اقتصاد زیست محیطی و ایجاد مشاغل جدید

اقتصاد زیست محیطی اقتصادی است که زیر بنای خود یعنی نظام های طبیعی نگاه دارنده اقتصاد را نابود نمی کند و به این لحاظ اقتصادی قابل دوام است و می تواند در هماهنگی با طبیعت به گونه ای پایدار توسعه یابد. لستر براون، متفکر بزرگ معاصر، تئوری اقتصاد زیست محیطی و چگونگی دستیابی به آن و خصوصیات و ویژگی های مهم آن را طی سه جلد کتاب و از طریق مقالات متعدد تشریح کرده است.
بنای اقتصاد زیست محیطی مستلزم کنار گذاشتن تدریجی صنایع کهنه و قدیمی، بازسازی برخی از صنایع موجود و ایجاد صنایع جدید است. مثلا اکنون در سطح جهان زغال سنگ به تدریج کنار گذاشته می شود. در برخی کشورها افزایش بهره وری جایگزین مصرف زغال سنگ شده است و در برخی دیگر از کشورها مانند انگلستان افزایش مصرف گاز طبیعی جای آن را پر کرده و در برخی کشورها مانند دانمارک و آلمان انرژی بادی به جای آن نشسته است.
صنعت اتومبیل جهان با بازسازی مختصری روبه رو است زیرا این صنعت از موتورهای احتراق داخلی بنزین سوز به موتورهای دوگانه سوز بنزینی برقی و موتور های دوگانه سوز دیزل برقی یعنی دیزل های بسیار کارا که در اروپا محبوبیت دارد، روی می آورد. این تغییر مستلزم تغییر تجهیزات کارخانجات موتورسازی و بازآموزی مهندسان صنعت اتومبیل و مکانیک های اتومبیل است.
اقتصاد جدید همچنین صنایع مهم جدیدی را همراه خود خواهد آورد؛ صنایعی که اکنون یا وجود ندارند یا تازه به راه افتاده اند. صنعت تولید برق بادی یکی از این صنایع است که سه صنعت دیگر یعنی تولید توربین، نصب توربین و نگهداری آن را در زیر شاخه خود دارد. این صنعت که اکنون دوران جنینی خود را می گذراند این ظرفیت را دارد که به بنیاد اقتصاد نوین انرژی تبدیل شود. به زودی میلیون ها توربین بادی که باد را به برق ارزان قیمت تبدیل می کنند به صورت بخشی از چشم انداز جهان در خواهد آمد و در تمام جوامع روستایی جهان درآمد و شغل های جدیدی ایجاد خواهد کرد.
به موازات ظاهر شدن انرژی بادی به عنوان منبع ارزان قیمت تولید برق و نیز به عنوان یکی از منابع اصلی انرژی، صنعت دیگری نیز در کنار آن رشد خواهد کرد، یعنی صنعت تولید هیدروژن. زمانی که توربین های بادی در سطح وسیع به کار گرفته شود، هنگام شب که مصرف برق کاهش می یابد مقادیر زیادی ظرفیت اضافی وجود خواهد داشت. دارندگان توربین ها می توانند با استفاده از این برق کم و بیش مجانی ژنراتورها یعنی مولدهای هیدروژن را روشن کنند و انرژی باد را به هیدروژن که سوخت مطلوب موتورهای سلول سوختی است تبدیل کنند. رفته رفته مولدهای هیدروژنی جایگزین پالایشگاه های نفت خواهد شد. توربین بادی نیز هم جای معدن زغال سنگ و هم جای چاه نفت را خواهد گرفت. هم توربین های بادی و هم ژنراتورهای هیدروژنی در گستره ای وسیع پراکنده خواهند بود زیرا کشورها از منابع محلی انرژی بادی خود استفاده خواهند کرد.
یکی از تغییراتی که در اقتصاد مواد غذایی جهان صورت خواهد گرفت تداوم گذار به پرورش ماهی خواهد بود. آبزی پروری که رشد آن در میان زیر بخش های اقتصاد غذایی جهان از همه سریع تر است، از سال ۱۹۹۰ تاکنون سالانه ۹ درصد رشد کرده است. پرورش ماهی، به ویژه گونه های آمنیوروس مانند کپور، گربه ماهی و تیلاپیا احتمالا همچنان به سرعت توسعه خواهد یافت زیرا این ماهی ها غله را با کارآیی بسیار زیادی به پروتئین حیوانی تبدیل می کنند. با توسعه آبزی پروری توسعه سریع صنعت تغذیه آبی نیز ضرورت پیدا می کند. در این صنعت متخصصان تغذیه ماهی مانند آن چه در صنایع مرغداری امروز انجام می شود، جیره غذایی ماهیان را فرموله می کنند.
یکی دیگر از صنایع رو به رشد آینده صنعت تولید و خدمات دوچرخه است. تا همین اواخر یعنی سال ۱۹۶۵ میزان تولید اتومبیل و دوچرخه تقریبا با یکدیگر برابر و هر یک حدود ۲۰ میلیون دستگاه در سال بود. اما تا سال ۲۰۰۳ تولید دوچرخه به بیش از صد میلیون در سال افزایش یافت حال آن که در همان سال تولید اتومبیل ۴۲ میلیون دستگاه بود. این رشد فروش دوچرخه منعکس کننده رشد تعداد کسانی است که پیوسته، به خصوص در آسیا، به آن سطح از رفاه می رسند که بتوانند دوچرخه بخرند. در میان کشورهای صنعتی امروز الگوی حمل و نقل شهری هلند و دانمارک که در این زمینه پیشتاز جهانند و در آن ها دوچرخه نقش بسیار برجسته ای دارد تصویری از نقش آینده دوچرخه را در جهان به دست می دهد.
به موازات گسترش کاربرد دوچرخه علاقه مردم به دوچرخه هایی که موتور برقی کمکی دارد پیوسته افزایش می یابد. این دوچرخه ها کاملا مشابه دوچرخه های موجود است با این تفاوت که موتور برقی کوچکی دارد که با باتری کار می کند و می تواند یا دوچرخه را کلا به حرکت درآورد یا این که در سربالایی ها و یا برای دوچرخه سواران مسن به صورت کمکی به کار رود. انتظار می رود فروش فزاینده این نوع دوچرخه در سال های آینده همچنان با سرعت ادامه یابد.
صنعت دیگری که رشد خواهد کرد صنعت افزایش بهره وری آب است. درست همان طور که نیم قرن گذشته صرف افزایش باروری زمین شد نیم قرن آینده بر افزایش باروری آب تمرکز خواهد کرد. فعالیت های آبیاری کاراتر خواهد شد. بازیافت مداوم فاضلاب شهری که اکنون نیز در برخی شهرها آغاز شده، کاملا رواج خواهد یافت و جای نظام به اصطلاح «دور بریز و فراموش کن» را خواهد گرفت.
چندان که بهای نفت افزایش می یابد کنفرانس از راه دور جاذبه بیش تری پیدا می کند. افراد برای آن که در وقت و در مصرف سوخت صرفه جویی کنند به صورت الکترونیکی یعنی از طریق اتصالات شنیداری و بینایی در کنفرانس ها شرکت خواهند کرد. روزی خواهد رسید که هزاران شرکت مختلف کنفرانس های الکترونیکی برگزار کنند.
از دیگر صنایع رو به رشد و نوید بخش می توان تولید سلول های خورشیدی، احداث راه آهن سبک و درختکاری را نام برد. برای ۷/۱ میلیار نفر از مردم دنیا که در جهان در حال توسعه و روستاهای فاقد برق زندگی می کنند، تولید انبوه سلول های خورشیدی بهترین راه برق رسانی است. چندان که مردم از انبوهی ترافیک و آلودگی هوای شهرها خسته می شوند شهرهای سراسر جهان می کوشند که استفاده از اتومبیل را محدود کنند و برای حفظ تحرک مردم به راه آهن سبک روی می آورند و چندان که تلاش برای جنگلکاری مجدد سطح کره زمین قوت بیش تری بگیرد و نهالستان ها توسعه یابند درختکاری به یک فعالیت اقتصادی بسیار مهم تبدیل خواهد شد.
بازسازی اقتصاد جهانی نه تنها صنایع جدید بلکه مشاغل جدیدی نیز ایجاد خواهد کرد. در واقع حرفه هایی کاملا نو پدید خواهد آمد و تخصص هایی در داخل این حرفه ها ایجاد خواهد شد. مثلا چندان که انرژی بادی به منبع اصلی انرژی جهان تبدیل می شود وجود هزاران نفر از متخصصان هوا بادشناسی برای شناسایی مکان های بالقوه نصب توربین ها و بررسی سرعت باد و انتخاب بهترین محل برای مزارع بادی مورد نیاز خواهد بود. هر چه اطلاعات مربوط به منابع بادی دقیق تر باشد این صنعت کارآیی بیش تری خواهد داشت.
در آینده نیاز فزاینده ای به معماران زیست محیطی- یعنی مهندسانی که ساختمان ها را به گونه ای طراحی می کنند که از نظر مصرف انرژی و مصالح کارا باشند و گرما و سرما و نور طبیعی را به حداکثر برسانند- وجود خواهد داشت. با گذار جهان از اقتصادی که مبتنی بر دور ریختن کالاها و مواد است مهندسانی مورد نیاز خواهند بود که محصولاتی قابل بازیافت، از اتومبیل گرفته تا کامپیوتر، طراحی کنند. وقتی محصولات به گونه ای طراحی شود که بتوان آن ها را سریع و آسان به بخش ها و قطعات و مواد مختلف تجزیه کرد، بازیافت همه جانبه نسبتا آسان خواهد بود. این مهندسان مسوول بستن حلقه حرکت مواد خام هستند.
در کشورهایی که از نظر منابع انرژی زمین- گرمایی غنی هستند وظیفه زمین شناسان
زمین گرمایی این خواهد بود که بهترین محل احداث نیروگاه های زمین گرمایی یا بهترین محل برای استفاده مستقیم از این انرژی را جهت گرمایش ساختمان ها تعیین کنند. بازآموزی مهندسان نفت در زمینه فن آوری های زمین گرمایی یکی از راه های برآوردن نیاز فزاینده به زمین شناسان زمین - گرمایی است.

لستر براون
ترجمه دکتر حمید طراوتی

منبع : روزنامه سرمایه