «مرصاد شیراز» می شناسند. البته جمعه هم مسابقات جالبی انجام می شود که شاید عجیب ترین آنها مسابقه فولاد خوزستان- سایپا تهران در ورزشگاه فولاد اهواز است؛ ورزشگاهی که اصلاً وضع مناسبی برای میزبانی مسابقات لیگ دسته اول را هم ندارد و صدای اعتراض تمام تیم های لیگ دسته اول را درآورده است. استیل آذین هم که برخلاف مسابقات لیگ دسته اول در جام حذفی خوب کار کرده و پس از پیروزی در بازی با شاهین شهرری در دور ابتدایی مسابقات، در یک سی و دوم نهایی جام حذفی هم داماش ایرانیان - تیمی که مدیریت آن برعهده امیر عابدینی است - را در ضربات پنالتی شکست داده حالا باید سومین بازی اش را در ورزشگاه آزادی کرمانشاه با شیرین فراز کرمانشاه انجام دهد.
این بازی در حالی برگزار می شود که محمود فکری روی نیمکت سرمربیگری شیرین فراز می نشیند و بهروز رهبری فرد روی نیمکت سرمربیگری استیل آذین. مسابقه شاهین پارس جنوبی با ملوان بندرانزلی را هم باید اضافه کرد که با بدشانسی ملوان در قرعه کشی در ورزشگاه شهیدبهشتی بوشهر انجام می شود. اگر از مسابقه برق شیراز- نساجی قائمشهر که شنبه در ورزشگاه حافظیه سوت آغاز آن شنیده خواهد شد، بگذریم، می رسیم به بازی استقلال تهران با تربیت یزد که ساعت ۱۵ جمعه دوم آذرماه در ورزشگاه آزادی آغاز خواهد شد. البته غیر از این یک شانزدهم نهایی جام حذفی دو بازی دیگر هم خواهد داشت. مسابقه پاس همدان با فولاد یزد و بازی سپاهان اصفهان با مهرکام پارس تهران که هر دو دیدار به خاطر بازی عقب افتاده سپاهان- پاس همدان در لیگ برتر به زمان دیگری افتاده است. سپاهان- پاس همدان جمعه دوم آذر در چارچوب مسابقات لیگ برتر انجام خواهد شد.
در وصف اینکه مسابقات جام حذفی چه اهمیتی دارد همین بس که قهرمان آن همسنگ با قهرمان لیگ برتر به مسابقات لیگ قهرمانان آسیا صعود می کند و در وصف اینکه ما چقدر به مسابقات جام حذفی اهمیت می دهیم همین بس که هنوز پس از گذشت سی و یک سال از آغاز این تورنمنت، لوگویی برای آن طراحی نشده است. البته وقتی به لوگوی مسابقات لیگ برتر نگاه می اندازیم خدا را شکر می کنیم که هنوز این یکی دست نخورده باقی مانده است. به هر حال اگر بخواهیم از مسابقات حذفی حرف بزنیم، به داستان های جالبی می رسیم. مثلاً به داستان فینال جام حذفی سال ۱۳۷۸ که در آن استقلال و پرسپولیس به فینال رسیده بودند و البته بازی نهایی تنها چند روز پس از داستان ۱۸ تیر در دانشگاه تهران انجام می شد. محسن صفایی فراهانی رئیس وقت فدراسیون فوتبال ایران تعریف می کند که پیش از آغاز بازی از شورای تامین استانداری تهران به او زنگ می زنند و خواهش می کنند برای اینکه پس از پایان بازی اتفاق خاصی نیفتد بازی مساوی تمام شود.
حالا صفایی فراهانی برای فهماندن اینکه بازی فینال جام حذفی باید برنده داشته باشد، پافشاری می کرد اما گویا از استانداری باز هم کوتاه نیامدند و حتی در وقت استراحت بین دو نیمه دوباره به صفایی فراهانی زنگ زدند. داستان فینال جام حذفی در سال ۸۳ (سپاهان - استقلال تهران) هم برای خودش ماجرایی بود. پس از اینکه بازی رفت دو تیم در ورزشگاه نقش جهان ۳ بر ۲ به نفع سپاهان تمام شد و قلعه نویی به خاطر اعتراض به داور از روی نیمکت اخراج شد و به جایگاه VIP رفت و بعد از پایان مسابقه قلعه نویی در همان جایگاه VIP با چند نفر از کارمندان باشگاه سپاهان درگیر شد و حتی شیشه های جایگاه را هم شکست. آن اتفاقات باعث شد که بازی برگشت حساسیت ویژه یی پیدا کند. در بازی برگشت هم پیش بینی می کردند که استقلال صدهزار تماشاگر در ورزشگاه آزادی داشته باشد. این اتفاق هم افتاد ولی پیش بینی واقعی را کسی نکرد جز فرهاد کاظمی. فرهاد کاظمی سرمربی سپاهان در گفت وگوهای پیش از مسابقه از تماشاگران استقلال درخواست کرده بود که روز بازی به استادیوم آزادی بیایند چرا که بردن استقلال در ورزشگاه پر از تماشاگر راحت تر است.
این اتفاق هم افتاد و در وضعی که همه انتظار داشتند استقلال شکست در بازی رفت را جبران کند، سپاهان در استادیوم آزادی بازی برگشت را هم ۲ بر صفر برد و قهرمان شد. این آغاز دوران اوج گیری سپاهان در مسابقات حذفی بود. با این قهرمانی بود که سپاهان اولین جام قهرمانی مسابقات حذفی را گرفت و البته کار به جایی کشید که در عرض چهار سال، سپاهان سه مرتبه قهرمان مسابقات حذفی شد. آنها یک بار در فینال پرسپولیس را شکست دادند و بار دیگر پس از اینکه باز هم در ورزشگاه پر از تماشاگر آزادی پرسپولیس را ۴ بر یک بردند، در فینال در بازی با صباباتری برنده شدند. البته پیش از اینکه سپاهان اینقدر در جام حذفی راندمان خوبی داشته باشد، فجرسپاسی هم رکورد خوبی در مسابقات حذفی زد. آنها در فاصله سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ در سه دوره مسابقات جام حذفی به فینال صعود کردند. سال ۸۰ آنها در دو بازی رفت و برگشت در یکی از کسل کننده ترین مسابقات فینال تاریخ جام حذفی بر ذوب آهن پیروز شدند. با اینکه سال ۸۱ آنها کاپ قهرمانی را در بازی نهایی به استقلال تهران واگذار کردند اما سال ۸۲ شاگردان غلام پیروانی باز هم به فینال صعود کردند تا این بار ذوب آهن در فینال آنها را ببرد. آنها با این یک قهرمانی شانس حضور در مسابقات آسیایی را پیدا کردند که در مسابقات مقدماتی حذف شدند.
با وجود این هنوز هم استقلال تهران پرافتخارترین تیم تاریخ جام حذفی در ایران است. آنها چهار بار جام را بالای سر بردند و سه بار هم به نایب قهرمانی قناعت کردند. رکورد ملوان با سه قهرمانی و سه نایب قهرمانی آنها را به دومین تیم پرافتخار جام حذفی تبدیل کرده است. پرسپولیس با سه قهرمانی و یک نایب قهرمانی و سپاهان با سه قهرمانی تیم های پرافتخار بعدی هستند. بهمن کرج و فجرسپاسی با یک قهرمانی و دو نایب قهرمانی، برق، صباباتری و ذوب آهن هم با یک قهرمانی و یک نایب قهرمانی از تیم های پرافتخار این جام به حساب می آیند. سایپا و شاهین اهواز هر کدام یک قهرمانی دارند. تراکتورسازی با دو نایب قهرمانی هم از تیم هایی است که در آرزوی جام قهرمانی سوخته. ابومسلم، هما، جنوب اهواز و خیبر خرم آباد هم تا حالا یک بار شانس حضور در فینال جام حذفی را داشتند که در آن بازی شکست خوردند و نایب قهرمان شدند.

مهدی امیرپور

منبع : روزنامه اعتماد