راهکارهای مبارزه با تهدید

مومنان همواره از سوی دشمنان حق و حقیقت در معرض تهدید و خطر بوده اند. خداوند متعال در قرآن کریم ضمن توجه به این امر راهکارهایی را برای مقابله با تهدیدهای دشمنان بیان فرموده است.
نویسنده مطلب سعی کرده است که نگاهی اجمالی به این راهکارها داشته باشد.
اینک با هم مطلب را از نظر می گذرانیم.
● مفهوم تهدید و واکنش های انسان
انسان در زندگی فردی و اجتماعی از سوی افراد و یا جوامع مختلف ممکن است مورد تهدید قرار گیرد. هر کسی نسبت به تهدیدها، واکنش های خاص خودش را بروز می دهد. این واکنش ها ارتباط تنگاتنگی با بینش، نگرش، توان و قدرت و دریک کلمه شخصیت فرد بستگی دارد. اگر شخصیت انسانی کامل و بی نقص باشد هر چند که چنین اشخاصی بسیار کم هستند واکنش های وی استوارتر و سازنده تر است و کم تر تحت تاثیر عواطف و احساسات قرار می گیرد.
تهدید به معنای ترسانیدن و به لرزه در آوردن با وعید می باشد. (صحاح اللغه ج ۲ ص ۶۵۵ و مفردات راغب ص ۳۸۴) تفاوت آن با انذار در این است که انذار بیان خبری و یا ابلاغ مطلبی همراه با ترسانیدن و بیم دادن است. افزون بر این که در انذار ترسانیدن از چیزی است که فرصت برای پرهیز و دوری از آن وجود دارد ولی در تهدید چنین امکانی فراهم نمی باشد. (مجمع البیان ج ۱ و ۲ ص ۶۱۲) از این رو باید گفت که تهدید نیازمند واکنش های فوری است و اگر کسی بخواهد از تهدید رهایی یابد می بایست دارای سرعت عمل و واکنش های سریع باشد؛ زیرا هر چند که در تهدید زمان مطرح نیست ولی همین ابهام زمانی موجب می شود که مساله سخت تر و دشوارتر گردد و انسان فرصت های خویش را برای واکنش از دست دهد. به سخن دیگر هر چند که تهدید از نظر مفهومی اعم از انذار است ولی از نظری ابهام موجود در زمان بندی اجرای تهدید موجب می شود که شخص در حالتی سخت تر قرار گیرد. شخصی که از سوی کسی انذار می شود این فرصت را دارد که در زمانی هر چند محدود چاره جویی کند ولی تهدید و ابهام در اجرای آن ممکن است کوتاه ترین زمان ممکن برای واکنش را از آدمی بگیرد.
چنان که گفته شد انسان های با شخصیت کامل و سالم به جهاتی چند می توانند به سرعت و درستی واکنش نشان دهند و از آثار و پیامدهای زیانبار تهدید در امان مانند ولی دیگران از چنین توانایی روحی و روانی و بینشی برخوردار نمی باشند.
بی گمان همه آن چیزهایی که گفته شد در واکنش شخص به تهدید تاثیرگذار است. به عنوان نمونه شخصی که جهان را ملک مطلق خداوند می داند و بر این باور است که چیزی بی اذن و اراده و مشیت الهی تحقق نمی یابد و یا تا زمانی که خداوند نخواهد اجل و مرگ کسی فرا نمی رسد و یا خداوند تا زمان مقدر او را از مرگ نگه می دارد و آسیب هایی مرگبار را از وی دور می سازد و یا این که روزی هر کسی مقدر است و کسی را نرسد وی را از آن محروم سازد، چنین شخصی با این بینش و نگرش در برابر تهدیدها واکنش هایی را نشان می دهد که با اشخاصی که دارای چنین اندیشه و بینشی نیستند تفاوت دارد.
توان و قدرت شخص و یا احساسی و عاطفی بودن و یا چیرگی عقل گرایی و خردگرایی در شخص نیز واکنش های وی را نسبت به تهدید تغییر می دهد.
بی گمان بی شناخت این مسایل نمی توان به مساله راهکارهای برخورد و یا واکنش نسبت به تهدید پرداخت؛ زیرا می بایست به همه این جهات و ابعاد مساله پرداخته شود و با توجه به بینش و نگرش و قدرت و احساسات و عواطف شخص راهکارها را ارایه نمود. به این معنا که برای هر نوع تهدیدی واکنشی مناسب می بایست با توجه به بینش و نگرش و توش و توان فرد ارایه کرد.
با این همه مجموعه ای را می توان به عنوان کلیات راهکار شناسایی و معرفی کرد. این کلیات هر چند به شکل ساز و کاری جزیی نمی تواند مطرح شود ولی به گمان به عنوان راهکارهای اساسی و اصلی می تواند بسیار مفید و سازنده باشد.
به نظر می رسد مهم ترین عامل در نوع واکنش ها افزون بر قدرت و توان و مساله احساسات و عواطف، بینش ها و نگرش ها شخص نسبت به موقعیت و وضعیت خود و دیگری در هستی باشد. کسی که باورهای دینی وی قوی است با کسی که برای خدا و دین جایگاهی را در نظر نگرفته است تفاوت های بسیاری در واکنش به تهدید دارد.
به عنوان نمونه واکنش هایی که حزب الله لبنان در برابر تهدیدها نشان می دهد بسیار متفاوت از افراد ارتش اسرائیل است. از آن عینی تر و ملموس تر، واکنش تفنگداران دریایی ارتش انگلیس در برابر قایق تندرو چندتن از پاسداران انقلاب اسلامی ایران بود که بسیار شگفت آور بود. باورها و نگرش ها و بینش های آنان نسبت به زندگی و مفهوم آن و نیز جنگ با باورهای پاسداران نسبت به همین مسایل تفاوت های بسیاری را سبب می شود. این گونه است که تهدید از سوی یک قایق تندرو موجب می شود تا کشتی مجهز و جنگی با شمار پانزده تفنگدار خود را ببازد و به ترس و لرز تسلیم بی چون و چرا شود.
از این روست که در زندان های گوانتاموا و یا ابوغریب واکنش های مسلمانان مبارز در برابر تهدیدها بسیار کم تأثیرتر باشد با آن که همراه با شکنجه های روحی و روانی است ولی چند ملوان کار کشته آمریکایی و یا انگلیسی در اتاق های هتل و یا در بهترین وضعیت تنها به صرف توهم تهدید هم چیز را افشا می کنند.
● راهکارهای قرآنی برخورد با تهدید
قرآن به مساله تهدید مسلمانان و مؤمنان از سوی دشمنان پرداخته است و روش ها و سازوکارهایی را برای مقابله با آن بیان داشته است. این راهکارها را می توان در دو بخش فردی و اجتماعی به کار گرفت و از آن برای رهایی از تهدید و یا کم تأثیرگذاری آن بهره جست.
● استقامت درراه ایمان
این راهکارهای قرآنی به دو حوزه بینشی و نگرشی و یا عملی و رفتاری انسان توجه می دهد. از این روست که بر استقامت بر ایمان به عنوان مهم ترین سازوکار برای برخورد با تهدیدهای دشمنان اشاره می کند و از مؤمنان می خواهد تا با بهره گیری از ایمان قوی و استقامت در آن موجبات بی تأثیر بودن تهدیدها را فراهم آورند.
هنگامی که فرعون ساحرانی را که به حضرت موسی(ع) ایمان آورده اند تهدید می کند آنان با تأکید بر ایمان خویش و استقامت در راه ایمان می کوشند تا تهدیدهای وی را بی تأثیر بگذارند. فرعون امید داشت تا با تهدید ساحران را از ایمان دور سازد و آنان دوباره به کفر بازگردند. ولی استقامت و پایداری آنان موجب شد تا فرعون از راه تهدید نتواند به مقصد و مقصود خویش دست یابد و ساحران از ایمان خویش دست برنداشتند. (اعراف آیات۲۱۲ تا ۶۱۲)
● تأکیدبرمواضع ایمانی
روش دیگری که از سوی قرآن تأکید می شود و به سازوکار پیشین ارتباط دارد، تأکید مؤمنان وتهدید شوندگان بر سخن خویش است. همان اندازه که دشمن تهدید می کند می بایست به صراحت و روشنی با تهدید مقابله به مثل کرد و دیدگاه خویش را ابراز نمود. دشمن می کوشد تا دست کم با تهدیدهای خویش مؤمنان را به واکنش های انفعالی سوق دهد تا آنان مواضع خویش را آشکارا بیان نکنند. به این معنا که یکی از کارکردهای تهدید عقب نشینی افراد است. هنگامی که شخص مورد تهدید قرارمی گیرد به طور طبیعی می بایست از ابراز عقاید و موضع گیری های خود کوتاه آید و دست کم آن را بیان نکند. قرآن برای مقابله با این هدف و کارکرد تهدید روش و سازوکاری را پیشنهاد می دهد که آن ابراز صریح تر و روشن تر مواضع است. این گونه است که تهدید کارکردی عکس خواهد داشت. هنگامی که دشمن تهدید می کند و می کوشد تا شخص دست کم در بیان و اظهار مواضع خود کوتاه آید و نوعی عقب نشینی را در ظاهر بپذیرد ابراز و اظهار موضع به نحوی آشکارتر و سخت تر می تواند تهدید را خنثا کند.
فرعون امید داشت که با تهدید ساحران آنان دست کم دیگر سخنی از ایمان و پیروی از موسی(ع) را ابراز نکنند و در ظاهر عقب نشینی کنند ولی ساحران نه واکنش به تهدید فرعون به تنها در ظاهر نیز عقب نشینی نمی کنند بلکه موضع و ایستار خویش را آشکارتر بیان می کند و اظهار می دارند. (طه آیه۱۷و ۳۷و نیز شعراء آیه۹۴و ۱۵)
● بی اعتنایی به تهدیدات
از دیگر سازوکارهایی که قرآن برای مقابله با تهدید و بی اثر کردن کارکردهای آن ارایه می دهد، بی اعتنایی به تهدیدات است. هنگامی که حضرت ابراهیم(ع) از سوی مشرکان و دولت نمرودی تهدید می شود آن حضرت بی اعتنا به تهدیدات به ادامه فعالیت های خود می پردازد. قوم ابراهیم(ع) با آن حضرت در امر دین مخاصمه و مجادله می کنند و او را نسبت به ترک عبادت خدا و بازگشت به بت پرستی تهدید می کنند اما آن حضرت بی اعتنا به تهدیدات دیدگاه و نگرش خود را بیان کرده و به عبادت خدای واحد و یگانه می پردازد.(انعام آیه ۰۸ و ۱۸)
● تبری و اظهار تنفر
تبری و اظهار تنفر و بیزاری جستن نسبت به بینش ها و نگرش ها و کردارهای تهدیدکنندگان یکی از راه های مقابله با تهدیدهای دشمنان است. اگر شخص و یا جامعه از سوی دیگران تهدید شد بهترین راه مقابله با تهدیدکنندگان بازی گرفتن افکار و اندیشه و شخصیت و رفتار آنان است. باید به دشمنان گوشزد کرد که نه تنها از تهدید آنان نمی هراسد بلکه آن را برخاسته از بینش و نگرشی می داند که بنیاد آن بر بطلان و پوچی است. کردارهای آنان برخاسته از نگرشی نادرست و غلط است و همین مسایل باعث شده است که دست به تهدید زنند. بیزاری و ابراز تنفر و انزجار نسبت به بینش و نگرش و رفتار تهدیدکنندگان یکی از سازوکارهای مفیدی است که می توان با آن کارکردهای تهدید را کاهش داد و یا از میان برد. در گزارش قرآن آمده است که لوط هنگامی که تهدید به تبعید می شود، از بینش و نگرش بت پرستان اعلام انزجار می کند و می فهماند که این روش و کردار ایشان برخاسته از بینش باطل و نگرش نادرست ایشان است و در حقیقت بنیاد تفکری آنان را نمی پذیرد؛ زیرا چنین کارکردها و رفتارهایی را به نمایش می گذارد.(شعرا آیه ۷۱۶ و ۸۱۶)
● توکل به خدا
از دیگر سازوکارهای مقابله با تهدید توکل به خداست که خداوند در آیه ۳۱۷ سوره آل عمران به آن اشاره می کند. توکل یکی از مهم ترین سازوکارهایی است که آدمی را به استقامت و پایداری وامی دارد و هنگامی که احساس ناتوانی کرد با توان و قدرت خداوندی خود را مجهز می کند. بی گمان توکل را می بایست در همه جا از مهم ترین راه کارها برشمرد. در همه جا می توان از آن بهره برد و در همه چیز بدان تمسک جست.
توکل بیانگر ذکر و یاد کرد دایمی خداوند نیز می باشد. به سخن دیگر قرآن از توکل و یادکرد خداوند به عنوان سازوکارهایی برای مقابله با تهدید سخن می گوید. هنگامی که انسان خدا را با خود همراه می بیند و یا همواره او را به عنوان خدای قادر و جبار و مدیر و مدبر می یابد از کسی واهمه و ترسی به خود راه نمی دهد و برای تهدیدات کسی پشیزی ارزش قائل نمی شود. این گونه است که مهم ترین عامل ضدتهدید را می بایست در یاد کرد خدا یافت.(یوسف آیه ۲۳ و ۳۳)
● رفتار ملایم و مهربانانه
البته ناگفته نماند که نسبت به هر تهدیدی نمی بایست از مقابله به مثل استفاده کرد. با توجه به شرایط تهدیدکنندگان می توان از روش های ساده تری استفاده کرد. قرآن یکی از سازوکارهایی را که برای مقابله با تهدیدات بیان می کند رفتار ملایم و مهربانانه است. این روش تنها زمانی به کار گرفته می شود که شخص تهدیدکننده را بتوان از راه محبت جلب و جذب کرد.
از این روست که حضرت ابراهیم(ع) در برابر تهدیدات پدر و سرپرست خویش راه مهر و محبت را در پیش می گیرد و می کوشد تا از این راه دل وی را نرم کرده و از کارکردهای تهدید بکاهد.(مریم آیات ۶۴ و ۷۴)
به هر حال قرآن با بیان این کلیات می کوشد تا روش های مقابله با تهدید را به مؤمنان بیاموزد. بهره گیری از این راهکارها در زندگی شخصی و جمعی و در حوزه اجتماعی و سیاسی می تواند بسیاری از تهدیدات دشمن را بی تاثیر کند و مؤمنان و جامعه ایمانی را در برابر تهدیدات واکسینه نماید.

سلمان عبداللهی

منبع : روزنامه کیهان