ارتعاشات تند زندگی

بسیاری از داستان‌نویسان هم‌روزگار احمد محمود بر این عقیده‌اند که او از جمله آن دسته آدم‌های کمیابی بود که نویسندگی را با معیار تمایلات اخلاقی و اجتماعی می‌سنجید.ویژگی آثار احمد محمود تعلق آنها به نوعی ادبیات معترض و در عین حال مفید بود، ادبیاتی که در مدار ارتباط با وسیع‌ترین توده مخاطبان قرار گیرد.واقع‌بینی، توجه به دیالوگ نویسی و بسیاری مشخصه‌های دیگر وجه بارز آثار این نویسنده است. هر چند برخی داستان‌نویسان نیز بر او خرده‌هائی می‌گیرند. از جمله ابوتراب خسروی می‌گوید: هدف محمود ادبیات محض نبود. نوع ادبیات احمد محمود از نوع رئالیسم اجتماعی است و ادبیات محض هدف او نیست، که من با این شیوه موافق نیستم.وی می‌افزاید: او نوعی ادبیات تحلیل‌گر جامعه‌شناختی چپ‌گرا دارد.زمانی که همسایه‌ها را می‌نویسد طرح یک جامعه کارگری با تبعات و مسائل آن را مطرح می‌کند و من چندان با ادبیات محمود به این شیوه موافق نیستم.وی با بیان این سخن که احمدمحمود نویسنده بزرگی است، تصریح می‌کند: نگاه او، نگاهی تحت‌تأثیر مسائل جامعه‌شناختی بود. در آثار او بار جامعه‌شناختی بر ادبیت آن می‌چربد. یعنی باید بگویم آن ادبیاتی که در آثار هدایت و ساعدی دیده می‌شود در آثار محمود نیست و من با ادبیات محض بدون دخالت هیچ بارقه‌ای موافق هستم.این داستان‌نویس در ادامه با اشاره به این نکته که ادبیات و هنر وسیله‌ای است برای ارتقاء انسان به فرهیختگی نه بیان ایدئولوژی و جامعه‌شناسی، افزود: در آثار محمود آنجا موفقیت به‌دست می‌آید که به ادبیات بیشتر گرایش پیدا می‌کند و داستان می‌گوید در حالی‌که آنچه مورد قبول من نیست، گرایش جامعه‌شناسی محمود است و باید گفت که بار جامعه‌شناختی آثار او ادبیت متن را کاهش می‌دهد.شهریار مندنی‌پور اما معتقد است آنچنان‌که باید از محمود در دوران حیاتش قدردانی نشد و متأسفانه شاهکار او، همسایه‌ها، نیز بعد از انقلاب تجدید چاپ نشد و جوانان نتوانستند این اثر زیبا را بخوانند.این داستان‌نویس می‌افزاید: محمود بیشتر یک نویسنده اجتماعی ـ سیاسی معرفی شد و در این قالب گنجانده شد، اما من فکر می‌کنم حجم و وسعت آثار احمد محمود بیشتر از این است و خدمت بزرگ احمد محمود به عرصه داستان از جمله این بود که اقدام به استفاده از برخی ظرفیت‌های زبانی فارسی کرد که کمتر مورد توجه قرار گرفته بود.مندنی‌پور با اشاره به این مطلب که محمود به نثری دست یافته بود که خصوصیت‌های خودش را داشت و برآمده از نگاه خاص خود او بود در این‌باره اضافه کرد: احمد محمود امکانات جدیدی از دل زبان فارسی بیرون کشید و در داستان‌ها به‌کار برد و این زبان خاص کاملاً مناسب است و با وجه خاص نگاه احمد محمود به واقعیت مطابقت دارد.وی در ادامه با اشاره به این مسئله که زبان خاص احمد محمود پیشنهاد جدیدی است برای نوشتن داستا‌ن‌های رئالیستی و خلق واقعیت در داستان‌های رئال، گفت: شخصیت در رمان‌های احمد محمود از دیگر خصوصیات آثار اوست که به‌خوبی نمایان است. او شخصیت‌ها را با زبان خاص خود به‌خوبی پرداخت می‌کند.مندنی‌پور درباره شخصیت‌پردازی در آثار محمود نیز می‌گوید: خون گرم مردم جنوب که در رگ‌های محمود وجود داشت، باعث شد که او در آثارش به یک نثر گرم، زنده و دلپذیر دست پیدا کند.این داستان‌نویسی با ذکر این نکته که تنها بعضی از آثار محمود در مقایسه با آثار دیگر ضعیف هستند ادامه داد: از جمله این آثار می‌توان به زمین سوخته اشاره کرد، ولی به‌ هر حال چون این رمان در زمان آغاز جنگ و بنا به نیاز اجتماع به نگارش درآمده است، به همین خاطر شتابزدگی در نگارش موجب ضعف در نوشته شده است که توجیه‌پذیر به‌نظر می‌رسد.صفدر تقی‌زاده نیز معقتد است: زبان آثار احمد محمود پخته و سنجیده است. وی نویسند‌ه‌ای طراز اول و انسانی آزاداندیش است که در صحنه ادبیات جهان سیمای برجسته دارد.این نویسنده و منتقد ادبی می‌گوید: احمد محمود در بیان مسائل انسانی، اجتماعی، وقایع جنبش‌های اجتماعی دهه ۳۰، مبارزات سیاسی و ملی شدن صنعت نفت در تصویف زندان و شکنجه‌های سیاسی، زبانی روان و راحت به‌کار برده است. در آثار متأخر نیز محمود به مسائلی پرداخته که به نوعی آنها را می‌توان به تصویر کشیدن جدال سنت و مدرنیته دانست.محمد بهارلو هم می‌گوید: محمود معتقد بود جامعه از نویسنده توقع دارد و نویسنده باید سعی کند این توقع جامعه را برآورده سازد. واقع‌بینی محمود که به‌صورت نوعی رئالیسم اجتماعی در آثارش جلوه می‌کرد هرگز از او دور نشد.وی ادامه می‌دهد: محمود بیش از هر چیز به ارتعاشات تند زندگی یا در واقع تجربه‌های بزرگ که گاه از آنها به بلایای نفرین شده نیز تعبیر می‌کنند حساسیت نشان می‌داد.بهارلو تصریح می‌کند: محمود مفردات و ترکیبات اصطلاحات و مثل‌ها و مقدورات بیانی این زبان را به‌خوبی می‌شناخت و کمتر نشانی از ضعف تألیف در آثار او دیده می‌شود.وی در پایان می‌گوید: او به معنای رایج کلمه صاحب سبک بوده و در اغلب آثارش از یک شیوه روائی واحد و کم و بیش یکدست استفاده می‌کرد.

منبع : روزنامه اعتماد