ضرورت انتخاب استراتژی مناسب توسعه برای صنعت پتروشیمی خاورمیانه

نیاز به گسترش سریع صنعت در خاورمیانه و وفور منابع گاز این منطقه، منجر به گسترش برنامه‌های کلان برای افزایش استفاده از منابع گازی موجود گردیده است. یکی از این برنامه‌ها، گسترش سریع صنعت پتروشیمی در کشورهای منطقه می‌باشد. این توسعه سریع، نیاز به یک استراتژی دقیق دارد تا در سرتاسر مسیر توسعه، هدایت‌کننده مجریان باشد. در مطلب زیر که برگرفته از مطالعات مشترک شرکت‌های Chem System انگلستان و GOIC قطر می‌باشد به ضرورت تدوین این استراتژی و عواملی که می‌بایست در آن لحاظ شوند، پرداخته شده است:
حرکتی که پس از سال ۱۹۷۰ جهت بالابردن ارزش افزوده گازهای همراه نفت­خام در عربستان سعودی آغاز گردید، منجر به یک رقابت شدید و گسترش همه‌جانبه صنعت پتروشیمی در خاورمیانه، به صورت کنونی شد. به دنبال این حرکت، سایر کشورهای منطقه نیز پروژه‌های مهمی را بر پایه استخراج اتان از گازهای مربوطه آغاز نمودند. در دسترس‌بودن گاز و هزینه پایین تولید اتان، محرک اصلی توسعه پروژه‌های پتروشیمی در منطقه بود. بدین ترتیب ایجاد واحدهای جدید پتروشیمی و افزودن ظرفیت‌ها در دستور کار کشورهای خاورمیانه قرار گرفت.
بنابر نظر کارشناسان، این رشد ظرفیت که شامل بیش از ۳۵ درصد از ظرفیت‌های جدید پیش‌بینی شده در جهان است, یک افزایش سرسام‌آور می‌باشد. برنامه‌ریزی برای افزایش ظرفیت­ها به حدود ۱۳ میلیون تن در سال, بسیار فراتر از ظرفیت‌های در حال بهره‌برداری بوده و در صورت عدم بررسی کافی مسائل جانبی، چون بازار فروش، تامین خوراک، تکنولوژی‌های مورد استفاده و مدیریت پروژه، به امری مخاطره‌انگیز تبدیل خواهد شد.
حرکتی را که در سال‌های اخیر در این منطقه آغاز شده می‌توان به چهار مرحله تقسیم‌بندی کرد (نمودار ۱).
همان‌گونه که مشاهده می‌شود, در هر مرحله نسبت به مراحل قبل، تغییرات اساسی در ظرفیت تولید دیده می‌شود که نشانگر رشد سریع صنعت پتروشیمی در خاورمیانه می‌باشد.
در رابطه با پیشرفت سریع این صنعت در خاورمیانه نکات مهمی وجود دارد که توجه به‌آنها از سوی کشورهای منطقه ضروری می‌باشد:
۱) عمده‌ترین منابع تامین اتان مورد نیاز صنایع پتروشیمی، گازهای همراه و غیرهمراه یا مستقل می‌باشند. اتان تولیدی از گازهای غیرهمراه نسبت به گازهای همراه گران‌تر بوده و جهت استخراج از گاز خوراک, نیاز به امکانات بیشتری دارد. در حال حاضر, تقریباً تمامی اتان بدست آمده از منابع اولیه بطور کامل مورد مصرف قرار می‌گیرند. فراهم آوردن حدود ۹ میلیون تن اتان در سال برای پروژه‌ها و طرح‌هایی که در خاورمیانه برای ساخت و بهره‌برداری آنها برنامه‌ریزی شده امری سؤال‌برانگیز می‌باشد. از این‌رو قطر, ایران, عربستان سعودی و مصر با پیگیری طرح‌های افزایش بهره‌برداری از گازهای طبیعی خود و سرمایه‌گذاری در طرح‌های پایین‌دستی نظیر LNG و GTL، می­توانند در جهت رفع این کمبود, گام‌های مناسبی بردارند.
۲) احساس نیاز به بهره‌برداری از منابع هیدروکربوری در راستای تامین نیازهای موجود, منجر به انجام اقداماتی جهت افزایش بهره‌برداری از گاز طبیعی (توسعه پارس جنوبی در ایران، توسعه میدان‌ گنبد شمالی در قطر, حوزه سواحل مدیترانه در مصر و گازهای همراه در عربستان) گردید. اکنون این سؤال مطرح میگردد که آیا هماهنگی و رابطه مناسبی میان این افزایش بهره‌برداری از گاز و پتانسیل واحدهای پتروشیمی وجود دارد؟
۳) فشار در حال افزایش بر دولت‌ها جهت دستیابی به توسعه, فشار بر منابع معین مورد استفاده آنها (نظیر منابع نفت، گاز، معادن و غیره) را بدنبال خواهد داشت. از این‌رو دولتها، تلاش خود را بر روی گسترش بخش خصوصی متمرکز کرده‌اند. زیرا برای استفاده از این منابع نیازمند امکانات سرمایه‌ای، فنی و نیروی متخصص می‌باشند که قسمتی از آن به‌وسیله‌ بخش خصوصی قابل تامین می‌باشد. موفقیت در این امر مستلزم اصلاح ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه جهت به‌کارگیری ظرفیت‌های بخش خصوصی می­باشد.
۴) با افزایش بهره‌برداری از این منابع و تامین مواد اولیه مورد نیاز واحدها، فروش و بازاریابی برای محصولات تولیدی در حجم‌های زیاد, به‌وسیله واحدهای تولیدی در حال احداث, نکته‌ای قابل توجه می‌باشد. افزایش صادرات محصولات این واحدها تغییرات عمده‌ای در تعادل قیمت‌ها و تجارت جهانی محصولات پتروشیمی به‌وجود خواهد آورد. با این وجود، قیمت تمام شده پایین‌تر محصولات خاورمیانه نسبت به‌ سایر مناطق و پیش‌بینی در اختیار گرفتن حدود ۸۰ درصد از تجارت دریایی پلی‌الفین‌ها به‌وسیله خاورمیانه, تولیدات این منطقه را از نظر اقتصادی تا حدودی توجیه‌پذیر می‌نماید. این امر ناشی از وجود خوراک ارزان و مکان‌های استراتژیک و مجاور آبهای آزاد چون مناطق الجبیل در عربستان سعودی، منطقه ویژه اقتصادی بندرامام و بندر عسلویه در ایران و شهر رأس‌لافان در قطر می‌باشد. کارشناسان معتقدند که بازارهای آسیا و اروپای‌غربی توانایی جذب این حجم افزایش یافته تولیدات پتروشیمی را دارا خواهند بود. از اینرو کشورهای منطقه ملزم به اصلاح و توسعه ساز و کارهای بازاریابی و فروش, به منظور آگاهی از نیازها و در اختیار گرفتن بازارهای آسیا و اروپای غربی می‌باشند.
علاوه بر این عوامل منطقه‌ای، عواملی نیز در خارج از منطقه وجود دارد که در سودآوری کلی این صنعت تاثیر می‌گذارد. برخی از این عوامل عبارتند از: مسائل مربوط به تکنولوژی و انتقال آن، تصمیمات و برنامه‌های شرکت‌های بزرگ پتروشیمی جهان, وضعیت بازار جهانی و ظرفیت‌ها و نیازهای آن، عوامل ساختاری صنعت پتروشیمی جهان و مسائل مربوط به نفت خام و قیمت آن. مجموعه عوامل مذکور در شکل ۱ نشان داده شده است.
هر یک از کشورهای منطقه در تعیین استراتژی‌های توسعهٔ صنعت پتروشیمی خود، می‌بایست علاوه بر مدنظر قرار دادن عوامل منطقه­ای مذکور، تاثیرات مربوط به عوامل خارج از منطقه را نیز به خوبی مورد تحلیل قرار دهد تا از این راه به یک برنامهٔ منطقی جهت توسعه دست یابد.
با توجه به مسائل فوق، برای دست یافتن به یک استراتژی صحیح برای توسعه صنعت پتروشیمی در خاورمیانه، یافتن پاسخ‌های مناسب برای سؤالات زیر ضروری است:
▪ آیا نظیر و همانندی برای نحوه توسعه صنعت پتروشیمی در خاورمیانه، در جای دیگری از جهان یافت می‌شود؟
▪ چه گام‌هایی باید برداشته شود تا توسعه مناسب صنعت پتروشیمی در قرن ۲۱ متقاعدکننده باشد؟
▪ آیا نیاز به یک تغییر ساختار در مورد آنچه در باب آینده توسعه اندیشیده‌ایم، احساس نمی‌شود؟
▪ چه عواملی باعث ایجاد رقابت میان محصولات تولیدی کشورهای مختلف خاورمیانه می‌گردد و "عوامل حیاتی موفقیت" برای تولیدکنندگان منطقه در آینده چه خواهد بود؟
▪ آیا دنبال کردن توسعه صنعت پتروشیمی، یک عامل کلیدی برای برتری در منطقه خواهد بود؟
منطقه خاورمیانه به­ عنوان یک فرصت سرمایه‌گذاری برای بسیاری از شرکت‌ها و همچنین یک تهدید بالقوه برای برخی دیگر به شمار می‌آید؛ لذا نحوه توسعه این منطقه و چگونگی بهره‌گیری از منابع آن، برای برنامه‌ریزان و طراحان جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.
بررسی و تحلیل برنامه‌های آتی و اصلاح طرحهای پیش‌بینی شده, اصلاح سازوکارهای بازاریابی, حمل‌ونقل و فروش, تغییر روش‌های تحقیق و توسعه و روی‌آوردن به تولید مواد با ارزش و در کنار آن مطالعه برای بهره‌گیری از روش‌های تولید جدید مانند تبدیل مستقیم متانول به الفین‌ها (با توجه به کاهش تقاضای MTBE و تغییرات آتی در کاربرد متانول) در کسب بینش‌های مفید مورد نیاز تولید‌کنندگان منطقه, می‌تواند بسیار مؤثر باشد. تغییر و تکامل صنعت پتروشیمی خاورمیانه امری بدیهی است که نیاز به تحلیل‌های استرتژیک را دوچندان می‌نماید.

مآخذ:
http://www.chemsystems.com/search/docs/prospectus/MC-ME_Petrochem-pros-۰۵-۱۴-۰۲.pdf
http://www.hcasia.safan.com/mag/hjul۰۲/r۴۰.pdf
http//www.nexant.com

منبع : شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران