رسانه یی برای تمام فصول

این روزها خدمات پیام کوتاه به وسیله یی برای رفع همه مشکلات ارتباطی تبدیل شده است. از آگهی تجاری، پیام تبریک و تسلیت تا لطیفه، نظرخواهی و ارسال اخبار و شایعات ، چت ، تنظیم قرار ملاقات و خلاصه هر کار دیگری از طریق این سرویس ساده مخابراتی انجام می شود و مانند هر پدیده نوی دیگر قرار است بخش مهمی از مشکلات ما را در بخش های مختلف ارتباطی حل کند.
تنوع کارکرد رسانه یی اس ام اس در ایران تقریباً منحصر به فرد است و از زمان فراگیر شدن آن شاهد این هستیم که این پدیده هر روز نقشی تازه به خود می گیرد، به خصوص اینکه به دلیل گستردگی توزیع پیام در آن و سرعت انتقال پیام یک نمونه خوب از رسانه جمعی به شمار می رود. کارکردهای اس ام اس با در نظر گرفتن وجود خلاء مدل های متنوع رسانه یی در ایران از آن یک رسانه شهروندی (citizen media) ساخته است.
رسانه های بر پایه شهروندان، عمری طولانی ندارند و آنها را می توان در مجموعه رسانه های مخاطب محور جای داد، رسانه هایی که با نقض تعریف قدیمی مک لوهان از رسانه که می گفت «رسانه همان پیام است»، این بار می گویند؛ «مخاطب همان پیام است». در این نگاه به رسانه ها که آثار آن به صداوسیمای ایران هم رسیده است، شاهد پررنگ تر شدن حضور مخاطب در جهت گیری برنامه های رسانه های جریان اصلی هستیم.
اما کارکرد اصلی این رسانه های شهروندی جایی است که نه به عنوان ابزاری در خدمت بهبود عملکرد رسانه های جریان اصلی، بلکه به عنوان رسانه یی با خط خبری مستقل عمل می کنند و خود را در قالب یک رسانه آلترناتیو (alternative media) نشان می دهند. با توجه به محدودیت های موجود برای رسانه های منتقد و مخالف، اس ام اس در مقاطع حساس مختلف سیاسی چنین کارکردی را از خود نشان داده است و به عنوان ابزاری در خدمت گروه های اقلیت قرار گرفته است. به هر حال سرعت قابل توجه پخش پیام در شبکه داوطلبانه مخاطبانی که خود فرستنده پیام به نفراتی دیگر هستند و همچنین فراگیری گسترده آن با توجه به راه اندازی اپراتور دوم تلفن همراه در کشور در کنار اینکه این رسانه شهروندی فاقد ابزارهای نظارتی و ممیزی است، سبب شده است به ابزاری مفید و حامی این گروه ها تبدیل شود.
چنین کارکردی البته دارای پیشینه تاریخی نیز هست. در انتخابات سال ۲۰۰۳ در کره جنوبی نیز احزاب اقلیت با بهره گیری از مدل های مختلفی از رسانه های شهروندی توانستند کاندیدای خود را به درون ساختمان ریاست جمهوری بفرستند و اصلاح طلبان مورد نظر خود را وارد عرصه تصمیم سازی کنند. یکی از اقدامات آنها این بود که در شب پس از پایان زمان تبلیغات رسمی طرفداران کاندیدای اقلیت، «رو میون هو»، با سیلی از اس ام اس های تبلیغاتی دیگر شهروندان کره یی را ترغیب کردند که به وی رای دهند.
اس ام اس از سوی دیگر می تواند به عنوان یک رسانه اجتماعی (community media) نیز در نظر گرفته شود زیرا به هر حال مورد استفاده گروه های هم سود اجتماعی برای ایجاد شبکه ارتباطی میان اعضا و اطلاع رسانی به آنها قرار می گیرد. نمونه رسانه های اجتماعی در سایر نقاط دنیا به رسانه های جمعی مانند رادیو و تلویزیون های غیر دولتی و آزاد باز می گردد که به دلیل منع قانونی در ایران نمی توانند جایگاهی بیابند.
اما داستان ما و اس ام اس به این تعاریف کلاسیک رسانه یی ختم نمی شود و برخی کارکردهایی که این رسانه در میان ما یافته است تقریباً منحصر به فرد است. سرویس پیام کوتاه در ایران در کنار طنزی که گاه رنگ سیاسی و انتقادی نیز به خود می گیرد، کارکرد سرگرمی نیز یافته است. امروزه کمتر کسی از میان ماست که در میان اس ام اس های دریافتی اش چند تایی لطیفه دست اول برای ارسال نداشته باشد. البته گاهی این لطیفه ها و شوخی ها بار جدی به خود می گیرد و عکس العمل هایی را در بیرون ایجاد می کند. برای نمونه چندی پیش پیام کوتاهی که اینگونه القا می کرد یکی از هنرمندان پرسابقه ایران دار فانی را وداع گفته است، چنان همه گیر شد که به اطرافیان وی نیز رسیده بود و سبب دلگیری وی از «مردم» شد که به این مزاح نه چندان جالب دست زده بودند.
نمونه دیگر این لطیفه ها که این بار رنگ سیاسی به خود گرفت زمانی بود که غلامحسین الهام چندین پست را در اختیار گرفت و لطیفه یی مبنی بر انتصاب او به سمت مربیگری تیم ملی فوتبال در میان موبایل ها جریان یافت. نتیجه اینکه در جلسه بعدی سخنگوی دولت با خبرنگاران، خود سخنگو گفت آخرین لطیفه یی که درباره خود شنیده این است که سر مربی تیم ملی فوتبال شده است، به هر روی در غیاب رسانه های متنوع و متعدد، اس ام اس (اخیراً پیامک) نقشی چندگانه و متفاوت به خود گرفته است و به فراخور نیاز مخاطبان مدل خاصی را برای ما شبیه سازی کرده است. می توان گفت که پیامک این روز ها رسانه یی شده است برای تمام فصول.

پدرام الوندی

منبع : روزنامه اعتماد