ابوالمفاخر عبدالمؤمن صفی‌الدین ارموی

جنسیت: مرد
نام پدر: یوسف‌بن فاخر
تولد و وفات: (۶۱۳ -۶۹۳) قمری
محل تولد: مشخص نیست.
شهرت علمی و فرهنگی: موسیقیدان ، ‌ خطاط و ادیب
اصل او از بلخ بود ، ‌ اما خاندانش در ارومیه به‌سر می‌بردند و او در همان‌جا به‌دنیا آمد. در کودکی به بغداد رفت و در آن‌جا نشو و نما یافت. وی در مدرسۀ‌ مستنصریه به‌تحصیل عربی و علوم دینی و ادب و ریاضی پرداخت و در نظم اشعار و علم انشاء و تاریخ و حسن‌خط شهرت یافت و در علم و عمل موسیقی بی‌مانند شد. در آخرین سال خلافت مستعصم (م ۶۵۶ ق)‌ ندیم و عودنواز و کتاب‌دار و کاتب او بود و بعدها به‌خدمت هلاکو درآمد. به‌قول بعضی از محققین ، ‌ در خط هم‌پایۀ‌ یاقوت مستعصمی و ابن‌مقله بود ، ‌ اما در موسیقی ، ‌ پس از اسحاق موصلی ، کسی به پایۀ او نرسیده است. صفی‌الدین یکی از سه موسیقیدان بزرگ ایران و عالم اسلام است ، که نخستین ایشان ، ابونصر فارابی و دیگری ، خواجه عبدالقادر در غیبی مراغه‌ای است. صفی‌الدین پیش‌قدم نظریۀ معروف (فرضیۀ‌ منتظم) است که در آن گام‌ها به هفده فاصله تقسیم می‌شود. وی سازی به‌نام مغنی اختراع کرد که ترکیبی از قانون و رباب و نزهه بود ، ‌ حتی برخی اختراع ساز نزهه را هم به او نسبت داده‌اند. صفی‌الدین شاگردان به‌نامی تربیت کرده است که از آن جمله‌اند:‌ شیخ شمس‌الدین سهروردی ، علی ستایی و حسین زامر. وی در سال‌های پایان عمر به‌زندان افتاد و همان‌جا درگذشت. از آثار وی: "الادوار فی حل الوتار" ، که جمعی از دانشمندان و علمای فن به‌ترجمه یا شرح آن به‌زبان فارسی پرداخته‌اند؛ "رسالهٔ فی علوم العروض و القوانی و البدیع"‌؛ "رسالهٔ‌ الشریفهٔ فی النّسب تألیفیهٔ" ، که به‌عربی و به‌نام شرف‌الدین هارون ، فرزند خواجه شمس‌الدین صاحب دیوان جوینی ، نوشته شده است و اختصاراً "کتاب الموسیقی"‌ خوانده می‌شود.

منبع : مطالب ارسالی