برگی از تاریخ (۲۴ اردیبهشت) (۱)

امروز ، بیست و چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۸۶ هجری شمسی ، برابراست با ۲۶ربیع الثانی ۱۴۲۸قمری و ۱۴ می ۲۰۰۷ میلادی . رویدادهای مهمی که در طول تاریخ ، درچنین روزی ، بوقوع پیوسته از این قرارند:
● درگذشت فقیه بزرگ ، محقق حلی
۷۵۲ سال پیش درچنین روزی درسال ۶۷۶ ه ق ، نجم الدین جعفربن حسن حلی مشهور به محقق حلی دیده ازجهان فروبست .
محقق حلی در سال ۶۰۲ هجری در حله واقع در عراق بدنیا آمد. وی از ابتدا دارای هوشی سرشار و استعدادی شگرف بود. در محضر پدر، ابن زهره حلی، تاج الدین حسن بن علی دربی و دیگران تحصیلات خود را ادامه داد و خود بر مسند تدریس نشست. این بزرگوار از جمله فقهای بزرگ شیعه در قرن هفتم و از مراجع و اساتید سترگ شیعه در عراق بود.
تستری درقاموس الرجال درباره او می‏نویسد: او نخستین کسی است که کتابهای فقهی را به روش وترتیب متاخرین درآورد.محقق حلی درطول عمر پربرکت خویش نسبت به تربیت شاگردان بسیاری همت گمارد که از میان آنها می توان به نام آورانی چون علامه حلی، ابن داود حلی، سید بن طاووس و ابن سعید هذلی حلی اشاره کرد . وی مورد احترام خاص خواجه نصیرالدین طوسی بود و خواجه به او ارج فراوان می نهاد.
شرایع الاسلام؛ كه از عالی ‏ترین متن‏ های فقهی است، المختصرالنافع فی فقه الامامیه و آثار دیگر وی چون نگینی در میان کتب اسلامی می درخشند. محقق حلی در سال ۶۷۶ ق، در هفتاد و چهار سالگی رحلت نمود و در خانه خود مدفون شد. آرامگاه وی امروزه در «محلهٔ الطاق‏» شهر حله قرار دارد و بر مزارش گنبد و سرایی ساخته اند. در پیرامون قبر او، آرامگاه گروهی از بزرگان شیعه نیز قرار دارد.
● درگذشت غازان خان ، ایلخان مغول
۷۰۳ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۰۴ میلادی ، غازان خان ، ایلخان مغول كه ۹ سال بر ایران حكومت كرد در نزدیكی قزوین درگذشت و در شنب غازان در تبریز در گوری كه از پیش ساخته بود و عمارت و گنبدی بلند و مستحكم دارد مدفون شد.
غازان پسر ارغون خان، با این كه مادرش مسیحی و پدرش بودایی بود ، مسلمان شده و نام محمود بر خود نهاده بود. برادر او اولجایتو (محمد خدابنده) نیز با او مسلمان شده بود. غازان نخستین ایلخان مغول بود كه در سال ۱۲۹۲ میلادی به اسلام گرویده بود.
با وجود این، به خاطر زر و زمین به جنگ سلطان مسلمان مصر و سوریه كه در اسلامخواهی مشهور عالم بود شتافت ولی پس از چند نبرد، سرانجام در جنگ «مرج الصفر» از مصریان شكست خورد و با دادن تلفات سنگین عقب نشینی كرد.
اندوه این شكست وی را كه به تبریز، مركز حكومتش رفته بود بیمار كرد. با وجود این بیماری، غازان خان برنامه دیدارهای خود از چند نقطه ازجمله ساوه و ری را انجام داد لكن در بازگشت به سوی تبریز در نزدیكی قزوین درگذشت .
در دوران سلطه ایلخانان بر ایران كه هشت دهه طول كشید رشوه، فساد مالی و اداری، ظلم به ضعفاء، تبعیض، دسیسه، توطئه و قتل چنان دستگاه حكومت را فرا گرفته بود كه قرن ها برای این ملت به ارث باقی مانده بود.
امور دولتی و قضایی از حساب و كتاب خارج شده بود و چون ایلخانان جز سه چهارتای آخری بر زبان فارسی مسلط نبودند ارسال عریضه و دادخواست هم سودی نداشت.
غازان خان در آغاز كار تلاش بسیار كرد تا به وضعیت سر و سامان دهد كه كوشش او به سبب عمق فساد مالی و اداری در سازمانهای اداری (دیوانی) و لشكری و قضایی، پیشرفتی نداشت . در سال آخر، غازان خان نیز به خیل بذل و بخشش كنندگان از بیت المال پیوست و خزانه تهی شد. كار فساد مالی به جایی كشیده بود كه یك خرید كوچك دولتی را چند بار به حساب خزانه می گذاشتند. همین دوران كوتاه، ایران را چنان به عقب برد كه دیگر نتوانست به حالت عادی بازگردد.
● اشغال آنگولا
۴۳۲ سال پیش درچنین روزی در سال ۱۵۷۵ میلادی ، پرتغالی ها آنگولا را به اشغال خود در آوردند . قبل از آن هم آنگولا بخشی از امپراتوری افریقای گینه بود . اما با تسلط پرتغالی ها بر این سرزمین، آنگولا به مركز تجاری تبدیل شد ودر تمام سواحل این كشور مراكز بازرگانی احداث گردید .
سالها بعد پس از خاتمه جنگ جهانی دوم ، شورشهای متعددی برای کسب آزادی در آنگولا صورت گرفت و سرانجام به استقلال این کشور در سال ۱۹۷۵ منجر شد.
امروزه آنگولا با بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع مساحت ، با کشورهای جمهوری دموکراتیک کنگو ، زامبیا و نامیبیا همسایه است.
● ترور هانری چهارم
۳۹۷ سال پیش در چنین روزی درسال ۱۶۱۰ میلادی ، هانری چهارم پادشاه وقت فرانسه كه فرمان «نانت» را با هدف پایان دادن به اختلافات مذهبی و جنگهای ناشی از آن ، امضاء كرده بود كه آن اختلافات به اروپا و به ویژه فرانسه آسیب فراوان وارد ساخته بود به دست یك كاتولیك متعصب به نام فرانسوا راویلاك ترور شد.
هانری چهارم با امضای منشور «نانت» در فرانسه آزادی مذهب اعلام كرده بود و اتباع فرانسه مجبور به تحمل مذاهب اقلیت شده بودند.
● استقلال پاراگوئه
۱۹۶سال پیش درچنین روزی در سال۱۸۱۱میلادی ، پاراگوئه به استقلال رسید و حكومت جمهوری در آن بر قرار شد .پیش از آن ، این كشور مدت دو قرن تحت سلطه اسپانیا بود .
بعد از اعلام استقلال ، فرانسیا قدرت را در این کشور بدست گرفت و مدت ۲۵ سال مستبدانه بر پاراگوئه حكومت كرد . فرانسیا با ممنوع كردن ورود وخروج اتباع كشورش و هم چنین جلو گیری از ورود بیگانگان به پاراگوئه این كشور را درانزوای كامل نگاه داشت .
بعد از مرگ این حاكم مستبد به علت اوضاع نا بسامان پاراگوئه ، كودتاهای متعدد در این كشور روی داد و حاكمان مستبد یكی پس از دیگری بر این كشور حكمرانی كردند .
پاراگوئه با برزیل ، بولیوی ، و آرژانتین همسایه است . پایتخت آن آسونسیون است.مساحت این کشور ۴۰۶۷۵۲ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۴۹۲۹۰۰۰ نفر است. زبان رسمی آن اسپانیایی و واحد پول آن گوارانی است .
● تولد كلمنس فن پیركوت ، کاشف بیماری سل
۱۳۳ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۸۷۴ میلادی ، دكتر «كلمنس فن پیركوت» دانشمند اتریشی كه راه تشخیص وجود بیماری سل در بدن یك فرد از راه آزمایش پوست را كشف كرد به دنیا آمد. وی ۵۵ سال زندگی كرد.
● لغو امتیاز تنباکو با فتوای آیت الله میرزاحسن شیرازی
۱۱۶ سال پیش درچنین روزی درسال ۱۲۷۰ ه ش ، به فتوای آیت الله میرزاحسن شیرازی امتیاز تنباکولغو شد .
شروع اتفاقاتی که منجر به فتوای تاریخی این مرجع عالیقدر شد ، از این قرار بود که ناصرالدین شاه ، در پی سفر سوم خود به انگلستان به علت کسری بودجه سفر (بخاطر ولخرجیهای فراوان) تصمیم می گیرد امتیازی در زمینه كشت، توزیع و فروش توتون و تنباكو به یك نفر انگلیسی به نام «ماژور تالبوت» واگذار نماید. بنابراین با عقد یک قرارداد امتیاز تنباکو را به مدت پنجاه سال به تالبوت سپرده شد .
زمانی که خبر عقد این قرارداد در کشور انعکاس یافت یک قیام مردمی با هدایت روحانیت ، و بالاخص با صدور فتوای تاریخی مرحوم میرزای شیرازی ، شکل گرفت و این اقدام وقیحانه در نطفه خفه شد .
اعطای این امتیاز به تالبوت کشت کاران تنباکو خریداران و فروشندگان آن را مواجه با نگرانی و آسیب می‌کرد با این اقدام در حقیقت انبوه اصناف بازاریان تنباکو به یک شرکت بیگانه فروخته شدند و این عده ناگهان متوجه شدند که در واقع از کسب و کار مستقل خود منع و تبدیل به فروشندگانی شده‌اند که در مقابل کار برای یک شرکت انگلیسی دستمزد دریافت می‌دارند.
بنابراین با اعتراضات بی وقفه خود باعث شدند این حرکت بی شرمانه بی سرانجام بماند . در شکل گیری این قیام مردمی این عوامل دست به دست هم دادند :
نقش روشنفکرانی همچون سید جمال الدین اسدآبادی ، تاثیر قاطع روحانیت ، بیداری مردم و اتحاد بین مردم و روحانیت و مراجع .
این همبستگی بین مردم و مراجع ، سبب شد تا فریاد اعتراض بر ضد امتیاز انحصاری تنباکو در بازار شهرهای عمده مانند تهران تبریز، اصفهان، شیراز، مشهد آغاز شود .
تعطیل بازار، جلوگیری از ورود کارگزاران امتیاز انحصاری به مزارع تنباکو، پاره کردن آگهی های شرکت انگلیسی ، سوزاندن تنباکو، نوشتن عریضه و فرستادن نمایندگان متعدد نزد شاه و تحصن در آستان حضرت عبدالعظیم از اقدامات اعتراض آمیز اصناف و بازاریان در شهرهای مختلف بود . لیکن صدور فتوای آیت الله میرزا حسن شیرازی، مرجع تقلید وقت مبنی بر تحریم تنباکو از مهمترین اقدامات یاد شده بود که لغو امتیاز انحصار تنباکو را در جمادی الاول ۱۳۰۹ ( اردیبهشت ماه ۱۲۷۰ شمسی ) در پی داشت .
متن حکم به این شرح است :
بـسـم اللّه الـرحمن الرحیم , الیوم استعمال تنباکو و توتون , بای نحو کان , در حکم محاربه باامام زمان صلوات اللّه و سلامه علیه است حرره الاقل محمد حسن الحسینی .
صدور فتوا و استقبال شدید مردم از آن نشانگر آغاز یك مبارزه مكتبی علیه استعمار بود. در این موقع ناصر الدین شاه با استفاده از معممین درباری این حكم میرزا را جعلی قلمداد می كنند؛ اما مردم گول نخورده و به مبارزه خود ادامه می دهند تا اینكه امتیاز داخلی دخانیات از طرف ناصرالدین شاه لغو می شود. علما و مردم به این اكتفا نكرده و خواستار لغو امتیاز خارجی نیز می شوند. پس از حكم میرزای شیرازی قلیانها شكسته می شود و مردم از كشیدن توتون و تنباكو دست می كشند و تمام مغازه های فروش توتون و تنباكو را می بندد و با شركت رژی نیز معامله نمی كنند. این جریان ادامه می یابد تا اینكه در تاریخ ۲۳ جمادی اول ۱۳۰۹ اعلانی در كوچه و بازار زده می شود:
"بر حسب حكم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای میرزای شیرازی ، اگر تا ۴۸ ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم دوشنبه آتیه جهاد است ، مردم مهیا شوید."
ناصر الدین شاه از این عمل بسیار ناراحت می شود و خارجیان نیز كم كم از ترس جان از تهران و دیگر شهرها فرار اختیار می كنند. شاه روش ‍ خشونت آمیزی پیش می گیرد تا بتواند علما را از راه تهدید به حبس و تبعید ساكت كند اما نتیجه ای نمی گیرد و اعلام میکند که: " امتیاز داخله را كه برداشته بودیم حال امتیاز از خارجه را هم برداشتیم و مردم مجبور به كشیدن قلیان نیستند تا حكم از جانب میرزای شیرازی برسد. "
علما برای اینكه بفهمند حكم تحریم هنوز سرجایش ‍ هست یا نه ، به میرزای شیرازی در سامراء تلگراف می زنند. میرزا در جواب می گوید :"حکم باقی است تا موقعی كه دستخطی مبنی بر حقیقت داشتن لغو امیتاز بیاید."
در همین زمان اعلامیه ای دائر بر لغو امتیاز تنباكو منتشر می شود. سرانجام در روز ۲۵ جمادی الثانی اعلامیه ای از سوی میرزای شیرازی منتشر شد که " حكم تحریم تنباكو لغو شد." و بدین گونه نهضت ومقاومت مردم و وحدت روشنفكران دینی و فقیهان شجاع ربانی این واقعه با پیروزی ملت ایران خاتمه یافت.
● تاسیس نخستین مدرسه نقاشی درایران
۱۱۴ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۲۷۲ شمسی ، نخستین مدرسه نقاشی در ایران به همت صنیع الملک تاسیس گردید.
میرزا ابوالحسن غفاری معروف صنیع الملک از نقاشان ایرانی است. فرزند میرزا محمد غفاری و از خانواده قاضی عبدالمطلب غفاری کاشانی می باشد که در سال ۱۲۲۹ هجری قمری در شهر کاشان متولد شد.
وی بزرگترین نقاش دوره قاجاریه است که در محافل او را رافائل ایران نام نهاده اند وی اول نقاشباشی و سپس صنیع الملک لقب یافت پس از فرا گرفتن فن نقاشی در ایران در اواسط سلطنت محمد شاه قاجار در سال ۱۲۵۶ هجری قمری به تشویق و مساعدت حسین علی خان نظام الدوله مشیر الملک به ایتالیا سفر کرد و چند سال در موزه های فلورانس و رم مشغول نقاشی بود.
یکی از آثار وی که از روی یکی از تابلوهای رافائل کشیده شده در موزه واتیکان موجود است . این تابلو متعلق به میرزا علی اصغر خان اتابک امین السلطان صدراعظم بود که در تالار پارک وی نصب گردیده بود در جنگی که بین دولتیان و ستارخان در گرفت تابلوی مزبور مورد اصابت گلوله قرار گرفت و سوراخ شد لیکن تابلو توسط میرزا علی اکبر خان کاشانی مزین الدوله تعمیر شد و تا این اواخر در مدرسه کمال الملک به دیوار آویخته بود نام این تابلو رافائل مادونای فرلین یو است .
چگونگی وجود آن در واتیکان معلوم نیست او در سال ۱۲۷۳ هجری قمری صورتهای تالار نظامیه را باتمام رسانیده است که دارای ۸۴ تصویر از رجال دربار قاجاریه است وصف سلام ناصر الدین شاه را نشان می دهد وی موسس اولین مدرسه نقاشی در ایران است و در روزنامه اش دولت علیه ایران که اول نامش وقایع اتفاقیه بود برای قبول شاگردان اعلان کرده است .

منبع : تبیان