تاریخ حجاب

مقاله مذكور به تاریخ حجاب در مكانها و زمانهای مختلف می پردازد . در این قسمت به حجاب در سرزمین بین النهرین و یونان می پردازیم و در مقاله های آتی به تاریخ حجاب در میان رومیان و شبه جزیره عربستان خواهیم پرداخت .
●تاریخ حجاب به چه زمانی بر می گردد ؟
چه كسی نخستین بار از روبنده استفاده كرد ؟ پاسخ دادن به این سوالات ممكن نیست زیرا پوشش و حجاب در اشكال گوناگون قدمتی دارد و دست یابی به اطلاعاتی در خصوص آن دشوار است . با این حال آنچه از منابع در دسترس بر می آید . بالاپوش و لفافی كه تمام بدن را بپوشند قدیمی ترین شكل حجاب است .
با آنكه لفافی با عنوان حجاب ، اساساً پارچه ای چهار گوش یا سه گوش است كه پوشش ظاهری بدن را تشكیل می دهد اما شكل های گوناگونی دارد چنانچه می بینیم شكل استفاده از حجاب در سواحل شرقی مدیترانه با آنچه در آفریقای شمالی وجود دارد متفاوت است .
●بین النهرین
استفاده از پوشش و لباسی كه نیمی از بدن یا تمام آن را بپوشاند قدمتی طولانی دارد به خصوص در سواحل مدیترانه و خاور میانه . در منطقه بین النهرین قدمت این سنت به دومین هزاره قبل از میلاد و شاید قبل از آن باز می گردد .دلایل بسیار ضعیفی موجود است كه زنان پیش از هزاره دوم قبل از میلاد نیز پوشش داشتند اما نقوشی بسیار كمی از این زنان باقی مانده كه آنها را در اندرونی خانه یا قصر نشان میدهد .
تنها یك نمونه از نقش زنی در عراق راجع به هزاره چهارم قبل از میلاد پیدا شده كه با تكه پارچه كوچكی سرش را پوشانده است . نقش این الهه یا ملكه بر روی گلدانی از مرمر سفید كنده شده است .به نظر می رسد كه او پارچه كوتاهی را از زیر تاج بر سرگذاشته اما معمولاً نقشهایی كه از این دوره زمانی از زنان به جای مانده آنها را بدون پوشش و یا با نواری ساده و باریك بر سر نشان می دهد تقریباً از سال ۱۸۰۰ قبل از میلاد شواهدی وجود دارد كه در این منطقه زنان به روش های گوناگونی خود را می پوشاندند . زنان قابل احترام همسران واهل حرمسرا حجاب داشتند . در حالی كه زنان برده موهای خود را نمی پوشاندند .
این اطلاعات از مجموعه نامه های سلطنتی در سال های بین ۱۷۴۵ تا ۱۷۹۰ قبل از میلاد از منطقه ای كه اكنون سر حد عراق و سوریه به شمار می آید به دست آمده است . در یكی از نامه های به دست آمده از این منطقه پادشاه زیمری لیم به یكی از همسران خود در باره سرنوشت برخی از اسیران مونث می نویسد :
از بین ۳۰ زن اسیر ، آنهایی را كه مفتون كننده ترند انتخاب كن آنهایی كه از نوك انگشت پا تا موی سرشان هیچ نقصی نداشته باشد آنها را به جامه دار بسپار تا آنان را حجاب بپوشاند .
در نامه بعدی به همسرش می نویسد :
از بین این غنایم ، دخترانی با حجاب را بر می گزینم و به سوی تو می فرستم .
در زمان آشوریان زنان شوهر دار ، زنان دربار آشوری و اساساً زنان بزرگ دربار از همان بدو تولد پوشش داشتند . اهل حرمسرا و ندیمان نیز به هنگام همراهی بانوان خود ، موظف به داشتن پوشش بودند. از سوی دیگر ، پوشش و حجاب برای زنان بدكاره و یازنان برده گناهی قابل مجازات بود . اگر زنان بدكاره چنین گناهی را مرتكب می شدند و لباسی پوشیده چون زنان اصیل به تن می كردند ، پنجاه ضربه شلاق می خوردند و قیر به سرو رویشان می پاشیدند . بردگان نیز شلاق می خوردند اما به جای اینكه قیر به سرو رویشان بپاشند لباس از تنشان می كندند و گوش هایشان را می بریدند .
▪آنچه از قانون آشوریان به دست آمده به شرح زیر است :
هر كس كه بدكاره ای را در حجاب ببیند ،‌باید او را دستگیر كند و او را به ماموران تحویل دهد كسی حق ندارد زیور آلاتش را بگیرد اما مردی كه او را توقیف كرده باید البسه اش را از تنش خارج كند باید پنجاه ضربه شلاق بخورد و بر سرش نیز قیر پاشیده شود چنانچه مردی زن بدكاره با حجابی را ببیند و او را تحویل ندهد خود باید مجازات شود و پنجاه ضربه شلاق بخورد باید گوش هایش را سوراخ و طنابی از آنها رد كنند و در پشتش گره بزنند ویك ماه او را وادار كنند برای دیگری كار كند .
همه زنان در صورت تاهل در خیابان ها و در مجامع عام باید موهایشان را بپوشانند بانوان دربار از هنگام تولد به داشتن حجاب ملزم هستند و كنیزكان آنها به هنگام همراهی بانوان باید حفظ حجاب كنند .
اگر مردی كنیزش را به ازدواج خود درآورد . آن كنیز از زنان شوهر دار محسوب می شود و باید حفظ حجاب كند .
كسی كه ازدواج نكرده باشد حتماً باید بی حجاب در میان مردم حاضر شود .
اگر مردی بخواهد حق حجاب به كنیزش بدهد باید پنج یا شش تن از همسایگانش را فراخواند و قبل از آمدن آنها كنیز باید خود را بپوشاند . سپس مرد در جمع همسایگان باید بگوید او همسر من است بنابر این او همسرش خواهد شد .
در كتیبه های قدیمی نیز مطلبی در باره زنان بلند مرتبه بابلی وجود دارد كه به نیمه اول هزاره قبل از میلاد مسیح بر می گردد . در این كتیبه ها فرمانهایی است كه برای انتقام از بابلیان صادر شده است . زنان بابلی ملزم به اجرای كارهای پست هستند باید حجابشان را از سر بدارند و پاهایشان را برهنه كنند .
ای دختر باكره بابل فرود آی و بر خاك نشین . بی هیچ تخت و سریری
ای دختر كلده
دیگر تو را نازك و لطیف نمی خوانند . سنگ های سنگین را بر شانه بگذار حجابت را از تن در آر ردایت رابركن پاهایت را برهنه كن .
نوع پوشش در آن زمان را می توان بر دو نقش برجسته به دست آمده از بین النهرین مشاهده كرد این دو نقش برجسته اكنون در موزه بریتانیای لندن موجود است .
یكی از این نقشها گروهی از زنان و دختران را درحال ترك شهر مصیبت زده لاچیش نشان می دهد كتیبه دوم گروهی كاز زنان رامشخص میكند كه با هم صحبت می كنند . این كتیبه ها از سال های ۶۸۱ – ۷۰۴ قبل از میلاد به دست آمده است .
در نقش برجسته ها زنان بالاپوش هایی بلند بر تن دارند و پوششی نرم و آزاد بر سر و پیشانیشان دیده می شود . در بالاپوش هایی كه بر تن زنان گروه دوم است . حاشیه ای به چشم می خورد كه از استفاده نوعی دستمال گردن حكایت می كند .قرن چهارم قبل از میلاد – اگزنوفون ظاهر همسر ابراداتوس سوزا را هنگامی كه سیروس شاه هخامنشی او را اسیر كرد توصیف می كند .
و زمانی كه ما طبق دستور مافوقمان به خیمه آنها رفتیم در ابتدا نمی توانستیم او را از دیگران تشخیص دهیم او بر صدر مجلس نشسته بود و كنیزانش بر گردش حلقه زده بودند و لباسی مانندخدمتكارانش پوشیده بود هنگامیكه به آنها نظر دوختیم همه آرزو داشتیم بدانیم كه بانوی مجلس كیست . در همان نگاه اول شناخت بانو در بین دیگران بسیار واضح بود زیرا حجاب داشت و بر زمین سجده كرده بود .
او هم به سبب مقام و منزلت هم به موجب نجابت و لطف در میان آنان می درخشید علاوه بر این بسیار متواضع و فروتن بود .
یونانیان حجاب زنان را با واژه كالوما توصیف كرده اند . كه هم به معنای پوشش سر است وهم به طور كلی معنای حجاب را تداعی می كند . این توضیحات مبهم هستند اما می توان این چنین تفسیر كردكه در البسه ملكه بالاپوش و روبنده وجود داشته است . چنانچه اگزنوفون نوشته است وقتی ملكه را نزد سیروس بردند . او البسه ظاهری خود را از سر تا پا بركند و با صدای بلند گریست . خدمتكارانش نیز به صدایی بلند گریستند و سپس ما چهره آنان ، گردن و بازوانشان را دیدیم .
و با بردگان یا مردان آزاد اما بدون منزلت ازدواج كرده اند در این میان خواهرانی پرهیزگار كه از اصالت خانوادگی برخوردار بودند مصمم شدند – چون مردی از خاندانشان باقی نمانده بود به عقد كسی در نیایند آنها وقتی به اجبار با دادرسان و یا سایر دولتمندان روبه رو می شدند جامه ای در بر می كردند كه صورت و بدنشان راكاملاً می پوشاند سایر زنانی كه ازدواج كرده بودند . از این سنت پیروی كردند و این موضوع از توصیف پلوتارش مشخص می شود زیرا او از پوشاندن بخشی از صورت به عنوان یك سنت بین تمام زنان سخن گفته است .
یكی از قدیمی ترین نقشهای به دست آمده از این زنان كه كاملاً خود را پوشانده اند . می توان بر روی یك كوزه باقیمانده از قرن پنجم قبل از میلاد مشاهده كرد نقش گروهی شش نفره از زنان بر روی این كوزه قرار دارد كه پنج نفر آنها در حال رقص هستند و ششمین نفرشان فلوت می نوازد همه رقاصان پارچه ای به دور خود پیچیده اند به طوری كه تمام بدن سرو صورتشان را پوشانده است و تنها چشم و پیشانی آنها قابل رویت است .
مجسمه ای كوچك از بوئتیا در خاك یونان به دست آمده كه او نیز تمام بدنش را پوشانده به طوری كه تنها چشم و بخشی كوچكی از بینی اش مشخص است . نوع پوشش این مجسمه به توصیف هراكلید نویسنده یونانی در سال ۲۵۰ قبل از میلاد شباهت بسیار دارد او می نویسد :
جامه آنها به گونه ای است كه سرشان را نیز می پوشاند و تمام صورتشان را مانند نقابی در بر می گیرد . تنها چشمهایشان در این میان می درخشد . دیگر قسمتهای صورت به وسیله ردایی پوشیده شده است . همه آنها جامه هایی كاملاً سفید می پوشند . موهایشان زرد است و آنها را بر بالای سرشان می بندند .
●.... حجاب در نزد رومیان
در طول دوره جمهوری اول روم ، زنان پوششی بر سر نداشتند تعداد بی شماری مجسمه و نیم تنه از زنان این دوره بر جای مانده است .
در دوران اگوستوس بین سالهای ۶۳ قبل از میلاد و ۱۴ بعد از میلاد پوشش دیگری برلباس زنان افزوده شد . چندین قرن بعد پوشش سر استفاده از ردای بلند در میان بانوان روم نمودی طبیعی پیدا كرد ، بنابراین در نیمه اول هزاره بعد از میلاد حجاب سرو جامه بلند در میان زنان شمال آفریقا و سواحل شرقی مدیترانه نیز گسترش یافت .
در طول دوران حكومت رومیان ، مردمان آفریقای شمالی نوشته اند كه چرا به این شیوه متمایز لباس می پوشند . منابع قدیمی نشان می دهد كه مردم این ناحیه بربر بوده اند ، زیرا لباسی از پوست حیوانات بر تن می كردند و یا این پوست را بر روی شانه اشان می انداختند . از نظر نویسندگان رومی یكی از متداول ترین شیوه های پوشیدن لباس در آقریقای شمالی برگرفته از لباس رومیان البته بدون كمربند است . شكل دیگر پوشش در این ناحیه ، قبل از اسلام كه توسط نویسندگان یونان و روم توصیف شده است ، پارچه بزرگی است كه به منزله ردایی تمام بدن را می پوشاند . این جامه را هم مردان و هم زنان می پوشیدند ، اما به گونه ای متفاوت .
اطلاعات بیشتری هم به صورت نوشتاری و هم عینی از شكل پوشیدن لباس در مناطق شرقی امپراتوری روم وجود دارد . یكی از مهمترین منابع این اطلاعات درباره شكل پوشش در این ناحیه از پالمیرا سوریه كنونی به دست آمده است . تندیسها و تندیسكهای بی شماری كه در این ناحیه مدفون شده بود ، اكنون به دست آمده است . این مجسمه ها بغرنج و پیچیده تصویری از نوع پوشش زنان و مردان را نشان می دهد . آنچه از این منابع به دست آمده ، نشان می دهد كه زنان خود را می پوشاندند و بعضی از آنان حتی خود را به سختی در لفاف می پیچیدند .
بحث های متفاوتی درباره این زنان وجود داشته است ، چه آنهایی كه به مسیح ایمان آورده بودند و چه قشرهای دیگر .
نقش برجسته های پالمیرا نخستین گواه حجاب در روم شرقی نیستند . برای مثال مراجع گوناگونی در كتاب مقدس وجود دارد ، كه نشان می دهد زنان مو و صورت خود را می پوشانده اند. یكی از نخستین مراجع در یك وصیت نامه قدیمی پیدا شده است . تصنیفی از میان تصنیف ها ‘ محبوب من ، خود را نظاره كن ، تو زیبایی ‘
زیباییت را ببین
از ورای آن حجاب
چشمهایت فاخته ای را می مانند
و گونه هایت نیز چون نیمه انار از پس آن نمایانند .
همچنین نشانه هایی موجود است كه در طول هزاره اول قبل از میلاد دختران جوان بی حجاب بوده اند . همچنین زنان بعد از ازدواج معمولاً در بین عامه با حجاب بودند. در مطلبی درباره ربه كا ، بعد از ازدواجش می بینیم :
ربه كا به بالا نگریست وقتی اسحاق را دید از شتر پایین آمد و به خدمتكار گفت : آن مردی كه آنجا در باغ قدم می زند تا ما ببیند كیست ؟
خدمتكار گفت : او آقای من است . پس ربه كا حجاب برگرفت و خود را پوشاند . بیوه زنان نیز باید به شكلی خاص لباس می پوشیدند كه آنها را از دیگران متمایز سازد . احتمالاً پوشش آنان شامل روبنده نبود . اما از زنان بدكاره انتظار می رفت كه حتی در موقع كارشان حجاب بر تن كنند و كاملاً خود را بپوشانند . چنانچه در داستان تامار می بینیم :
او لباس بیوه زنان را از تن به در آورد و حجاب بر تن كرد و خود را كاملاً در لفاف پیچید وقتی جودا او را دید ، فكر كرد او یك زن بدكاره است چرا كه صورتش را پوشانده بود .در كتاب مقدس نیز مواهبی وجود دارد كه چهره زنان یهودی اهل سوریه را به تصویر می كشد . نقش برجسته ای در یك كیسه یهودی زنانی را نشان می دهد كه لباسی بلند پوشیده اند و با پارچه ای موهایشان را پوشانده اند . در ادبیات آغازین مسیحیت می بینیم كه زنان باید خود را بپوشانند . احتمالاً یكی از مشهورترین آنها این متن است :
اما می خواهم تو بدانی كه سرور هر مردی مسیح است و سرور هر زنی مردش است و سرور مسیح خداست . هر مردی كه با سر پوشیده نماز بخواند یا عبادت كند به سرور خود بی احترامی كرده است . اما زنان اگر با سر بی حجاب به دعا و عبادت بپردازند ، به سرور خود بی احترامی كرده اند . زنان نیز در صورتی كه سر را تراشیده باشند ، می توانند حجاب از سر بردارند . یعنی اگر زنی نخواهد حجاب بر سر بگذارد ، باید موی سر ر اكوتاه كند . اما اگر برای زنی تراشیدن یا كوتاه كردن مو ننگ آور باشد ، باید كه حجاب بپوشد . برای مرد شایسته نیست كه سر را بپوشاند چرا كه او تجلی خداست ، اما زن جلال و شكوه مرد است . برای این فرشته خویی است كه زن باید حجاب بر سر بگذارد .
نمونه های دیگر در نامه های جروم به استوشیوم وجود دارد كه می تواند بر نوع پوشش زنان مسیحی دلالت كند : از خانه بیرون نرو هرگز آرزو مكن كه دختران این ملك غریب را ببینی ... تو جراحت بر تن خواهی داشت و ملول خواهی شد ، تأسف خواهی خورد . نگاهبانانی كه را به نزدیكی شهر آمدند ، مرا یافتند ، مرا برهنه كردند ، بر من زخم زدند ، حجاب از من ربودند . عیسی مسیح غیرتمند است او دوست ندارد صورتت را بیگانه ببیند ، اما ممكن است از او پوزش بخواهی و طلب مغفرت كنی ردایم را بر تن كرده ام ، صورتم را پوشانده ام و تو را جست و جو كرده ام .
اینكه حجاب و پوشش برای زنان ابتدا از كدام زمان آغاز شده . همواره مورد سؤال بوده است . سنگ نبشته ها نقش برجسته ها و تندیس ها ، تاریخی كهن را برای حجاب تخمین زده اند . تاكنون دو قسمت از نگاهی به تاریخ حجاب در این صفحه به چاپ رسیده است . قسمت سوم از این مجموعه ، به نوع پوشش زنان در میان اعراب و چگونگی پیدایش روبنده و قدمت آن اختصاص دارد .
برخی از این اطلاعات بر سنگ غارهای این شبه جزیره كه به هزاره اول قبل از میلاد مسیح مربوط می شود ، نقش بسته است . این نقوش نشان دهنده آن است كه حتی در این دوره زمانی ، زنان البسه ای بلند به اشكال گوناگون بر تن می كرده اند . نقش برجسته ای از دوران آشوربنی پال ( ۶۲۷- ۶۶۸ قبل از میلاد ) طرحی است از زن و مردی مرده كه در كنار خیمه به آتش كشیده شان بر زمین افتاده اند . زن جامه ای حاشیه دار ، بلند و فراخ بر تن كرده است ، گیسوانش كه بدون پوشش و به شیوه ای هنرمندانه رها شده ، بیانگر آن است كه او را در نهایت خشونت كشته اند .
و اما از هزاره اول بعد از میلاد مسیح از حجاب زنان عرب نوشته هایی بر جای مانده ، كه نشان می دهد زنان عرب در اماكن عمومی و بین مردم خود را كاملاً می پوشانده اند به طرزی كه تنها یك چشم آنان نمایان بوده است .
زنان عرب تبار كه نه تنها سر ، بلكه صورتشان را نیز می پوشانند ، مخموری برق یك چشم را بر نمایان كردن صورت ترجیح می دهند . برای آنها دیدن ، برتر از دیده شدن است .
مرجع دیگری در میشنا ، از نوع پوشیدن حجاب زنان عرب نوشته است : زنان عرب ممكن است با حجاب در انظار عموم ظاهر شوند ، زنان ماد نیز عبایی را بر روی شانه هایشان حلقه می كنند .
گواه استفاده از حجاب در شبه جزیره عربستان را در برخی اشعار عربی قبل از اسلام در قرن ششم بعد از میلاد می توان یافت . برخی از این اشعار آرزویی است برای از میان رفتن حجاب و دیدن زیبایی نهفته در پس آن :
هنگامی كه قدم بر می دارد از خود عطر خوش عنبر و زعفران می پراكند ، ای كاش می گذاشت آن ردا از سرش پایین افتد تا زیباییش نمایان شود .
برخی اشعار دیگر نیز بر نمایانگر كردن گریبان و چشم ها تأكید دارد كه خود نشان دهنده پوشیده نگاه داشتن این دو بخش ، از انظار عموم است : اگر سر بچرخاند و گریبان چاك دهد ، تو را آن گلو گاه سفید و لطیف كه به گردن زیبای آهوی وحشی می ماند ، اسیر خواهد كرد و آن چشمان درخشنده كه اشك بر گرد آن حلقه زده بر زیباییش دو چندان خواهد افزود .
در نمونه های دیگر از اشعار عربی قبل از اسلام ، حركات بی آلایش زنی مورد ستایش قرار گرفته است :
آن شرم و آزرم نشسته بر وجودش ، مرا مقهور می سازد آن هنگامی كه هیچ كنیزكی را یارای آن نیست كه حجاب از او برگیرد و هیچ گستاخی ، حق آن ندارد كه نیم نگاهی به پشت سرش بیندازد كه او محكم و استوار گام برمی دارد .
چشمانش را آنچنان راست و مستقیم به راه دوخته ، كه به جست و جو گمشده ای بر روی زمین می ماند .
آنچه در روح از زنی پاك و بی آلایش نقش بسته ، اوست .
در سال های پس از ظهور اسلام زنان این شبه جزیره طبیعتاً‌ سرو صورت خود را به شكل های گوناگون در انظار عموم می پوشاندند . یكی از رایج ترین انواع البسه در آن زمان ، ردایی بود كه جیل باب نامیده می شد كه بر اساس توصیفات كنونی این ردا تمام بدن به استثناء یك چشم را می پوشاند . مراجع دیگری ، مبین نوعی از پوشش سر در آن دوره است كه ماندیل نامیده می شده ، اما چگونگی آن برای ما واضح و آشكار نیست .
سرانجام آنكه مردم عرب چه آنها كه بیابانگرد بودند و چه ساكنان شهرها ، سنت قدیم خود را پس از اسلام نیز ادامه دادند و در همان شیوه پوشش قدیم ثابت قدم ماندند . برای زنان شیوه پوشش ، استفاده از ردایی بلند و فراخ در اماكن عمومی بود ، این نوع پوشیدن لباس در این منطقه به نظر می رسد كه به هزاره دوم قبل از میلاد مسیح مربوط می شد .
غلط مشهور این است كه استفاده از حجاب صورت را فرهنگ اسلام به ارمغان آورده زیرا اكنون در برخی از مناطق مسلمان نشین استفاده از این پوشش رایج است . چنانچه در قانون آشوریان نیز پیش از این دیدیم ، حجاب به شكل عام آن به دوران قبل از اسلام مربوط می شود .
با وجود این ، گواه دقیقی در دست نیست كه نشان دهد در این شكل حجاب ، تكه پارچه ای جداگانه وجود داشته كه صورت را می پوشانده است . تا كنون هر آنچه به عنوان گواه مسلم ، از حجاب معرفی شده است ردا و خرقه ای بوده كه تمام بدن را می پوشانده تعجب آور اینكه نخستین شاهد بر حجاب صورت از منابع یونانی به دست آمده است .
شكل حجابی كه او بر صورت دارد به همان گونه ای است كه امروزه نقاب نامیده می شود و هنوز نیز در سواحل شرقی مدیترانه از ان استفاده می شود .
شكل دیگر حجاب صورت پارچه ای بوده كه آن را به دور بخش پایین صورت می پیچیده اند و قسمتی از بینی ، لبها و چانه را می پوشانده است . اینگونه پوشش صورت در مجسمه ای از آن دوره دیده می شودكه اكنون در موزه لوور پاریس قرار دارد كه در بندر غربی تركیه كشف شده و قدمت آن به سه قرن قبل از میلاد مسیح تخمین زده شده است .
ارائه این شناسنامه از پوشش بانوان بیانگر آن است كه حجاب صورت در سه قرن قبل از میلاد مسیح كاربرد داشته . استفاده از روبنده توسط بانوان یونانی تا اسكندریه مصر نیز گسترش یافته بود .نكته اصلی این است كه استفاده از روبنده از سواحل شرقی مدیترانه و جنوب غربی آسیا انتشار یافته و استفاده از این نوع پوشش صورت نیز همچنان در آفریقای شمالی و سواحل شرقی مدیترانه معمول است . در سراسر جهان شیوه های گوناگونی برای جداسازی نقش موقعیت و فضای زندگی مردان و زنان وجود داشته است . برخی از این شرایط خارج از بحث ضروریات اقتصادی است . برای مثال ساختار بعضی از جوامع بر مبنای بردباری گروهی در مقابل غلبه و نفوذ عده ای دیگر پایه ریزی شده و یك نمونه از چنین جوامعی كه به خصوص فرهنگ حجاب هم نه به معنای عفاف بلكه به معنای انزوا و عزلت در ان رشد و نمو یافته ، جامعه مردسالار است .
پیش از آنكه به مقوله نفوذ فرهنگ مردسالار در سوء استفاده از حجاب و تحریف جایگاه حقیقی آن بپردازیم بر لزوم شرح و توضیح چگونگی روابط در چنین محدوده ای تاكید می كنیم زیرا روابط حاكم بر چنین جامعه ای آن گونه كه به نظر می رسد ساده نیست و همانطور كه بسیاری از مفسران نیز به شرح آن پرداخته اند بر تمام عرصه های اجتماعی سیاسی و غرایز طبیعی انسان تاثیر می گذارد .
عموماً در نگرش مرد محوری قدرت حاكم در تصمیم گیری متعلق به پیرترین مردی است كه عقایدش نیز قابل قبول باشد . در كانون خانوادگی این نقش حاكم و تصمیم گیرنده را پدر یا پدر بزرگ ایفا می كند در چنین خانواده پدر سالار قدرت حاكمیت و مالكیت حول محوری مردانه می چرخد كه معمولاً پیرترین فرد مذكر خانواده آن را هدایت می كند و در بعضی مواقع نیز این معنی پدر عمو یا دایی را در بر می گیرد نوعروسی كه پا به خانه بخت می گذارد پیش از آنكه عضوی از خانواده اسبق خود باشد از اعضای خانه همسرش به حساب می آید .
انگیزه های منفی و تفسیرهای نادرست از حجاب برای بانوان به خصوص شایع چنین جوامعی است كه زنان تحت تسلط و نفوذ بی چون چرای اعضای مذكر خانوده اند و زن به منزله ماشین مولد فرزند تهدیدی برای این گونه جوامع پدر سالار به حساب می آید بی اعتمادی حاكم بر بعضی جوامع موجب می شود این وضعیت وقتی بالا بگیرد كه شناخت پدر فرزند مطرح است و پدر نیز اصرار بر شناخت حقانیت فرزند خویش دارد دختر چنین خانواده ای برای سست نساختن پایه های زندگی خانوادگی اش تنها زمانی كه لباس عروس بر تن می كند از میان افراد خانه خارج می شود و زمانی كه به منزل نو نیز وارد می شود چون فردی غریبه از گروه و جمعی دیگر با او رفتار می شود .
حجاب در فرهنگی این چنینی ،‌تنها پوششی برایا عفاف و پاكدامنی نیست ، بلكه نوعی اسارت است كه زن را از صحنه های محوری جامعه دور نگاه می دارد . توصیفی از سادگی و پنهان داشتن جاذبه های جنسی است و مرد خود را موظف می داندكه به چنین زنی احترام بگذارد و او را تحت حمایت و پوشش خود قرار دهد . غافل از اینكه حجاب زن به معنای گوشه نشینی و عزلت نیست و حجاب حقیقی او را از عرصه های گوناگون دور نگاه نمی دارد .
سادگی و عفاف مهم ترین دلیل برای پوشش با عنوان حجاب است كه زیبایی زنانه را در پس پرده ای حفاظت می كند اما آزادی او را سلب نمی كند .
زن بسته به اینكه در كدامیك از طبقات قرار گیرد . برای مثال شهر نشین در مقابل روستایی و روستایی در مقابل كوچ نشین به گونه های متفاوت خود را در لباس می پوشاند و مرد نیز موجودی مستقل بی باك و نترس است كه باید قدرت كنترل احساسا ت خویش را داشته باشد . اما این خویشتن داری و حس حیابه خصوص در بین جمع بیشتر مختص زنان است در چنین محیطی این انتظار از زنان می رود كه فقط آنها الزاماً در میان عامه ماخوذ به حیا باشند و بر احساس خود سرپوش گذارند .
بر این اساس در برخی از ممالك و در بین برخی از طبقات زنان مجاز به مشاركت در تجارت های كوچكی چون پرورش و عرضه میوه سبزیجات و حیوانان خانگی و یا خرده مشاغلی مانند خیاطی و آرایشگری هستند . اما هنگامی كه سخن از عنوان های شغلی قابل ملاحظه و چشمگیرتر به میان می آید . به دلیل امكان برخورد زن با مردان بیگانه خارج از خانواده حق جولان دادن در چنین محدوده ای از آنها گرفته می شود . موضوع كنترل زنان و جداسازی آنان از مشاركت های اجتماعی ، امری است كه از قدیم الایام مردان بر آن اتفاق نظر داشته اند و در باین باب افسانه ها ساخته و پرداخته اند . گاه زن را سرچشمه شرارت و اغوا و فریب دانسته اندكه باید او را در حصاری محدود ساخت داستان آدم وحوا وقتی مبتنی بر تفسیرهای غلط باشد می تواند نخستین نمونه از افسانه اغواگری زن تلقی شودكه در آن حوا آدم را به خوردن میوه ممنوعه سیبی از درخت هوشیاری ترغیب میكند و همین فریب خوردگی آدم او را از باغ بهشت به زمین می كشاند و در مقابل زن را برای همیشه تحت قیمومیت و نفوذ مرد قرار می دهد .
بیمار گونگی های جنسی و مسایل متعاقب آن را نمی توان در پس زمینه اغوا و فریب زنانه قرار داد و اگر اغوا و فریبی نیز در كار باشد نمی توان آن را نیز در پشت پرده های فراموشی پنهان ساخت .
چگونگی رفتارهای اجتماعی كه تنها مختص زنان نیست و مردان را نیز در بر می گیرد دامنه وسیعی دارد ریشه این گونه رفتارها و روابط را باید در ابعاد خانوادگی تربیتی و روانی جست و جو كرد .
اگر فرهنگی صحیح بر خانواده حاكم باشد و احوال تربیتی و روانی مناسبی در برنامه آموزشی قرار گیرد . فهم این قضیه برای هر انسانی سهل و آسان می شود كه چارچوب چگونگی های خود را بسازد و در همان محدوده گام بردارد در این میان كه تعلیم و تربیت مهمترین اصل سازندگی هر انسانی ودر نتیجه آن كل جامعه بشری است چگونه می توان دختران را از حق آموزش محروم ساخت .
نویسنده ای پاكستانی به نام ابوالاعلی مودودی می نویسد :
زنان تنها مجازندكه توسط محارمشان دیده شوند تا موقعیتی برای ایجاد احساسات و یا جذابیت برای آنان به وجود نیاید . آیا معنای این گفته آن است كه زنان باید كاملاً در خانه ودر میان افراد خانواده محصور باشند وحقی برای خارج شدن از این دایره را نداشته باشند مگر برای سفر حج ؟
اگر بگوییم آری منظور همین است . آنگاه آنچه شاعری از زنان پاكستان به نام عطیه داوود در شعری به نام سفر بیان كرده مصداق پیدا خواهد كرد انعكاس این نوع نگرش به زندگی زنان را این چنین می سراید
سفر زندگیم
از خانه آغاز می شد
به گورستان ختم می گردد
زندگیم پر از ملال سكون
چون جسدی بر شانه های پدر و برادرم
همسر و پسرم حمل می شود
درمذهب تطهیر می شود
با سنت آراسته می شود
و در تابوتی از جهل و نادانی به خاك سپرده می شود
و این وضعیت نه تنها از سوی برخی از دیدگاه ها و برداشت های تنگ نظرانه از مذاهب و سنن بر زنان مسلمان تحمیل می شود بلكه زنان مسیحی نیز آن هنگام كه به اتكای عشق و ایمان غنی خود رهسپار صومعه می شوند تا به عنوان راهبه در خدمت خداوند قرار گیرند به گوشه نشینی و عزلت خوانده می شوند تا از گناه مبری بمانند و از دید غیر محفوظ
این گونه حجاب شكلی از عفاف نیست بلكه نمونه ای از انزواست كه زن را به كناره گیری و خنثی نگری دعوت میكند بسیار دردناك است كه زنی پاكستانی یا افغانی زندگی خود را جسدی ساكن بر دوش افراد مذكر خانواده اش ببیند و هیچگونه حقی نیز برایش وجود باشد دردناك تر آن است كه هنوز نیز در برخی مناطق جهان مردانی وجود دارند كه با اتكا به قدرت و ثروت زنان زیادی را تحت پوشش خود در مكانی با نام حرمسرا محبوس می سازند و حق انسان بودن را از آنها سلب می كنند تنها دیدگاهی می تواند حكم به خانه نشینی زن دهد كه به او چون ابزاری برای ارضای تمایلات نگاه كند كه مسلماً نبوده و نیست .
البته نوع حجاب و پوشش زن با دیدگاه سنتی در هر كشوری به گونه های متفاوت مطرح شده است در بعضی از نقاط لباس ساده كه سر و تن را بپوشاند پوشش زنان را تشكیل داده است زنان در انظار عمومی با همین پوشش ساده ظاهر می شوند و به كارهای روزمره خود می پردازند و همین طور از مشاغلی در سطوح مختلف نیز برخوردارندكه عمدتا مشاغلی كوچك و بی ارزش هم نیست .
حجاب سنتی در اروپا و آمریكا به این شكل ظاهر می شودكه زنان در خارج از خانه كلاه بر سر می گذارند و یا روزهای یكشنبه وقتیكه به كلیسا می روند سر خود را با روسری می پوشانند . در هر حال نگرشی انسان گونه به زن حق برخورداری از تمام نعمات طبیعی و تمام آنچه را ساخته دست بشر است به او اهدا می كند و حجاب به منزله پوششی برای حفظ پاكدامنی نمی تواند حربه ای باشد برای كنار راندن زن از امور اساسی زندگی
بر این اساس و با این دیدگاه است كه حجاب را می توان عفاف دانست نه توجیه و تفسیری برای منزوی كردن و گوشه نشینی و محرومیت از فعالیت هایی كه ارتقاشان و شخصیت علمی و انسانی زنان را در پی دارد .

منبع : كتاب برای پاكدامنی
نوشته: ولگسانگ وود

منبع : تبیان