امانت بین‌کتابخانه‌ای و تحویل مدرک: مروری بر نوشته‌های اخیر

مروری بر نوشته‌های اخیر درباره تحویل مدرك و امانت بین‌كتابخانه‌ای، نشان می‌دهد كه رشد فزاینده دسترسی به منابع الكترونیكی شامل متن كامل و پیوستهٔ مجلات الكترونیكی و ایجاد كتابخانه مجازی، چه تأثیری بر حوزه خدمات تحویل مدرك داشته است و پیامدهای پیرامون این تحولات همچون حق مؤلف، طرح‎ها و مجوزهای مربوط به آن را مورد بحث قرار می‌دهد. بعلاوه برخی از جنبه‌های گوناگون همكاری بین‎المللی را توصیف می‌نماید.جدا نمودن مقوله های مختلف نوشته‌های امانت بین‌كتابخانه‌ای و تحویل مدرك به صورت موضوعی مشكل است. رویهمرفته موضوع تعدادی از مقالات راجع به دسترسی به منابع الكترونیكی شامل انتشارات و مجلات الكترونیكی، مجوزها و ائتلاف‎های كتابخانه‎ای و مسائل حق مؤلف و دسترسی از طریق اینترنت می‌باشد. به هر حال در اینجا نیز سعی شده است كه این مقوله‌ها تا آنجا كه ممكن است و برای درك بهتر خوانندگان به صورت جدا از هم مورد بررسی قرار گیرند.
مجلات الكترونیكی
بخش عمده‎ای از خدمات تحویل مدرك مربوط به مجلات الكترونیكی است. متخصصان كتابداری و اطلاع رسانی با تعدادی از مسائل مربوط به این حوزه روبرو هستند. راولی (۲۰۰۰) برخی از سؤالاتی را كه در این زمینه بایستی پاسخ داده شوند، به اختصار بیان می‌دارد و تعدادی از راه حل‎های عملی را كه باعث دستیابی گسترده‎تر به مجلات الكترونیكی می‌شود، مورد شناسایی قرار می‌دهد. بعلاوه در این نوشته برخی تنگناها كه كتابداران در طول مدت انتقال اسناد، شرایط استفاده، توقف اشتراك چاپی منابع، مناسب بودن خدمات و یكدست شدن فهرست‎های كتابخانه‌ها با آن روبرو هستند، معرفی می‌نماید.با بررسی تاریخچه و روند رو به رشد مجلات الكترونیكی چان در سال ۱۹۹۹ تلاش می‌كند اطلاعات اولیه مربوط به مجلات الكترونیكی را برای خواننده فراهم نماید. وی به برخی مزایای مجلات الكترونیكی از جمله ظرفیت چند‎رسانه‎‎ای، سرعت تولید، توزیع و دستیابی، اشاره می‌نماید و محدودیت‎های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تكنولوژیكی را جزء معایب این روش می‌داند و بالاخره برخی از كاربردهای عملی در استفاده از مجلات الكترونیكی را كه برای كتابخانه‌های دانشگاهی سودمند هستند، تشریح می‌نماید.بحث هزینه دریافت مواد اطلاعاتی در تحقیقات اخیر طرح PEAK (قیمت دستیابی الكترونیكی به دانش)، مورد بررسی قرار گرفت. دوازده مؤسسه در این طرح با همدیگر همكاری نمودند و دسترسی به ۱۲۰۰ عنوان مجله بوسیلهٔ الزویر، فراهم شد. نتایج این طرح توسط بیدیگار و لالوانی(۲۰۰۰) منتشر ‎گردید، مدل‎های مختلف قیمت‎گذاری به عنوان یك قسمت از این طرح مشخص شد. جالب اینكه تنها ۱۳ درصد سؤالات استفاده‎كنندگان از منابع عظیم PEAK راجع به هزینهٔ دسترسی به مقالات بود و بخش عمدهٔ سؤالات استفاده‎كنندگان به چگونگی دسترسی به كلید رمز مربوط می‌شد. طرح تحقیقاتی دیگر سوپر جانت است كه قسمتی از برنامه كتابخانه الكترونیكی (E-LIB) است و این تحقیقات برخی فاكتورهای محلی را كه بر استفاده از مجلات الكترونیكی بوسیله مجامع دانشگاهی تأثیر گذار بوده است، مشخص می‌نماید.پاولینگر (۱۹۹۹) برخی فاكتورها مانند اینكه كدام مجلات را كتابخانه‌ها به شكل چاپی نگهداری كنند، چگونگی قابل دسترس بودن مجلات در یك مكان، گسترش دسترسی به مجلات الكترونیكی، عرضه خدمات رقابتی، زیر ساخت‎های فنی، رضایت استفاده‎كنندگان و آموزش بازیابی اطلاعاتی، را مورد بررسی قرار می‌دهد و هر عامل را با نقل قول از محققین و دانشگاهیان شرح می‌دهد.ارتباط میان ناشران، كتابداران و كارگزاران حق اشتراك با پیشرفت مجلات الكترونیكی در حال تحول و دگرگونی است. بورن (۱۹۹۹) نقش جدید كارگزاران حق اشتراك را كه بعنوان یك واسطه الكترونیكی عمل می‌كنند و مجلات را از ناشران مختلف گردآوری می‌نمایند و به صورت یكپارچه به استفاده‎كنندگان نهایی ارائه می‌دهند، تشریح می‌نماید. همچنین او تأكید می‌كند كه اگر كارگزاران بخواهند در صنعت اطلاعات دوام بیاورند، مجبورند روش‎های تحویل خود را توسعه دهند و انتظارات كاربران را برآورده نمایند. هندرسون (۱۹۹۹) اظهار می‌دارد هر چند انتظارات استفاده‎كنندگان همراه با رشد رسانه‌های الكترونیكی بالا رفته است، اما نیاز به یك میانجی بیش از هر زمان دیگر وجود دارد. یكی از نقش‎های اصلی در عصر الكترونیك یكپارچه‎سازی و گردآوری یكدست اطلاعات است و این فرصت برای كارگزارانی كه دوست دارند انتظارات استفاده‎كنندگان را برآورده نمایند و آنان را همچنان به عنوان مشتری خود نگهدارند و سطوح مالكیت و نگهداری حق اشتراك را تائید نمایند، یك نقش جدید است.ماجكا (۱۹۹۹) تأثیر بازار ناشران را كه مستقیماً به روی استفاده‎كننده نهایی گشوده شده، بر كتابخانه‌ها و اینكه آیا كتابخانه‌ها نقش خود را از دست می‌دهند، مورد سؤال قرار می‌دهد. یكی از مباحث این است كه آیا كاربران نهایی كه به ارزش بالای كیفیت محصولات متن كامل الكترونیكی، تازگی، مزیت و آسانی استفاده از آنها پی‎برده‎اند. هزینه آنرا مستقیماً متقبل خواهند شد و كتابخانه را به عنوان یك واسطه حذف می‌كنند؟ در پایان نتیجه می‌گیرد كه كتابخانه‌ها دو راه پیش رو دارند یا باید مثل ناشران به سمت تجاری كردن پیش بروند و از استفاده‎كنندگان خود هزینه دریافت نمایند یا به صورت اشتراكی عمل كنند و بطور مؤثری مجموعه خود را توسط دیگر مجموعه‌ها تقویت نمایند و انتظارات استفاده‎كنندگان در مورد سرعت و تقاضای آنها را برآورده نمایند.تأثیر مجلات الكترونیكی بر فعالیت‎های امانت بین‌كتابخانه‌ای بوسیله مطالعات كتابخانه دانشگاه بال استیت در آمریكا، مورد بررسی قرار گرفت. كالورت (۲۰۰۰) نتیجه این مطالعات را گزارش نمود، درطول دو سال تعداد تقاضاهایی را كه از طریق مجلات و پایگه‌های اطلاعاتی بزرگ پاسخ داده شده مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌های این تحقیق برای تغییر در روش‎های امانت بین‌كتابخانه‌ای فعلی كافی نبود اما پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده ارائه شد. با رشد روز افزون تعداد مجلات الكترونیكی، شناسایی مجلاتی كه به صورت پیوسته در دسترس هستند، برای كتابداران آسان نیست. تنوپیر (۲۰۰۰) دو راهنما شامل مجلات تمام متن پیوسته و منابع متن كاملی(full text) كه به صورت پیوسته در دسترس هستند را معرفی می‌نماید كه فهرست مجلات، روزنامه‌ها، خبرنامه‌ها، نوشته‌های رادیو و تلوزیون و راهنمای مجلات موجود در شبكه را در بر می‌گیرند و مجلات علمی، استفاده‎كنندگان از مجلات، روزنامه‌های ایالات متحده و سراسر جهان، تجارت مقالات و خبرنامه‌ها را شامل می‌شوند. هر دو راهنما، شش ماه یكبار منتشر می‌شوند و به ترتیب عنوان منبع مرتب می‌شوند.دسترسی پیوسته به متن كامل اطلاعات
پایگه‌های اطلاعاتی نشریات ادواری حتی با وجود محدودیت‎ها و حداقل دسترسی به متن كامل مقالات برای استفاده‎كننده نهایی بسیار با ارزش هستند، اما كتابخانه‌ها وظیفه انتخاب آنها را از میان دیگر اطلاعات موجود و قابل دسترسی به عهده دارند. استیل و كاسابین (۱۹۹۹) تعدادی از نمایه‌های نشریات ادواری تمام متن را بررسی می‌نمایند و جنبه‌های گوناگون آنها را مقایسه می‌نمایند بویژه منافعی را كه این نمایه‌ها برای كلیه دانشجویان دارند، برمی‌شمارند. به طور خلاصه، مؤلفین احساس می‌كنند كه توجهات باید بیشتر معطوف به استفاده از این موقعیت‎ها در زندگی واقعی باشد و كتابداران بایستی در جهت فراهم‎آوری و تسهیل چرخه دستیابی دانشجویان به نوشته‌های اصلی رشته خود تلاش نمایند.دسترسی پیوسته به منابع متن كامل برای مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، موضوع پژوهش گروه‎كاری RIKS در نروژ است كار این گروه بر مجلات تمام متن تمركز دارد و از یازده تهیه‎كننده می‌خواهندكه فهرست رقومی كارهای خود در مورد مجلات الكترونیكی را برای آنها ارسال نمایند. یك پایگاه اطلاعاتی ۶۲۶۹ عنوان را در خود داشت و با استفاده از مواد دریافت شده سرویس می‌داد. میزان همپوشانی تهیه‎كنندگان مختلف مورد توجه قرار گرفت و نیازها و اولویت‎های مؤسسات در رابطه با خدمات متن كامل مورد ارزیابی قرار گرفت. این تحقیق فهرست پیشنهادات مربوط به این حوزه را نیز در بردارد.مزایا و معایب روش‎های مختلف تهیه متن كامل مقالات در مقاله‎ای از برونل (۱۹۹۹) تشریح شده است. سه روش اصلی در مورد جزئیات تهیه تمام متن ناشران، تهیه تمام متن، قسمت سوم یا تهیه یكپارچه تمام متن و دستیابی گسترده به متن كامل، مؤلف را برآن می‌دارد كه اظهار نماید كه تعدادی از عواقب و مباحث مربوط به روش‎های مختلف خوب فهمیده نشده‎اند. یا اگر این موضوعات فهمیده شده اند اغلب راه حل مشخص و یكسانی ندارند یا ازثبات برخوردار نیستند. از آنجا كه اینترنت و سیستم‎های نرم افزاری وابسته به آن ماهیت تحویل مدرك را تغییر داده است گسترش در چندین حوزه مختلف مورد نظر والكر و تاما (۱۹۹۹) قرار گرفته است. مقاله این دو، فرم پیشنهادی نرم افزار HOTMED را توصیف می‌نماید كه به وسیله كتابخانه ملی پزشكی امریكا و به منظور ایجاد گزینه‌های جدید ارسال مدارك توسط كتابداران در تحویل اطلاعات كتابخانه، توسعه یافته است. این گزینه‌ها نه تنها تصاویر نقاشی شده را در بر می‌گیرد بلكه همه انواع فایل‎های چند‎رسانه‎ای، تصاویر رنگی، اسناد پردازش شده بوسیله word و اطلاعات دیداری، شنیداری را هم شامل می‌شود. پایگه‌های اطلاعاتی تمام متن قادرند بحران‎هایی را كه برگرفته از بودجه محدود فراهم‎آوری نوشته‌های علوم و تكنولوژی در كتابخانه‌های دانشگاهی است، تقلیل دهند. این موضوع توسط بندیوپادهیای (۱۹۹۹) مورد مطالعه قرار گرفته است. مقاله وی خدمات تحوبل مدرك تجاری و تحویل نوشته‌های علوم و تكنولوژی را تجزیه و تحلیل می‌نماید و با تمركز بر منافع و مضرات دسترسی به نوشته‌های علوم و تكنولوژی از طریق پایگه‌های اطلاعاتی تمام متن، نتیجه می‌گیرد كه به منظور فراهم‎آوری این اطلاعات با توجه به بودجه كتابخانه‌ها و نیازهای استفاده‎كنندگان، بایستی راه‎حل‎های سنتی، غیر سنتی و تركیبی از این دو روش با هم مورد توجه قرار گیرند.
كتابخانه دیجیتالی
كاركردهای كتابخانه سنتی با دگرگونی و تغییرات عمده‎ای مواجه شده‎اند. در این زمینه یك كنفرانس بین المللی در ایتالیا برپا شد. این كنفرانس عرضه تبادل عقاید و تجربیات در زمینه توسعه و پیشرفت كتابخانه دیجیتالی بود. كانالی و رایدی (۲۰۰۰) مقالات ارائه شده، جنبه های عملی ایجاد كتابخانه دیجیتالی همچون حق مؤلف، استانداردها و پروتكل‎ها، انتشارات الكترونیكی و تحویل مدرك الكترونیكی، را مورد توجه قرار دادند. بعلاوه تعدادی از طرح‎های كتابخانه‌های دیجیتالی موجود، تشریح شد.كتابخانه‌های دیجیتالی موضوع كنفرانس دیگری بود كه در دانشگاه ایلینویس Illinois برگزار شد و چندین مقاله كه در این كنفرانس ارائه شد در رابطه با خدمات امانت بین‌كتابخانه‌ای بود. (هاردم و توایدال ۲۰۰۰). مراحل و مسائل دستیابی به مجلات متن كامل در گزارش دیگری كه تجربه چندین سال استفاده از مجلات متن كامل بود، ارائه شد. مراحل ایجاد یك ارتباط مؤثر بین گروه مبتكر كتابخانه دیجیتالی و ناشران برای شركت در این فرایند تشریح شد و مسائل آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، موفقیت‎ها و شكست‎های تجربه شده این طرح از چشم انداز ناشران مورد بررسی قرار گرفت.مسئله عمدهٔ كتابخانه‌ها، مراكز اطلاع‌رسانی و دیگر مؤسسات نگهداری از میراث علمی، فرهنگی، دسترسی بلند مدت و به صورت دیجیتالی به منابع است. راسل و دیگران (۱۹۹۹) برخی مسائل مربوط به نگهداری و حفاظت مواد را كه در طرح نمونه‎ای (CURL) مورد آزمایش قرار گرفته‎اند، شرح می‌دهند. (CURL كنسرسیوم كتابخانه‌های تحقیقاتی دانشگاهی است) در عین حال مسائل فنی، موارد مدیریتی و سازمانی همچون دسترس پذیری، كنترل دسترسی و ملاحظات حقوقی مورد بحث واقع شدند.مرحله انتقال از همكاری كتابخانه‎‎ای مبتنی بر یك موقعیت جغرافیایی خاص (محلی یا منطقه‎ای) به یك كتابخانهٔ الكترونیكی نامحدود در مقاله‎ای از آلزمایر توصیف شده است (۱۹۹۹) كتابخانه تحقیقاتی لابراتوار BT در بریتانیا با برخی چالش‎ها روبرو بود، اما مشكل عمده مربوط به مسائل مالی و هزینه بود. مسائل دیگر تغییر در علائق و حوزه‌های كاری استفاده‎كننده گان كتابخانه بود كه به سمت استفاده از برنامه‌های نرم‎افزاری گرایش داشت. موضوع دیگر درخواست دستیابی سریع به منابع اطلاعات بود در خلال پنج سال گذشته یك كتابخانه دیجیتالی نوآور و خلاق با در دسترس قرار دادن اطلاعات در صفحه مانیتور، استفاده از منابع كتابخانه را با سرعت فزاینده‎ای، توسعه داده است. یك دگرگونی دیگر بوسیله كتابخانه تحقیقاتی نوال (NRL) در امریكا صورت گرفت. اتسیك پل و كینگ (۱۹۹۹) گزارشی در مورد استفاده از سیستم اطلاعاتی مبتنی بر وب ارائه دادند. كه در واقع دروازهٔ فراهم‎آوری اطلاعات برای جامعه استفاده‎كنندگان NRL بود كه در چهار منطقه جفرافیایی با یك نقطه دستیابی مشترك به اطلاعات مورد نیاز برای حمایت و پشتیبانی از تحقیقات علمی، گسترش یافت. بعلاوه خدمت نمودن به عنوان یك نقطه دستیابی یكپارچه برای ورود به كتابخانه دیجیتالی با ایجاد دسترسی از طریق وب به فهرست پیوسته كتابخانه مبتنی بر وب همچنین ارتباط با دیگر كتابخانه‌های تحقیقاتی با استفاده از فرم‎های تقاضای پیوسته و ارتباط با كاركنان آنها از طریق پست‎الكترونیكی، فراهم شد.مجوزها، ائتلاف‎ها و حق مؤلف
كیهانی (۱۹۹۹) چهار مورد از پیامدهای مسئله ساز را كه كتابخانه برای شركت در ائتلاف‎ها با آن روبرو می‌شود، قیمت‎گذاری، سیستم‎های حق مؤلف، یكپارچگی(هماهنگی) و بایگانی‎های دیجیتالی بادوام، می‌داند. روش‎های قیمت‎گذاری فعلی و روش‎های آینده قیمت‎گذاری مورد بحث قرار گرفته و میان سیستم‎های حق مجوز و حق مؤلف تمایز قائل شده است. او تعدادی از نوآوری‎های مربوط به نگهداری دیجیتالی را كه روش‎های مورد نیاز برای نگهداری داده‌ها به شیوهٔ استاندارد هستند، برمی‌شمارد. اما استفاده از بایگانی‎های دائمی را برای دستیابی پیوسته و همیشگی تائید نمی‌كند. و بالاخره نتیجه می‌گیرد ناشران/ فراهم‎كنندگان و كتابخانه‌ها بایستی خود را برای همكاری در مقابله با این مسائل، آماده‎كنند.پیچیدگی معادلات و قراردادهای حق مجوز در مجموعه‎سازی و استفاده از منابع اطلاعات سبب شده است كه كتابداران نیاز به فهم قوانین حقوقی را در خود احساس كنند. (گریوز،۱۹۹۹) كتابداران برای اطمینان از اینكه شرایط استفاده از منابع اطلاعات خیلی محدود نشود، نیازمند درك پایه‎ای از قوانین و حقوق می‌باشند.كتابداران بایستی مراقب باشند كه از گرایش‎های آشكار در تهیه قراردادها و توسعه قوانین و قراردادهایی كه فرصت‎های زیادی برای شكل دهی به قوانین و مفاهیم نتایج موافقت‎نامه‌ها وجود دارد، نهایت استفاده را بعمل آورند.از سوی دیگر گروه‌های مدافع حق مؤلف و آژانس مجوز حق مؤلف (CLA) در حال توسعه طرح‎های مجوز برای مواد چاپی و دیجیتالی است. مقاله‎ای از بارو(۲۰۰۰) در مورد طرح مربوط به جامعه آموزش عالی، فرایند تولید مواد دیجیتالی بوسیله مؤلف به عنوان یك فرایند طولانی و گاهی اوقات پر زحمت توصیف شده است كه بدون اصلاحات و بازنگری دوام نخواهد آورد. در عین حال تجربیات بیشتری به ما می‌آموزد و باعث پیشرفت در این زمینه می‌شود. در همین شماره از مجله، موضوع حق مؤلف و دیجیتالی نمودن در دو مقاله دیگر از جامعه آموزش عالی مورد آزمایش قرار می‌گیرد. هالیدی (۲۰۰۰) به بررسی توسعه مجموعه‎سازی دیجیتالی و نقش مخازن امانتی، بویژه با اشاره به برنامه كتابخانه الكترونیكی و طرح رزرو الكترونیكی اخیر آموزش عالی مبتنی بر تقاضا (HERON)، می‌پردازد. حق مؤلف در محیط الكترونیكی و دیجیتالی در مقاله‎ای از آجیلی (۲۰۰۰) مورد بررسی قرار گرفته است. مؤلف دیگر مقالات مربوط به مباحث خاص در این زمینه را هم خلاصه می‌كند.سه مورد از مباحث مربوط به حقوق نسخه برداری و استفاده از بایگانی‎ها اخیراً توسط دادگاه عالی دولت فدرال آلمان مورد بررسی قرار گرفته است. من (۲۰۰۰) نظریاتی را كه با تهیه قوانین در رابطه با مصوبه حق مؤلف برای پیشرفت‎های فنی اخیر، هماهنگی دارند، مورد بحث قرار می‌دهد. پیامدهای بكارگیری حق مؤلف در ارائه خدمات تحویل مدرك مبتنی بر هزینه برای كتابخانه‌ها در مقاله‎ای از گساوی (۱۹۹۹) آمده است در ادامه بررسی قانون حق مؤلف همچنین به دو بخش از قوانین شامل استثناها یا بخشودگی‎ها و معافیت‎ها و كاربرد درست آنها و اینكه آیا این معافیت‎ها شامل نسخ الكترونیكی هم می‌شوند، می‌پردازد. اختلافات و شباهت‎های امانت بین‌كتابخانه‌ای و خدمات تحویل مدرك مورد بحث قرار می‌گیرند و روش‎های پرداخت حق التألیف به صاحبان حق مؤلف در قبال كپی‎برداری از آثار آنها مورد توجه واقع شده است.
دسترسی به اطلاعات برای افراد نابینا و بی‎سواد
هر چند انسان‎هایی كه معلولیت بینایی دارند همانند افراد سالم به اطلاعات و فعالیت‎های عقلانی و فكری نیاز دارند، با این حال افراد مذكور برای دسترسی به اطلاعات با مشكلات بیشتری روبرو هستند كه برخی از مسائل و مشكلات آنان در نوشته‌های زیر آمده است. یك، راهنمایی عملی خدمات كتابخانه برای افرادی كه معلولیت بینایی دارند اخیراً بوسیله انجمن موزه‌ها، آرشیوها و كتابخانه‌ها، منتشر شده بود. یك فصل از این دستنامه كه بوسیله هاپكینز (۲۰۰۰) نوشته شده بود به امانت در شكل‎های گوناگون اختصاص داشت كه شامل دستور العمل‎ها و روش‎هایی برای راهنمایی كاركنان و فهرست سازمان‎هایی كه در ایجاد رویه‌ها و شركت فعال در شبكه امانت بین‌كتابخانه‌ای بود، این راهنما به صورت بریل و نوار كاست شنیداری، دیسكت كامپیوتری قابل دسترسی است. محل آن در شبكه جهانی وب كتابخانه ملی نابینایان در آدرس http://www.nlbuk.org در دسترس است. فصل دیگر این نوشته رئوس مطالب قابل دسترس در فرمت‎های گوناگون موجود در فهرستگان ملی NUCAF را نشان می‌دهد. نوشته دیگری طرح توسعه NUCAF را گزارش می‌نماید و ابراز می‌دارد كه NUCAF به عنوان یك پایگاه اطلاعاتی قابل دسترس برای افرادی كه معلولیت بینایی یا ناتوانی درخواندن دارند اخیراً توسط چپمن (۲۰۰۰) در بریتانیا نوشته شده است چارچوب این مطالعه، كه بوسیله UKOLN دفتر بریتانیایی شبكه‌های اطلاعاتی و كتابخانه‎ای تهیه شده است. به مرور دگرگونی نقش آینده NUCAF می‌پردازد و چگونگی رشد بیشتر آن را مورد مطالعه قرار می‌دهد و اهداف و مقاصد آن را به روشنی تعریف می‌كند. این نوشته بعلاوه جزئیات فنی درباره نیازهای ابرداده‎ای به منظور حداكثر استفاده از پایگه‌های اطلاعاتی توسط استفاده‎كنندگان نهایی و كاركنان كتابخانه، ارائه می‌نماید. این گزارش منجر به شكل‎گیری REVEAL شد، یك پایگاه اطلاعات ملی از منابع قابل دسترس در فرمت‎های گوناگون و قابل دسترس به صورت رایگان، كه به منظور عمل به توصیه‌های راهبردی به همكاری با كتابخانه بریتانیا پرداخت.ارائه یك خدمات تحویل مدرك ایمن برای پاسخگویی به نیازهای افراد نابینا در مقاله‎ای از واتكینز و دیگران (۲۰۰۰) توصیف شده است. تحویل مدرك امن برای مردمی كه معلولیت بینایی دارند یا به طور كلی نابینا هستند. (SEDODEL) طرحی است كه بخشی از بودجه آن توسط كمیته اروپایی تأمین می‌شد این خدمات را گسترش داد و بعلاوه حقوق و وظایف مشاركت‎كنندگان در زنجیره نشر در این زمینه را با ایجاد سیستم مدیریت حقوق الكترونیكی ERMS تضمین كرد و امیدوار بود كه با استفاده از چنین خدماتی به ناشران در مورد انتشار نسخه‌های الكترونیكی از انتشارات آنها برای استفاده نابینایان اطمینان بدهد، بدینگونه دستیابی به اطلاعات برای آنان به پیشرفت رسید.
همكاری و اشتراك منابع
اشتراك منابع همیشه یك بخش ضروری از خدمات امانت بین‌كتابخانه‌ای بوده است. مقالات زیادی درباره همكاری در تمام نقاط جهان نوشته شده است.اهداف، خدمات، عملكردها و چشم اندازهای آینده تعدادی از شبكه‌های اشتراك منابع در هند بوسیله كار و دیگران (۱۹۹۹) ارائه شده است. موانع مالی، ارتباطات ناكافی و دسترسی نداشتن به نیروی كار متخصص، رشد این شبكه ها را كند نموده و حتی گاهی اوقات از ایجاد آنها جلوگیری به عمل آورده است. با وجود آن كه فعالیت همكاری در كتابخانه‌های غرب متداول شده است. هنوز در تعدادی از كتابخانه‌های آسیایی بكار گرفته نشده است. گورمن و گالن (۲۰۰۰) گرایش‎های آشكار همكاری كتابخانه‎ای در كشورهای مختلف آسیایی را تشریح می‌نماید. بعد از ارائه مدل‎های گوناگون همكاری و برخی از جنبه‌های همكاری‎های موفقیت‎آمیز، مؤلف به این نتیجه می‌رسد كه انتقال جهانی اطلاعات برای كشورهای پیشرفته و در حال توسعه منافع زیادی دارد. از طرف دیگر، همكاری كتابخانه‎ای در هنگ‎كنگ بویژه در میان كتابخانه‌های دانشگاهی تاریخی طولانی دارد. پون (۱۹۹۹) فعالیت‎های اخیر و تغییراتی كه بوسیله فن‎آوری در آینده برنامه‌های همكاری بوجود می‌آید را تشریح می‌كند. یكی از تحولاتی كه اخیراً نمایان شده است. گرایش به تغییر توجهات از كتابخانه به استفاده‎كننده البته با كمترین دخالت و كمترین كاهش از نقش واسطه‎ای كتابخانه، است. القدسی جبرا (۱۹۹۹) با استفاده از دو مجموعه تحقیقاتی عمده در كویت كه از بحث اشتراك منابع حمایت می‌كنند، طرح مجموعه‎سازی كتابخانه‌های دانشگاهی كویت و مركز اطلاعات علمی و فنی ملی، را تشریح می‌نماید كه شامل دامنه كاری آنها و گرایش آنها در بودجه و خدمات می‌شود. و نتیجه می‌گیرد كه در كویت اهمیت همكاری رسمی با دیگر مؤسسات و عملكرد اشتراك منابع به خوبی درك نشده است.سنت اشتراك منابع در كتابخانه‌های منطقهٔ آفریقای‎جنوبی به خوبی توسط انجمن توسعه آفریقای‎جنوبی به اجرا گذاشته شده است. این همكاری دركشورهای آنگولا، بوتسوانا، جمهوری دمكراتیك كنگو، لسوتو، مالاوی، موریتانی، موزامبیك، نامیبیا، سیشل، آفریقای‎جنوبی، سوازیلند، تاترانیا، زامبیا و زیمباوه، با تهیه فهرستگان و نظام‎های امانت دهی ایجاد شده است. بعلاوه گسترش اینترنت فرصت بسیار خوبی برای دستیابی به شبكه اشتراك منابع جهانی است. موسوازی(۲۰۰۰) بیان ‎می‌دارد كه هرچند همه كشورهای منطقه به اینترنت دسترسی دارند اختلاف فراوانی میان خدمات اطلاعاتی كتابخانه دیجیتالی كشورها و كتابخانه‌ها در این منطقه وجود دارد. یكی از راهكارهایی كه برای پیشرفت در این موقعیت‎ها سودمند به نظر می‌رسد، رشد مهارت‎های بكارگیری فن‎آوری اطلاعات در میان متخصصان اطلاع‌رسانی و كتابداری است.در ژاپن مركز ملی نظام اطلاعات علمی(NACSIS) در سال ۱۹۸۶ تأسیس شد و از آن زمان تاكنون یك نقش حیاتی در اغلب برنامه‌های همكاری و شبكه‎ای كتابخانه‌های دانشگاهی داشته است. اوشیرو (۲۰۰۰) یادآور می‌شود كه علی‎رغم اینكه كتابخانه‌ها به عنوان مؤسسات اجتماعی با اهمیتی شناخته نشده‎اند این نظام در توسعه برنامه‌های كتابخانه‌های دانشگاهی نقش زیادی داشته است. سیستم‎هایی كه معرفی شده‎اند، عبارتند از: NACSIS-CAT یعنی سیستم فهرست مشترك پیوسته، NACSIS-ILL نظام امانت بین‌كتابخانه‌ای پیوسته، NACSIS-IR سرویس بازیابی اطلاعات مبتنی برهزینه و NACSIS-ELS سیستم كتابخانه الكترونیكی.بخش عمده‎ای از نوشته‌های جاری به بحث اشتراك منابع اختصاص یافته است. هیوز(۱۹۹۹) ابتدا به مرور پیشینه اشتراك منابع بخصوص درآمریكا، انگلستان، كانادا و استرالیا می‌پردازد. و تغییراتی كه تحت تأثیر فشارهای محیطی ایجاد شده است را تشریح می‌نماید و سپس به توصیف پروژه‌هایی در دیگر مناطق جهان همچون صحرای آفریقا، آسیا و خاورمیانه، آمریكای لاتین و كارائیب و اروپا، می‌پردازد. مؤلف همچنین نوشته‌های مربوط به توسعه فن‎آوری را بررسی می‌نماید.ایجاد مشاركت حرفه‎ایی بین كتابخانه‌ها و اشخاص منافع بیشماری هم برای كاركنان درگیر در مشاركت و هم برای كتابخانه‌های مشاركت‎كننده دارد. برنامه اصلی ایفلا در دسترسی جهانی به انتشارات، درجهت اشتراك در پایگه‌های اطلاعاتی كتابخانه‎ای از سال (۱۹۹۷تا۲۰۰۰) درهمین راستا بوجود آمده است. بحر حال ایده‌های بسیار خوبی برای همكاری در این زمینه وجود دارد كه عمل به آنها ممكن است كار سختی باشد، در مقاله‎ای از كانالی(۲۰۰۰) دلایل و موانع اشتراك در پایگه‌های اطلاعاتی توصیف شده است.نظام‌های همكاری بین‌كتابخانه‌ای
گسترش فراهم‎آوری اطلاعات به صورت پیوسته انقلاب عظیمی در دسترسی به اطلاعات و منابع برای استفاده‎كنندگان بوجود آورده است. هر چند این پیشرفت مسائلی هم برای كتابخانه‌ها ایجاد كرده است، یكی از این موارد نیاز به سیستم مدیریت كتابخانه‎ای ایمن است. رمزی و اسپویدن، مفهوم مدیریت جامع كتابخانه، یك سیستم مبتنی بر اینترنت با استفاده از كارت‎های هوشمند و شماره‌های شناسایی اشخاص (PINS) را توصیف می‎‎كنند كه به كتابخانه اجازه می‌دهد به عنوان یك واسطه بین ‎استفاده‎كننده و كارگزاران تهیه مدرك، عمل نماید. الگوهای نمونه‎ای بوسیله سه كتابخانه ارزشیابی شده‎اند و نتایج دو ارزشیابی در این مقاله آمده است. عكس‎العمل كلی استفاده‎كنندگان مثبت بوده است.پراوز در سال(۲۰۰۰) تكمیل نظام مدیریت كتابخانه‎ای ALEPH ۵۰۰ در كتابخانه‌های دانشكده‎ای سلطنتی بریتانیا لندن را تشریح می‌نماید و بر یكپارچگی و هماهنگی امانت بین كتابخانه‎ای تأكید ویژه‎ای دارد. او هر قدم مهم در فرایند امانت بین كتابخانه‎ای را توضیح داده و ارتباط، آن با دیگر بخش‎ها را تشریح می‌نماید. در مورد فرایند توسعه پیشرفت نظام بحث می‌كند و ضرورت گسترش مداوم را بر می‌شمارد و اشاره می‌كند كه هیچ سیستمی نمی‌تواند به تنهایی دوام بیاورد. در مقیاس كوچكتر گلاور و دیگران(۲۰۰۰) بیان می‌دارند كه چگونه گروه سرپرستی بیمارستان كریستی در منچستر بوسیله طرحی كه برای سیستم مدیریت امانت بین‌كتابخانه‌ای ارائه نمودند، مطرح شدند. تأثیر سیستم مدیریت تحویل مدرك خودكار برای استفاده‎كنندگان مثبت و اصولی است و بسیاری از درخواست‎های رسیده به كارمندان كتابخانه معمولاً درخود كتابخانه وجود ندارند. درجای دیگر، كرنیش (۲۰۰۰) سیستم RELAIS را توصیف می‌نماید، كه بطور موفقیت‎آمیزی در كتابخانه ملی پزشكی امریكا و چند كتابخانه دیگر به اجرا گذاشته شده است. این سیستم از سیستم INTENIDOC بوجود آمده كه در مؤسسه كانادائی اطلاعات علمی و فنی (CISTI) ایجاد شده است. در این سیستم از فن‎آوری‎های سخت افزازهای و نرم‎افزاری در فرایند تحویل مدرك و امانت بین‌كتابخانه‌ای استفاده می‌شود. سه قابلیت اصلی RELAIS عبارتند از: استفاده از ابزارهای پویشگر برای رقومی نمودن اسناد درخواست شده، توانایی پشتیبانی از ایجاد نظم در روش‎های تحویل مدرك و توانایی بازیابی جامع داده‌ها در فرایند درخواست.
بررسی‎ها
مجموعه‎ای از مطالعات و بررسی‎ها در نوشته‌های اخیر به چشم می‌خورد. بخش امانت كتابخانه‌های دانشگاهی A&M تگزاس، منابع و مراكزی كه اسناد دولتی را به امانت می‌دهند، معرفی نمودند. كارپینتر و كارپینتر (۱۹۹۹) نتایج این تحقیق را گزارش می‌نمایند. این پژوهش تقاضاهای عادی امانت بین‌كتابخانه‌ای ارائه شده در طول یكسال را در برمی‌گیرد و آنها به این نتیجه رسیدند كه برای دستیابی به این انتشارات، كتابداران بایستی به طیف وسیعی از مقالات و منابع مرجع الكترونیكی دسترسی داشته باشند. جالب این كه در این تحقیق مشاهده شد كه كتابخانه دانشگاه قبلاً به اغلب انتشارات مورد تقاضا جواب نداده است.دسترسی به مقالات حوزه‌های تخصصی در دیگر مناطق موضوع یك بررسی در بیش از پنج ایالت ‎امریكا بود. مك نایت(۲۰۰۰) نتایج این تحقیق را كه كل ركوردهای مجلات پرستاری را از طریق سیستم امانت‎بین كتابخانه‎ای DOCline و OCLC قابل دسترسی می‌سازد، ارائه می‌كند. تفاوت این دوسیستم مشخص شد. هزینه، مسیرهای خودكار و سطوح مدارك در این دو سیستم باعث شد كه نتیجه بگیرند كه ارتباط با این دو سیستم برای افراد مربوط بسیار سودمند است. مدت زمان تحویل امانت‎ بین‎كتابخانه‎ای موضوع مطالعه گروه‎كاری اشتراك منابع ملی NRSWG (۲۰۰۰) در استرالیا بود. از میان ۱۵ كتابخانه امانی كه شامل كتابخانه‌های دانشگاهی، ملی، منطقه‎ای، عمومی، بیمارستانی و اختصاصی بودند. این مطالعه تنها درخواست‎های استاندارد امانت بین‎كتابخانه‎ای استرالیا را بررسی نمود. هدف اصلی این بررسی ارائه یك برآورد كلی برای مدت زمان تحویل اطلاعات و مدارك بود اما تعدادی از مسائل مهم دیگر را كه كتابخانه‌ها در تصمیم‎گیری درباره هزینه پست و خدمات پستی، موافقت‎نامه‌های قراردادی و دیگر موافقت‎نامه عملكرد نمایان شد. این تحقیق اطلاعات مفیدی برای كتابخانه در استفاده از این اصول درجهت پیشرفت و گسترش فرایند تحویل امانت بین‎كتابخانه‎ای فراهم نمود.مركز تهیه مدرك كتابخانه انگلستان(BLDSC) به منظور نشان دادن میزان رضایت استفاده‎كنندگان یك بررسی منظم و ماهیانه را به انجام رساند. مك لاگان (۱۹۹۹) نتایج تجزیه و تحلیل پرسشنامه‎ای را كه برای صد مشتری نمونه‎ای در هر ماه ارسال شده، توضیح داده است. استفاده‎كنندگان خارج از كشور هم توسط دویست پرسشنامه كه برای آن كشورها فرستاده شد، مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این تحقیقات نشان داد كه مركز تهیه مدرك كتابخانه بریتانیا از فراهم نمودن خدمات با كیفیت و منافع آن و با قیمت مناسب آگاه است.برخی از این اصلاحات خدمات و سرویس دهی موفق را به عنوان نتیجه مستقیم برنامه رضایت مشتری معرفی می‌كنند. بالاخره، طرح اطلاعات كشاورزی ملی كه توسط مؤسسه آموزش و تحقیقات كشاورزی چین تهیه شده است با ایجاد ایستگه‌های‎كاری CD-ROM و پایگه‌های اطلاعاتی، امكان سنجی ایجاد یك سرویس تحویل مدرك درچین را آزمایش نمود. زنگ (۱۹۹۹) نتایج این تحقیقات را كه ابتدا در بخش كشاورزی به اجرا گذاشته‎ شد تأیید كرد كه بدون شك درحوزه‌های دیگر نیز كاربرد خواهد داشت. مؤلف درنهایت نتیجه میگیرد كه درحال حاضر اغلب خدمات تحویل مدرك درچین در یك مقیاس كوچك انجام شده است و هم كنون شرایط مناسبی برای ترغیب در جهت توسعه این خدمات بوجود آمده است.
پانوشت:
* Connolly, Pauline.(۲۰۰۱)," interlending and document supply: a review of recent literature-XXXIX". Interlending &Document supply, vol.۲۹, number ۱, pp.۲۸-۳۵.
http://www.emerald-library.com/ft
منابع
Agili, L. (۲۰۰۰), ``Digitization and electronic copyright: an overview’’, Vine, Vol. ۱۱۸, pp. ۳-۸.
Alqudsi-Ghabra, T. (۱۹۹۹), ``Resource sharing viability in Kuwait’’, International Information and LibraryReview, Vol. ۳۱, pp. ۱۴۵-۵۶.
Alsmeyer, D. (۱۹۹۹), ``Electronic serials in BT: a case study’’, Serials, Vol. ۱۲ No. ۳, pp. ۲۵۵-۸.
Bandyopadhyay, A. (۱۹۹۹), ``Accessing sci-tech literature: commercial document delivery services and online full-text databases’’, Collection Building, Vol. ۱۸ No. ۱, pp. ۱۰-۱۵.
Barrow, E. (۲۰۰۰), ``Licensing digitization’’, Vine, Vol. ۱۱۸,pp. ۲۲-۶.
Bidigare, S.A. and Lalwani, L.N. (۲۰۰۰), ``The PEAK project and strategies for remote user support’’, Online, Vol. ۲۴, pp. ۴۱-۶.
Borin, J. (۲۰۰۰), ``Site licence initiatives in the United Kingdom: the PSLI and NESLI experience’’ ,Information Technology and Libraries, Vol. ۱۹,pp. ۴۲-۶.
Born, K. (۱۹۹۹), ``Role of the aggregator in the emerging electronic environment’’ , Journal of Library Administration, Vol. ۲۸ No. ۱, pp. ۹۳-۱۰۱.
Brunelle, B. (۱۹۹۹), ``Quieting the crowd: the clam our for full text’’, Online & CD-ROM Review, Vol. ۲۳ No. ۵, pp. ۲۹۷-۳۰۲.
Calvert, H.M. (۲۰۰۰), ``The impact of electronic journals and aggregate databases on interlibrary loan: a case study at Ball State University libraries’’, New Library World, Vol. ۱۰۱ No. ۱۱۵۳, pp. ۲۸-۳۱.
Carpenter, B.B. and Carpenter, M.H. (۱۹۹۹), ``Zeroing inon an elusive target: the search for government documents’’, Technical Services Quarterly, Vol. ۱۷ No. ۱, pp. ۲۳-۹.
Chan, L. (۱۹۹۹), ``Electronic journals and academic libraries’’, Library Hi Tech, Vol. ۱۷ No. ۱, pp. ۱۰-۱۶.
Chapman, A. (۲۰۰۰), REVEAL. The National Database of Resources in Accessible Formats: A Briefing Paper, UKOLN, University of Bath (also published as a Special Supplement of STV News, No. ۳۲).
Connolly, P. (۲۰۰۰), ``Is there a need for a library twinning focal point? IFLA twinning project and beyond’’ , paper presented at the ۶۶th IFLA Council and General Conference, Jerusalem, ۱۳-۱۸ August ۲۰۰۰. Available from http://www.ifla.org/IV/ifla۶۶/papers/۱۶۳-۱۶۸e.htm (Accessed ۱۰ November ۲۰۰۰).
Connolly, P. and Reidy, D. (Eds) (۲۰۰۰), The Digital Library: Challenges and Solutions for the New Millennium. Proceedings of an International Conference held in Bologna, Italy, June ۱۹۹۹, IFLA Offices for UAP and International Lending, Boston Spa, ISBN ۰ ۹۵۳۲۴۳۹ ۷ ۴. ۳۴
Cornish, A. (۲۰۰۰), ``The Relais document delivery system: an innovative model for resource sharing’’, Journal of Interlibrary Loan, Document Delivery and Information Supply, Vol. ۱۰ No. ۳, pp. ۷۷-۸۴.
Crews, K.D. (۱۹۹۹), ``Licensing for information resources: creative contracts and the library mission’’, Virtually Yours: Models for Managing Electronic Resources, Vol. ۸, pp. ۹۸-۱۱۰.
Gasaway, L.N. (۱۹۹۹), ``Copyright considerations for fee-based document delivery services’’, Journal of Interlibrary Loan, Document Delivery and Information Supply, Vol. ۱۰ No. ۱, pp. ۷۵-۹۲.
Glover, S.W., Hinde, M., Russell, J. and Moreman, B. (۲۰۰۰), ``A radical way with requests’’ , Library
Technology, Vol. ۵ No. ۱, pp. ۱۹-۲۰.
Gorman, G.E. and Cullen, R. (۲۰۰۰), ``Model s and opportunities for library co-operation in the Asian
region’’, Library Management, Vol. ۲۱ No. ۷, pp. ۳۷۳-۸۴.
Halliday, L. (۲۰۰۰), ``Copyright and digitisation in UK HEIs’’, Vine, Vol. ۱۱۸, pp. ۲۷-۳۴.
Harum, S. and Twidale, M. (Eds) (۲۰۰۰), Successes & Failures of Digital Libraries, Graduate School of
Library and Information Science, University of Illinois at Urbana-Champaign, ISBN ۰ ۸۷۸۴۵ ۱۰۷ ۲.
Henderson, H.L. (۱۹۹۹), ``New roles for agents in an electronic world’’, Serials, Vol. ۱۲ No. ۳, pp. ۲۹۵-۸.
Hopkins, L. (Ed.) (۲۰۰۰), Library Services for Visually Impaired People: A Manual of Best Practice, Resource: the Council for Museums, Archives and Libraries, London, Library and Information Commission Research Report, No. ۷۶, ISBN ۱۹۰۲۳۹۴۴۳۷.
Hughes, C.A. (۱۹۹۹), ``Resource sharing’’, in Line, M.B., Mackenzie, G. and Sturges, P. (Eds), Librarianship and Information Work Worldwide, Bowker-Saur, London, ISBN ۱ ۸۵۷۳۹ ۲۹۷ ۳, pp. ۲۰۹-۴۲.Kar, D.C., Bhattacharya, P. and Deb, S. (۱۹۹۹), ``Library networking in India for resource sharing: present status and prospects’’, World Libraries, Vol. ۹ No. ۱, pp. ۳۹-۴۷.
Keyhani, A. (۱۹۹۹), ``Coping with the digital shift: four of the thorniest issues’’, The Serials Librarian, Vol. ۳۶ No. ۱/۲, pp. ۱۴۹-۶۲.
McKnight, M. (۲۰۰۰), ``Interlibrary y loan availability of nursing journals through DOCLINE and OCLC: a five-state survey’’ , Bulletin of the Medical Library Association, Vol. ۸۸ No. ۳, pp. ۲۵۴-۵.
Maclagan, R. (۱۹۹۹), ``Customer satisfaction monitoring in the Document Supply y Centre’’ , Managing Information, Vol. ۶ No. ۸, pp. ۴۴-۷.
Majka, D.R. (۱۹۹۹), ``Of portals, publishers, and privatization’’, American Libraries, Vol. ۳۰, October ,pp. ۴۶-۹.
Mann, R. (۲۰۰۰), ``New aspects of the right of reproduction and the use of archives in Germany’’ ,
European Intellectual Property Review, Vol. ۲۲ No. ۲, pp. ۹۳-۵.
Muswazi, P. (۲۰۰۰), ``Digital library and information services in Southern Africa’’, Information Development, Vol. ۱۶ No. ۲, pp. ۷۵-۸۱.
NRSWG (۲۰۰۰), In the Mail: Report of a Survey of Interlibrary Loan Delivery, National Resource
Sharing Working Group, Canberra, Australia. Available at http://www.nla.gov.au/initiatives/nrswg/mailsurvey.html (accessed ۸ March ۲۰۰۰).
Oshiro, Z. (۲۰۰۰), ``Co-operative programmes and networking in Japanese academic libraries’’, Library Review, Vol. ۴۹ No. ۸, pp. ۳۷۰-۷۹.
Poon, P.W.T. (۱۹۹۹), ``Co-operation among academic libraries in Hong Kong: a review and the way forward’’, Hong Kong Library Association Journal, No. ۱۹, pp. ۶۱-۷۰.
Prowse, S. (۲۰۰۰), ``Development of the interlibrary loans module for Aleph۵۰۰ at King’s College London’’, Program, Vol. ۳۴ No. ۱, pp. ۷۵-۸۷.
Pullinger, D. (۱۹۹۹), ``Academics and the new information environment: the impact of local factors on use of electronic journals’’, Journal of Information Science, Vol. ۲۵ No. ۲, pp. ۱۶۴-۷۲.
Riksbibliotektjeneste n (RBT) (۱۹۹۹), Online Access to Full text Resources for Institutions in Higher Education and Research, National Office for Research Documentation, Academic and Special Libraries, Oslo, Norway, Publication No. ۱۰۰A,
Rowley, J. (۲۰۰۰), ``The question of electronic journals ’’,Library Hi Tech, Vol. ۱۸ No. ۱, pp. ۴۶-۵۴.
Rumsey, S. and Spoiden, A. (۲۰۰۰), ``Evaluation of Tolimac: a secure library management system for
controlling access to, and payment for, electronic information services’’, Journal of Librarianship &
Information Science, Vol. ۳۲ No. ۲, pp. ۶۴-۷۱.
Russell, K., Weinberger, E. and Stone, A. (۱۹۹۹),``Preserving digital scholarship: the future is now’’,
Learned Publishing, Vol. ۱۲ No. ۴, pp. ۲۷۱-۸۰.
Stackpole, L.E. and King, R.J. (۱۹۹۹), ``Electronic journals as a component of the digital library’’, Issues in Science and Technology Librarianship (online).Available at: http://www.library.ucsb.edu/istl/۹۹-spring/article۱.html (Accessed ۲ August ۲۰۰۰).
Still, J.M. and Kassabian, V. (۱۹۹۹), ``Full-text undergraduate periodicals databases’’, E content,Vol. ۲۲ No. ۶, pp. ۵۷-۶۵.
Tenopir, C. (۲۰۰۰), ``Finding full text for articles’’, Library Journal, Vol. ۱۲۵ No. ۶, pp. ۳۴-۶.
Walker, F.L. and Thoma, G.R. (۱۹۹۹), ``Multimode delivery of multimedia information’’, in Cibbarelli, P.R. and Nixon, C. (Eds), IOLS ’۹۹, Proceedings of the ۱۴th National Conference on Integrated Online Library Systems, held in New York, ۱۹-۲۰ May ۱۹۹۹, Information Today, Medford, NJ, ISBN ۱ ۵۷۳۸۷ ۰۸۵ ۴, pp. ۱۴۱-۵۲.
Watkins, J., Connolly, P., Smeyers, R. and Bormans, G. (۲۰۰۰), ``SEDODEL: Secure Document Delivery for Blind and Partially Sighted People’’, in ACCESS ۲۰۰۰: Intellectual Property vs the Right to Knowledge? Proceedings of the ۸th International BOBCATSSS Symposium on Library and Information Science, held in Krakow, ۲۴-۲۶ January ۲۰۰۰, Royal School of Library and Information Science, Copenhagen, ISBN ۸۷ ۷۴۱۵ ۲۶۸ ۸, pp. ۲۹۹-۳۰۶.
Zhang, Q. (۱۹۹۹), ``Document delivery services in China’s agricultural sector: a survey’’ , Interblending &Document Supply, Vol. ۲۷ No.۱, pp. ۴-۱۲.
نوشته:پائولین كانالی*
ترجمه: غلام حیدری
كارشناس ارشد علوم كتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه رازی

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران