نقش شیاطین در زندگی انسان

در مقاله حاضر نویسنده با معرفی شیطان و شیاطین انسی و جنی، به نحوه القائات و وسوسه های آنها به انسان می پردازد و به برخی روشهای آنها برای گمراهی انسانها و تأثیرگذاری بر زندگی فردی و جمعی بشر اشاره می کند اینک با هم آن را از نظر می گذرانیم.
● بازخوانی ماهیت و نقش شیطان
شیطان به عنوان کسی که با سرکشی از فرمان های خداوند در مسیر تکاملی دیگران قرار می گیرد، دشمن واقعی انسان است. این موجود می تواند ابلیس و یا جنیان و یا نوع بشر باشد. از این رو قرآن در آیات بسیاری به شیاطین جنی و انسی اشاره می کند و در سوره ناس به انسان گوشزد می کند که از شر شیاطین انسانی و جنی به خداوند پناه ببرد، زیرا شیاطین به دلیل دو رویی و نیرنگ، رفتاری را در پیش می گیرند که آدمی را می فریبد و به نام دوست کینه و حسادت و حقد خویش را چون خنجری از پشت بر جان آدمی و زندگی پاک و طیب او وارد می سازد و از مسیر تکامل و رشد و بالندگی فردی و اجتماعی باز می دارد.
هر چند که در بسیاری از آیات، واژه شیطان بر نماد اصلی شیطنت یعنی ابلیس جنی بار می شود ولی این مورد از باب انطباق و بیان مصداق کامل و تمام است و انصراف به مصداق اتم و کامل، مخصص عموم معنایی و مفهومی آن نیست و معنای آن را به این فرد کامل، اختصاص نمی دهد. از این رو، رفتارها و کردارهایی که در قرآن به شیطان به معنی ابلیس نسبت داده می شود می توان بر هر موجود شیطنت بازی از انسان و یا جن صدق کند. بنابراین وقتی از القائات شیطانی سخن به میان می آید می تواند به هر فرمان رمزی و وسوسه و الهامی اطلاق شود که از سوی شیاطین انسی و جنی القا می شود.
برخی از نظریه ها و سبک های زندگی که از سوی برخی از کشورها و مجامع به ظاهر علمی ارایه می شود و در داخل جامعه اسلامی از سوی برخی دیگر از دوستان ایشان تکرار و واگویه و یا بومی سازی می گردد در این حوزه قرار می گیرد.
بازخوانی نقش شیطان در زندگی با توجه به آموزه های وحیانی قرآن به معنی آن است که قرآن همواره زنده است و همانند خورشید بر جهان آدمی و محیط زیست او نورافشانی می کند. زنده بودن آیات به این معناست که با توجه به مصادیق امروزی باید آیات را تطبیق کرد و به تعبیر علامه از روش جری و تطبیق بهره برد.
اگر در گذشته قومی به نام واقفیه به عنوان «مغضوب علیهم» نامیده می شدند، امروز می تواند فرقه های باطلی باشند که در گوشه و کنار ایران و جهان اسلام به عنوان فرقه های مذهبی قدعلم می کنند و اگر در گذشته «مغضوب علیهم» به یهود و غاصبان خلافت و مانند آن اطلاق می شد امروز بر گروه های دیگر تطبیق داده می شود.
نقش تخریبی که قرآن برای شیاطین جنی و انسی بیان می کند نشان می دهد که آدمی با دشمنان خطرناکی رو به رو است که جز تباهی و نابودی او را نمی خواهند و از آن جایی که شناخت جامع و کاملی از توانایی ها و قدرت های آدمی دارند می کوشند با روش های مقبول و مورد پسند آدمیان در درون دل ها و یا جوامع آنان نفوذ کرده و آنان را از درون، مدیریت و مهار کرده و ولایت خود را بر ایشان اعمال نمایند.
خداوند از مؤمنان می خواهد با شناخت از این دشمنان خطرناک، خود را برای مقابله با هر گونه توطئه و دسیسه آنها آماده سازند. در این جا به برخی از رفتارهای شیاطین برای تاثیرگذاری در زندگی فردی و جمعی بشر اشاره و راه های مقابله با آن در حد امکان براساس آیات توضیح داده می شود.
● القائات شیطانی
شیاطین سخنان باطل و ناروای خویش را هرگز به طور مستقیم بیان نمی کنند بلکه آن را آراسته و با بهره گیری از همه سازوکارهای روان شناسی و آرایه های ادبی در بهترین و زیباترین شکل عرضه می کنند. خداوند در آیه ۱۱۲ سوره انعام به ظاهر پسندیده و زیبای کلام و نظریات و برنامه های آنان اشاره می کند و می گوید: یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا؛ آنان سخنان تزیین شده و آراسته ای را به یک دیگر القا می کنند که جز غرور در آن چیزی نیست.
بارها در جامعه دیده شده که عده ای از دوستان آمریکا و هواداران نظریه لیبرال دمکراسی غربی نظریه هایی را در قالب علمی از آمریکایی ها گرفته و آن را در شکل بومی سازی شده در جامعه به صورت گفتمان طرح می کنند و با بهره گیری از روش روان شناسی غرقه سازی، جامعه را در جو و فضایی قرار می دهند تا ناخواسته همان مسایل را تکرار کند.
بهره گیری از همه اصول روان شناسی و مردم شناسی و آرایه های ادبی و کلامی، این امکان را به آنان می بخشد تا با ظاهری زیبا، کالای بنجل و بی ارزش خود را عرضه کنند و گروهی را فریب دهند. شگفت این که قرآن بیان می کند اولین کسانی که در دام القائات شیطانی قرار می گیرند کسانی هستند که به عنوان دوستان آنان در داخل حرکت می کنند. این سخنان و القائات شیطانی و نظریه های به ظاهر علمی و آراسته و مفید، موجبات غرور و فریب دوستان داخلی ایشان را فراهم می کند و گمان می کنند به بلندترین و کامل ترین نظریه های علمی و سازنده دست یافته اند و آن را ناخودآگاه تحت تاثیر غرور بی جا تکرار می کنند و بی آن که دارای پشتوانه علمی و مردمی باشد می کوشند تا آن را اجرایی کنند و این گونه است که از نظر قرآن نخستین زیان کنندگان همان دوستان فریب خورده ایشان هستند.
تاکید بر واژگان «زخرف القول» و «غرور» بر این اساس است که این نظریه ها و آموزه های دستوری و برنامه های القایی از سوی شیاطین بیرونی، تنها دارای ظاهری آراسته و فریبنده است و در دورن از محتوای بلند و قابل قبول تهی است. از سوی دیگر شیوه بیان و ارائه آن از سوی شیاطین بیرونی به گونه ای است که دوستان درونی آنان را گرفتار غرور می کند و این گمان در آنان تقویت می شود که می توانند بدان اعتماد کرده و برای دست یابی به قدرت و حکومت از آن شیوه ها و برنامه ها سود برند، در حالی که این واژگان و برنامه ها و نظریه های القایی جز غرور و فریب چیزی نیست.
خداوند در آیات ۲۲۱ و ۲۲۵ به برخی از برنامه های فریبنده شیاطین بیرونی اشاره می کند که چگونه با خط دهی و ترسیم خطوط اصلی و جزیی می کوشند تا دوستان داخلی شان از آنها بهره برده و اهداف شیاطین بیرونی را اجرایی کنند. در این آیات سخن از کسانی است که با تولید اشعار و ترانه های باطل و زشت و نابهنجار می کوشند جو جامعه را آلوده و فضا را برای نفوذ افکار و اندیشه های باطل فراهم سازند.
در جهان امروز این روش هر چند در شکل و قالب ترانه های زشت و زننده ادامه دارد و برخی از ترانه سرایان با القاء مفاهیم و واژگان زشت، فضای نابهنجار را گسترش می دهند و بر انجام زشتی ها و بزهکاری ها تشویق می کنند ولی با بهره گیری از ابزارهای جدیدتر آن را به روز کرده اند در حال حاضر شیاطین داخلی متاثر از شیاطین بیرونی و القائات آنان مفاهیم زشت و زننده ای را در شکل فیلم ها و تصاویر ماهواره ای به سمت وسوی دوستان خویش می فرستند و آنان همان مفاهیم و فیلم ها را تکرار می کنند تا زمینه های هنجارشکنی جمعی را فراهم آورند.
قرآن در این آیات به مومنان جامعه هشدار می دهد که اگر می خواهید دوست را از دشمن بشناسید به کسانی بنگرید که با بهره گیری از القائات شیاطین، بیرونی، واژگان و مفاهیم زشت را در جامعه گسترش می دهند و با تولید سوژه های تو خالی جذاب، مردم را به هر سوی می کشانند.
استفاده
● از فطرت زیبائی دوستی
تاکید آیات بر این که شیاطین با بهره گیری از روان شناسی و ابزارها و سازوکارهای موردپسند اقدام می کنند از آن روست که آدمی را زمانی می توان به هر سمت و سو کشاند که براساس فطرت و طبیعت ذاتی او امری زیبا و پسندیده به وی نمایانده و مفاهیم باطل در قالب های پسندیده به وی عرضه شود. آن گاه است که افراد جامعه ناخودآگاه به هر سمت و سویی که آنان می خواهند حرکت می کنند. این همان چیزی است که قرآن از آن به «وادیهیمون» تعبیر می کند.
این القائات شیطانی همواره مورد رضایت منکران به خدا و معاد (انعام آیه ۱۱۲ و ۱۱۳) دروغگویان گناهکار (شعراء آیه ۲۲۱ و ۲۲۳) شاعران منحرف (همان) و در زمان ما فیلم سازان منحرف و هنرمندان زشت کار و نیز کسانی است که به خدا کافر هستند (انعام آیه ۱۱۲ و ۱۱۳)؛ زیرا آنان کسانی اند که سود خویش را در زشت کاری می جویند و افزایش نابهنجاری در جامعه و دامن زدن به آن موجب می شود تا شرایط برای بهره گیری و استثمار و استعمار آن فراهم تر گردد و آنان بتوانند مردم را به هر سویی که می خواهند ببرند و برگرده شان سوار شوند.
● تاثیرپذیری از شیاطین
البته در هر جامعه ای گروهی از افراد سست ایمان و بیمار دل وجود دارد که اگر زمینه های مناسبی برای آنان فراهم شود به سوی باطل و زشت و نابهنجار گرایش می یابند و در صورت سلامت جامعه در مسیر کمالی قرار می گیرند.
نخستین کسانی که تحت تاثیر القائات شیاطین بیرونی و دوستان درونی و داخلی آنان قرار می گیرند همین گروه بیماردلان هستند (حج آیه ۵۲ و ۵۳) اینان انسان های عاطفی و احساسی هستند که تحت تاثیر جو و فضای فرهنگی و گفتمان ها قرار می گیرند و اگر گفتمان به شکلی باشد که نابهنجاری ها را القا کند بدان سمت کشیده می شوند و خود ناخودگاه و یا آگاهانه بدان دامن می زنند.
دومین دسته از تاثیرپذیرندگان گفتمان ها و غرقه سازی های دشمنان و شیاطین، برخی از دوستان نادان و ناآگاه هستند که متاثر از زیبایی ها و زخرف القول دشمنان عمل می کنند. خداوند در آیه ۱۲۱ سوره انعام به مدیران و مسئولان سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هشدار می دهد که مواظب این گروه باشند؛ زیرا هنگامی که دشمنان به دوستان داخلی خود مسایل و مفاهیمی را القا می کنند آنان با بهره گیری از همین فضای جهل و نادانی سود جسته و به مجادله و گفت وگوی جدلی می پردازند و شبهاتی را القا می کنند که دوستان نادان جذب این القائات شیطانی می شوند. بنابراین ضرورت آمادگی برای مقابله با شبهات و القائات جدلی آنان امری لازم و بایسته است و زمینه های فرهنگی به گونه ای باید فراهم شود که به سرعت به مقابله با این گفتمان جدلی و شبهات شیطانی برخیزند تا عموم افراد جامعه که توده مردم معمولی و عادی هستند از آن متاثر نشوند.
● تزیین و بهره گیری از آرایه ها
چنان که گفته شد انسان به طور طبیعی و فطری به زیبایی ها گرایش دارد؛ زیرا کمال را در زیبایی ها می بیند و چون آدمی به کمال گرایش دارد و از نقص گریزان است، به زیبایی ها دل می بندد. این مساله خود عاملی مهم برای فریب و گمراهی آدمی می شود و لذا شیاطین با بهره گیری از انواع مسایل فریبنده و زیبا، به جنگ ملتی می روند که می کوشد به کمال دست یابد و شکوفایی را تجربه کند.
خداوند در آیه ۱۱۲ به مسئله بهره برداری شیاطین از هنر تبلیغاتی و آراستن باطل و نظریه های نادرست و رفتارهای نابهنجار خود برای فریب توده مردم اشاره می کند و می فرماید این گونه رفتارها همواره در طول تاریخ وجود داشته است و در برابر هر پیام آور حق، دشمنانی بوده اند که با آراستن کلام باطل و نظریه های خلاف وحی و حق و حقیقت می کوشیدند تا جایگزین هایی برای آن قرار دهند. از این رو گفته شده در برابر هم علم حقی که در طول تاریخ افراشته شده ده ها و صدها علم باطل همانند و هم رنگ آن افراشته شده و می شود.
مهم ترین نقشی که ابلیس به عنوان سرمدار و نماد حرکت های شیطانی در این حوزه بازی می کند این است که هر باطلی را به گونه ای تزیین می کند که بتواند مردم را بفریبد و به سوی هبوط و سقوط بکشاند. (انفال آیه ۱۱۲)
خداوند در آیه ۴۸ سوره انفال به نمونه تاریخی تزیین ابلیس اشاره می کند و می گوید ابلیس به یاران خویش چنین القا کرده بودکه آنان پیروزند و می توانند باحمله به پیامبر(ص) و یارانش، جامعه را در امنیت قرار دهند و سنت های خود را حفظ کنند.
درحقیقت تلاش شیطان این است که سنت ها و قوانین باطل و خرافی را به شکلی تزیین کند که مورد پسند باشد. در همین آیه سخن از تزیین اعمال و رفتار دوستان شیاطین است که چگونه ابلیس آن را می آراید. چنان که اعمال زشت برخی ها چون فرعون را برای او آراست و برای وی و دوستان درباری اش چنین القا کرد که اعمال و رفتار شما درست است و اگر به موسی ایمان آورید شما را از سرزمینتان بیرون می راند و عزت و اقتدارتان را تصاحب می کند.
آیه ۴۲ و ۴۳ سوره انعام نیز به این نقش تزیین گر و آراستن شیاطین اشاره می کند و در آیه ۶۳ سوره نحل آن را به تمام طول تاریخ بشریت تعمیم می دهد.
این گونه بود که تزیین اعمال نادرست و نابهنجار مردم موجب شد تا قوم عاد و ثمود با وسوسه های شیطانی و تزیین او، گرفتار خشم و عذاب الهی شوند. (عنکبوت آیه ۳۸)
● شبهه افکنی
شیاطین جنی و انسی همواره می کوشند تا شبهات مختلف را در جامعه القا و مردم را از پذیرش حق و اطاعت آن بازدارند. (حج آیه ۵۲) این شبهات همه حوزه ها را شامل می شود و بیش ترین تلاش شیاطین این است که حوزه بینشی و اعتقادی انسان ها را مورد هجوم شبهات خویش قرار دهند تا تزلزل در آن، موجب تغییر در رفتارهای ایشان شود. این گونه است که دشمنان همواره نوک تیز حملات خویش را به سوی اعتقادات و باورهای مردم می گیرند.
شبهات اخیری که در غرب از سوی شیاطین و دوستان ایشان در داخل تکرار می شود شبهاتی است که اصل وحی را مورد تهدید قرار داده و بنیاد اسلام را تضعیف می کند. در این حالت است که خداوند از مومنان می خواهد در برابر این گونه شبهه افکنی های دشمنان به خداوند پناه ببرند. البته خداوند خود حفظ دین و اصل آن را تضمین کرده است (حج آیه ۵۲) ولی بر ماست که خود را در برابر دشمنان و القائات آنان آماده کنیم.
شیاطین نقش های بسیار مخربی در زندگی بشر دارند که در این جا به تعداد محدودی از آن ها اشاره شد و بیان همه آنها مقاله ای تفصیلی می طلبد.

خلیل آقاخانی

منبع : روزنامه کیهان