سناریوی نافرجام و ادامه دار آمارگیری در گردشگری ایران

حدود دو سال از وعده‌ی معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای تدوین نظام جامع آماری گردشگری گذشته است و با وجود تشکیل کمیته‌ی آمار گردشگران هنوز مسؤولان به ارایه‌ی آماری تقریبی درباره‌ی گردشگری کشور بسنده می‌کنند.
با ورود به سال ۲۰۰۸ میلادی بسیاری از کشورهای گردشگرپذیر به رکورد تازه‌ای درباره‌ی جذب گردشگر دست پیدا کرده‌اند و دستیابی به این رکورد را مدیون آمارهای دقیق و برنامه‌ریزی‌هایی به‌مراتب دقیق‌ترند. البته این کشورها به چنین رکوردی اکتفا نمی‌کنند و برای دستیابی به سهم بیشتری از بازار بین‌المللی گردشگری رقابت تنگاتنگی را درپیش گرفته‌اند.
با وجود اعلام رشد گردشگری در خاورمیانه و همچنین اثبات بیش از پیش مزیت‌های اقتصادی و فرهنگی صنعت گردشگری، ایران نیز مانند دیگر کشورهای دارای پتانسیل‌های گردشگری، در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله‌ی خود دستیابی به ۲۰ میلیون گردشگر ورودی را پیش‌بینی کرده است. البته متولیان دولتی گردشگری گفته‌اند که زودتر از زمان تعیین‌شده، میزبانی ۲۰ میلیون گردشگر را عهده‌دار خواهند شد.
این مطلب ازسوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درحالی مطرح می‌شود که فارغ از همه‌ی کمبودها و نقصان‌های موجود در حوزه‌ی تأسیسات گردشگری، مسؤولان این سازمان از جمع‌آوری و ارایه‌ی فقط بخش کوچکی در گردشگری که همان ارایه‌ی آمار دقیق و مناسب است، عاجزند و با هربار تکرار و تأکید دوباره بر مطالب قبلی خود، این پرسش را به ذهن مخاطبان متبادر می‌کنند که با چه معیار و میزانی می‌خواهیم به تعداد گردشگر ۲۰ میلیونی آن هم در موعدی زودتر از موعد مقرر دست پیدا کنیم؟
▪ وعده‌هایی که داده شدند، اما عملی نشدند
محمدشریف ملک‌زاده ـ معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ـ دو سال پیش با اشاره به افزایش ۷۱ درصدی تعداد گردشگران خارجی بازدیدکننده از آثار تاریخی و گردشگری کشور نسبت به سال‌های پیش از آن، ‌آمار گردشگران کشور را بیش از یک میلیون و پانصد هزار نفر اعلام کرده بود.
او همان زمان، از نبود آمار مشخص از گردشگران ورودی به کشور به‌عنوان یکی از مشکلات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری یاد کرده و گفته بود که براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده و همکاری و هماهنگی گمرکات کشور، از سال آینده آمار گردشگران دولتی به کشور هر سه‌ماه یک‌بار به سازمان جهانی گردشگری اعلام می‌شود.
وی راه‌اندازی بانک اطلاعات و آمار گردشگران را تا پایان سال ۱۳۸۵ وعده داده و گفته بود، به‌طور حتم تا پایان سال از طریق بانک اطلاعات و آمار، تعداد دقیق گردشگران ورودی را به کشور می‌توانیم به‌دست آوریم.
داستان راه‌اندازی بانک اطلاعات و آمار گردشگران از سال ۱۳۸۵ تا روزهای واپسین سال ۱۳۸۶ ادامه یافت، ولی از راه‌اندازی بانک اطلاعات و آمار گردشگران خبری نشد.
ملک‌زاده سال گذشته بار دیگر بر نبود آمار دقیق گردشگران در کشور تأکید کرد و این‌بار خبر از تشکیل کمیته‌ی ملی آمار گردشگران داد.
به گفته‌ی او، اعضای کمیته‌ی ملی آمار گردشگری ورودی ایران با همکاری پلیس مهاجرت شامل نمایندگان مرکز آمار اداره‌ی امور اقتصادی، اتحادیه‌ی هتل‌داران، تورهای ورودی، انجمن خدمات مسافرتی، اداره‌ی اتباع بیگانه، کارشناسان مرکز آمار صدور گذرنامه است.
او درباره‌ی چگونگی پالایش آمار گردشگران، گفت: فرم‌هایی تهیه شده‌اند تا هر گردشگر که به کشور وارد می‌شود، آن‌را پر کند. در این فرم‌ها پرسیده شده است که آن گردشگر از کدام کشور، از چه طریقی، با چه آژانسی و به چه منظور به ایران آمده است.
در نوروز ۱۳۸۷ و در نخستین فرصتی که باید خروجی کمیته‌ی ملی آمار گردشگران پس از ماه‌ها به منصه‌ی ظهور می‌رسید، ازسوی مسؤولان گردشگری ورود حدود ۵۰ هزار گردشگر خارجی به کشور اعلام شد که با وجود ارایه‌ی این آمار تقریبی، صحت و سقم آن و این‌که همین آمار ۵۰ هزار نفری از چه منابعی و براساس چه معیاری تهیه شده‌اند هم‌چنان جای پرسش دارد.
این پرسش نیز مطرح می‌شود که اگر مسؤولان آمار ورودی‌ها را به‌راحتی می‌توانند جمع‌آوری کنند و حداقل آماری تقریبی از آن ارایه‌ی کنند، حتما آمار ایرانیان خارج‌شده را نیز به‌راحتی می‌توانند اعلام کنند. حال آن‌که بیش از یک‌ماه از نوروز ۱۳۸۷ می‌گذرد و هنوز مسؤولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از میزان خروج ایرانیان به کشورهای خارجی، بویژه امارات و ترکیه که هر سال با فرا رسیدن نوروز، پذیرای بسیاری از گردشگران ایرانی هستند، آماری ارایه نکرده‌اند.
نوروز امسال علاوه بر سیل انبوه ایرانیانی که به ترکیه و دبی سفر کردند، براساس گزارش روزنامه‌ی Daily Mirror، در ماه مارس منطقه‌ی خاورمیانه ۶/۲۹۴ درصد رشد گردشگر داشته و در این منطقه، بالاترین نسبت سفر به گردشگران ایرانی مربوط بوده است. در ماه مارس که مصادف با ایام نوروز در ایران است، ‌۱۳۰۰ گردشگر ایرانی به مقاصد مختلف خاورمیانه سفرهای خارجی داشتند.
در ایران، ارایه‌ی آمار به‌صورت تقریبی درحالی اعلام می‌شوند که در صنعت گردشگری، هر جهانگرد یک داده‌ی آماری محسوب می‌شود و میزان ورود گردشگران برای تمام برنامه‌ریزی‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مبنا و معیار قرار می‌گیرد.
پس از نوروز ۱۳۸۷ با وجود این‌که از پیش اعلام شده بود، هر سه‌ماه یک‌بار آمار ورود گردشگران بین‌المللی تولید و به سازمان جهانی حهانگردی ارایه خواهد شد، از میزان ورودی‌های گردشگری ایران در سال ۲۰۰۷ در فهرست unwto اثری دیده نمی‌شود. بنابراین آمار ارایه‌شده برای گردشگری ورودی بر چه اساسی تهیه و دسته‌بندی شده است؟ اگر این آمار تقریبی قابل پذیرش است، چرا در فهرست سازمان جهانی جهانگردی دیده نمی‌شود؟
آمار دو میلیون گردشگر ورودی تا پایان سال گذشته ارایه‌شده ازسوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با استناد به دلایل و شواهد بسیاری جای شک دارد، چراکه در ایران سالانه گردشگرانی وارد می‌شوند، بدون این‌که مورد توجه قرار گیرند و برخی پارامترها درباره‌ی آنها مانند درنظر گرفتن انگیزه‌ی سفر به ایران، جنسیت، انفرادی یا جمعی بودن سفر، هزینه‌های گردشگری به‌طور دقیق، مدت اقامت آنها در مهمان‌پذیرها، خانه‌های روستایی و ... بررسی نمی‌شوند، به کشور خود بازمی‌گردند.
ازسوی دیگر، هر سال تعداد زیادی از مسافران بین‌المللی در فهرست گردشگران وارد می‌شوند که بخشی از آنها افاغنه و مسافرانی هستند که بدون قصد سیاحت برای پیدا کردن موقعیت کاری که همان «مهاجرت برای کار» است، وارد ایران می‌شوند. آنها نیز در آمار گردشگران ورودی گنجانده می‌شوند که البته این‌ها تنها برخی از موارد بسیاری است که در آمارگیری از گردشگران ورودی نادیده گرفته می‌شوند.
▪ س از تجربه‌های جهانی استفاده کنیم
به‌طور حتم، کشورهای مقصد گردشگران جهانی از طریق فرآیندی دقیق و درست در آمارگیری بهره‌مند هستند که هم در ارایه‌ی آمار درست و هم در جذب گردشگران از سراسر دنیا موفق عمل می‌کنند که الگوبرداری از آن‌ها نباید کار مشکلی باشد.
در کشورهای پیشرفته مانند ژاپن، گردشگر به محض ورود به خاک کشور میزبان با تمام مشخصه‌هایش در سیستم‌های الکترونیک و رایانه‌های پیشرفته ثبت می‌شود. اطلاعات لحظه‌به‌لحظه تغییر می‌کنند و کارشناسان آمار در هر لحظه گزارش ورود گردشگران را اعلام می‌کنند. هزینه‌های ورود گردشگران کاملا دقیق است و آمارها، ابزاری قدرتمند در اطلاع‌رسانی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی‌اند.
با وجود الگوهای فراوان آمارگیری از گردشگران که در کشورهای دیگر درحال اجرا هستند، شاید بهتر باشد که مسؤولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به‌جای راه‌اندازی انواع کمیته‌ها یا بانک‌های اطلاعاتی بی‌اثر و به‌جای وارد کردن ۲۰ میلیون گردشگر قبل از موعد مقرر آن هم در شرایط نابه‌سامان زیرساخت‌های گردشگری، به وارد کردن یک سیستم درست آمارگیری از گردشگران به کشور فکر کنند که براساس آن، تصمیم‌هایی واقع‌بینانه و نه بلندپروازانه را برای گردشگری کشور بتوانند ترسیم کنند.

اعظم السادات راستی

منبع : مسافران