در جستجوی ‌ایمنی ‌از دست رفته

شاید شما هم بارها جمله اول ایمنی بعد کار را شنیده باشید.این جمله آن‌قدر در کارگاه‌ها تکرار شده که تبدیل به کلیشه شده است. کلیشه‌ای که متاسفانه گاهی اصلا به آن توجه نمی‌شود و تنها در حد یک تابلو بر سر در کارگاه باقی می‌ماند؛ هر چند در نظر گرفتن یک روز برای ایمنی کارگران به نظر کم است، اما انتخاب روز جهانی ایمنی و سلامت محیط کار درست چند روز مانده به روز جهانی کارگر فرصت مناسبی است تا سلامت کارگران در کانون افکار عمومی‌ قرار گیرد و مشخص شود که سلامت کارگر بر کار او مقدم است.
شکی وجود ندارد که کار، ضرورت توسعه کشور و امرار معاش افراد جامعه است. از طرف دیگر صنعتی شدن و تولید فزاینده، مخاطرات گوناگونی برای نیروی کار به ارمغان آورده و موجب شده نیروی کار در معرض عوامل زیان‌آور بسیاری قرار گیرد و سلامت نیروی کار مورد تهدید قرار گیرد. زمانی که بحث سلامت نیروی کار مطرح می‌شود، منظور تنها نداشتن بیماری نیست، بلکه سلامت به معنای رفاه کامل جسمی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و حتی اعتقادی در نظر است. طب کار و بهداشت حرفه‌ای باید به هر عاملی که سلامت نیروی کار را تهدید کند، توجه داشته باشد.
شعار جهانی اول ایمنی، بعد کار در کشورهای صنعتی بازتاب واقعی دارد و آنجا که سخن از ایمنی و بهداشت کار به میان می‌آید، همگان بدون توجه به گرایش‌های فکری، چه در مراجع قانونگذاری و چه در مراجع اجرایی یا علمی‌ آن را تایید می‌کنند. در واقع بهداشت حرفه‌ای برای همه، رویکرد جهانی محسوب می‌شود.
کمیته مشترک کارشناسان سازمان جهانی بهداشت و سازمان بین‌المللی کار، بهداشت حرفه‌ای را این‌گونه تعریف کرده‌اند: «بهداشت حرفه‌ای علم و هنر تامین بالاترین حد سلامت برای کارگران، تطبیق با مقتضیات روحی و جسمی‌کارگران، حفظ سرمایه از طریق ایجاد محیط کار سالم، انتخاب کارگر مناسب برای هر کار، پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی و غیرشغلی، آموزش بهداشت فردی، تشخیص زودرس و درمان بیماری‌ها و توجه به مسائل کارگران و افراد وابسته به آنان است تا هر کارگر بتواند با برخورداری از حداکثر سلامت و رفاه، فردی موثر برای اجتماع باشد.
● ضررهای اقتصادی
بنا بر پیش بینی کارشناسان و متخصصان، ۳/۲ میلیون نفر هر ساله به دلیل سوانح و بیماری‌های ناشی از کار، جان خود را از دست می‌دهند و ۲۷۰ میلیون نفر نیز دچار سوانح غیرکشنده در محل کار خود می‌شوند؛ البته شمار قربانیان به علت روند ضعیف خبررسانی و گزارش‌دهی و نظام‌های محدود جمع‌آوری آمار در بسیاری از کشورها، به مراتب بیشتر از این میزان است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، هر ساله حدود ۱۶۰ میلیون بیماری شغلی جدید گزارش می‌شود که خسارات ناشی از آنها ۵۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است و نیز۶۸ تا ۱۵۷ میلیون مورد بیماری شغلی اثر تماس‌های شغلی، سلامت جهان را به مخاطره می‌اندازد. بار مالی ناشی از جبران خسارت‌ها، خدمات درمانی و سلامت، خدمات توانبخشی و ازکارافتادگی بسیار سنگین است که این بار مالی تنها برای حوادث ناشی از کار معادل ۴ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است. در کشورهای در حال توسعه، این میزان به بیش از ۱۰درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد.
به همین دلیل است که امروزه افزایش سطح سلامت و بهره‌وری کارگران از جمله سرمایه‌های اصلی شرکت‌ها و به تبع آن، جوامع محسوب می‌شود.
با سرمایه‌گذاری در بخش ایمنی با نگاه ویژه به‌ قشر کارگر می‌توان هزینه، ضرر و زیان کشور به واسطه حوادث و مشکلات را کاهش داد. در کشورهای پیشرفته صنعتی، ایمنی یک سرمایه‌گذاری پرسود و با سود برگشتی زیاد است. به نحوی که معمولا ۴ تا ۵ درصد تولید ناخالص ملی آنها به مقوله ایمنی اختصاص دارد که در این بین هزینه پیشگیری از حوادث به مراتب پایین‌تر از دیگر بخش‌هاست.
● بیمه و سلامت کارگران
امروزه سلامت کارگران تنها دغدغه مطرح شده در زمینه پیشگیری نیست بلکه مسوولیتی اجتماعی تلقی می‌شود که باید به انجام برسد تلاش برای ایجاد تحولات در زمینه سلامت کارگران به صورت فزاینده‌ای در زمره اهداف موسسات بیمه‌ای و تامین اجتماعی قرار گرفته است. نمونه‌هایی از رویکردهای پیشگیرانه تامین اجتماعی که منجر به ارتقای سلامت کارگران در محل کار خود می‌شوند، شامل برنامه‌های درمانی و سلامت و طرح‌های بیمه‌ای ازکارافتادگی و اتخاذ سیاست‌های مناسب خانواده و اشتغال است.
در چند دهه گذشته سرمایه‌گذاری در پیشگیری از سوی بیمه‌ها توانسته است منجر به کاهش بیماری‌ها و سوانح شغلی شود. این اقدامات، جان میلیون‌ها تن را نجات داده است و از مصائب و آلام بیشمار بشری کاسته است. از آن گذشته هزینه‌های خود سازمان‌های بیمه‌ای را نیز کاهش داده است.
اهمیت این موضوع موجب شد تا کمیسیون تخصصی پیشگیری اتحادیه بین‌المللی تامین اجتماعی به بررسی موضوع پیشگیری از مخاطرات شغلی و ارتقای ارائه خدمات تامین اجتماعی در میان کشورهای عضو اتحادیه بین‌المللی تامین اجتماعی بپردازد. این کمیسیون با کمیسیون‌های فنی اتحادیه از قبیل کمیسیون بیمه‌های پزشکی و کمیسیون بیمه سوانح و حوادث شغلی نیز همکاری‌های نزدیکی در مورد سلامت کارگران و ایمنی محل کار دارد. این کمیسیون تخصصی، متشکل از ۱۱بخش بین‌المللی است که اطلاعات بسیار مفید و ارزشمندی را در مورد پیشگیری و اقدامات پیشگیرانه ارائه می‌کند. این کمیسیون هم اکنون با توجه به فعالیت‌های آن در زمینه پیشگیری از جمله مهم‌ترین بخش‌ها و ارکان اتحادیه بین‌المللی تامین اجتماعی محسوب می‌شود.
اتحادیه بین‌المللی تامین اجتماعی علاوه بر تاکید همیشگی خود بر ارتقای سلامت کارگران از سیاست‌های تامین اجتماعی در زمینه پیشگیری به منظور حمایت از سلامت کارگران در محل کار حمایت می‌کند. رویکردهای پیشگیرانه سبب ارتقای ماهیت سیاست‌های تامین اجتماعی می‌شود. به اعتقاد اتحادیه بین‌المللی تامین اجتماعی، این رویکردها در واقع نقطه‌عطف تامین اجتماعی پویا هستند.
● روزی برای سلامت کار
حق زندگی، اولیه‌ترین حق هر انسانی است، اما هنوز هر ساله میلیون‌ها نفر انسان اعم از زن و مرد به علت حوادث و بیماری‌های ناشی از کار از حقوق خود محروم می‌شوند. فوت و آسیب‌های ناشی از کار، هزینه‌های سنگینی را به دوش دولت‌ها بویژه در کشورهای در حال توسعه که تعداد زیادی از کارگران در مشاغل پرخطر ازقبیل کشاورزی، استخراج معدن و.... کار می‌کنند، قرار می‌دهد.
استاندارد نبودن محیط کار و رعایت نکردن اصول بهداشت حرفه‌ای، سلامت کارگران را با خطر مواجه می‌کند، به طوری که مرگ‌های شغلی در کشورهای در حال توسعه ۵ برابر کشورهای صنعتی است. سلامت شاغلان به عنوان اقشار آسیب‌پذیر و ارکان مهم سلامت کشور باید مورد توجه خاص قرار گیرد و سیاستگذاری درست دولت‌ها می‌تواند باعث استفاده صحیح از این خدمات و رفع نیازمندی مردم در این زمینه شود.
۲۷ آوریل مصادف با ۸ اردیبهشت توسط سازمان بین‌المللی کار به عنوان روز جهانی ایمنی و سلامت محیط کار اعلام شده است. این روز فرصت مناسبی است تا اذهان عمومی ‌نسبت به موضوع ایمنی محیط کار حساس شوند و این مقوله در جراید و رسانه‌ها به چالش کشیده شود.
در این روز ضمن ارج نهادن به زحمات قشر زحمتکش کارگر می‌توان به فراهم آوردن زمینه‌های علمی، پژوهشی و کاربردی برای شناسایی مخاطرات شغلی، اجرای روش‌های صحیح کنترل و ارتقای سطح سلامت نیروی انسانی اقدام کرد.
این روز فرصت مناسبی برای تبادل نظرات و بهره‌گیری از تجربیات و مطالعات صاحب‌نظران در این خصوص است.
● بهداشت حرفه‌ای و توسعه پایدار
سازمان جهانی بهداشت با توجه به جایگاه و قابلیت‌های بهداشت حرفه‌ای، نقش محوری برای آن در توسعه پایدار قائل است. در این خصوص سازمان جهانی بهداشت ۱۰ نقش کلیدی برای بهداشت حرفه‌ای در نظر گرفته است.
۱) پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی جلوگیری از کاهش منابع مادی و انسانی را در بر دارد.
با سرمایه‌گذاری در بخش ایمنی و با نگاه ویژه به‌ قشر کارگر می‌توان هزینه ضرر و زیان کشور به واسطه حوادث ‌را‌ کاهش ‌داد۲. کاهش فشار‌های روانی موجب استفاده بهینه از نیروی انسانی موجود می‌شود.
۳) به‌کارگیری ایمن‌ترین فناوری معمولا همراه با مصرف انرژی کمتر است که این امر خود موجب تولید آلودگی کمتر و مواد زاید کمتر می‌شود.
۴) ایجاد انگیزه و نشاط و سلامت نزد نیروی کار که منجر به افزایش کیفیت محصولات، بهره‌وری و فرآیند مدیریت می‌شود.
۵) اغلب مخاطرات محیطی از صنعت، کشاورزی و حمل و نقل ناشی می‌شود که حضور بهداشت حرفه‌ای در مشاغل فوق، مخاطرت محیطی ناشی از آنها را نیز به حداقل می‌رساند.
۶ ) بیش از ۵۰ درصد افراد بزرگسال در محیط کار خود به نحوی در معرض یکی از عوامل زیان‌آور شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیک، ارگونومیک یا استرس‌های روانی و فشار کار بیش از حد قرار دارند، بنابراین اعمال بهداشت حرفه‌ای می‌تواند نقش اساسی در تأمین یک زندگی سالم و بارور را برای جوامع فراهم کند.
۷) هدف از خدمات بهداشت حرفه‌ای تامین سلامت و استفاده بهینه از توان کاری و رفاه کارگران است. وجود نیروی کار سالم، بارور و با انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود؛‌ بعلاوه بهره‌وری و کیفیت بالای کار می‌تواند تولید سالم مواد و کالا‌ها و همچنین اقدام عملی دستیابی به اصول توسعه پایدار را تضمین کند.
۸ ) وضعیت کلی محیط زیست و اکوسیستم به طور مستقیم یا غیرمستقیم روی بهداشت کارگران در مشاغل مختلف مانند کشاورزی، معدن، ماهیگیری و تولید تاثیر می‌گذارد بنابراین یک ارتباط دو جانبه بین ایمنی و بهداشت حرفه‌ای از یک طرف و توسعه پایدار توا‡م با محیط سالم از طرف دیگر وجود دارد.
۹) با توجه به اهمیت رفاه افراد و برای توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع و کشورها، خط مشی‌ای وجود دارد که دستیابی هر فرد را به کار امکان‌پذیر ساخته و آنها را قادر می‌سازد هزینه زندگی خود و خانواده‌شان را تامین کنند. بالا بودن آمار شاغلان، یک عامل کلیدی در توسعه پایدار و ایمن کشورها محسوب می‌شود، در حالی که افزایش نرخ بیکاری و تبعات منفی آن عاملی تهدیدکننده برای این توسعه به شمار می‌رود.
۱۰) به‌طور خاص در کشورهای در حال توسعه بهداشت و رفاه خانواده در گرو سلامت و بهره‌وری نیروی کار آن است، در صورت فقدان امنیت اجتماعی و پایین بودن سطح بهداشت و کاهش توان کاری این عضو کلیدی، بحران شدیدی در خانواده به وجود می‌آید که به طور غیرمستقیم سلامت، رفاه و اقتصاد جوامع را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
● کمیته‌ای برای حفاظت
مطالعات مختلف جهانی نشان داده است در زمینه حوادث صنعتی، عامل انسانی مهم‌ترین نقش را در بروز حادثه دارد و حدود ۸۵ درصد حوادث در نتیجه مستقیم خطاها و اشتباهات انسانی به‌ وقوع می‌پیوندد. در کشور ما ۷۰ درصد نیروی کار کشور غیر ماهر هستند. بر اساس آمار ۸۵ درصد جویندگان کار هم مهارت لازم را ندارند.این امر خود موجب افزایش بروز حوادث حین کار می‌شود.

بر اساس قوانین موجود در کشور در کارگاه‌هایی با ۲۵ کارگر، کارفرما مکلف به تشکیل کمیته‌ای به نام کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار در کارگاه است. مسوول حفاظت فنی ‌باید ترجیحا از فارغ‌التحصیلان رشته حفاظت فنی و ایمنی کار و مسوول بهداشت حرفه‌ای از فارغ‌التحصیلان بهداشت حرفه‌ای یا پزشک عمومی‌ مورد تایید مرکز بهداشت شهرستان باشد.
● از حرف تا عمل
در کشور ما به علت رعایت نشدن اصول بهداشت حرفه‌ای، مخاطرات زیادی سلامت کارگران آنان را تهدید می‌کند. ۱۳درصد کارگاه‌های کشور آلودگی صوتی بیش از حد مجاز دارند. در ۶ درصد کارگاه‌های کشور عامل ارتعاش وجود دارد، ۱۱درصد کارگاه‌های کشور روشنایی مناسب ندارند، ۱۴درصد کارگاه‌ها ابزار مناسب کاری ندارند، در ۶ درصد کارگاه‌ها میزان گرما و رطوبت بیش از حد استاندارد است،‌ در ۱۳ درصد کارگاه‌ها، کارگران در معرض تماس مستقیم با مواد یونی و شیمیایی قرار دارند و در ۱۹ درصد کارگاه‌های کشور میزان گرد و غبار بیش از حد مجاز است. همچنین ۴۰ تا ۵۰ درصد کارگاه‌ها، تاسیسات بهداشتی ندارند، از سوی دیگر، فقط ۳۰ تا ۴۰ نفر متخصص ایمنی کار در کشور فعالیت می‌کنند و ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر کمبود نیروی انسانی وجود دارد با این اوصاف، باید تحقق شعار «کار سالم را به واقعیت تبدیل کنیم» را به دست فراموشی سپرد. براساس آمار پزشک قانونی، در سال ۸۳ تعداد ۹۲۱ نفر از کارگران جان خود را از دست داده‌اند که این تعداد ۸/۳۴ درصد بیشتر از سال ۸۲ بود. در سال۸۰ تعداد ۱۴ هزار و ۱۱۴ نفر، سال ۸۱ تعداد ۱۵ هزار و ۵۵۲ نفر، سال ۸۲ تعداد ۱۷ هزار و ۹۰ نفر، سال ۸۳ تعداد ۱۸‌هزار‌و‌۴۸۶ نفر و سال ۸۴ تعداد ۲۱ هزار و ۱۹۵ نفر آسیب دیده ناشی از کار تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی است و فقط در سال ۱۳۸۲، ۳/۹۰ درصد حوادث منجر به بهبودی کامل، ۶/۷ درصد حوادث منجر به از کارافتادگی ۱۰ تا ۶۶ درصدی، ۱/۲ درصد حوادث منجر به از کارافتادگی کامل یا فوت شده‌اند که تنها بابت ۱/۲ درصد حوادث مبلغ ۱۰ میلیارد و ۲۸۰ میلیون تومان پرداخت شده است. در سال ۸۴ از میان بیمه‌شدگان اجباری سازمان تامین اجتماعی، ۲۱ هزار و ۱۹۵ نفر تعداد کل حادثه‌دیدگان است که نسبت به سال پیش ۶۵/۱۴ درصد افزایش یافته است که درمیان ۵۳/۹۸ درصد مردان و ۴۷/۱ درصد زنان تشکیل داده‌اند و ۷۷/۷۴ درصد متاهل و ۲۳/۲۵ درصد مجرد می‌باشند.
بیشترین گروه سنی حادثه دیده ۲۵ تا ۲۹ سال است. تعداد روزهای از دست رفته بابت معالجه سرپایی ۸۲۸ هزار و ۱۵۷ روز و تعداد روزهای از دست رفته بابت بستری ۶۵۱ هزار و ۱۷۶ روز است.
این روند آماری رو به افزایش ، نگران کننده است.

علی اخوان بهبهانی

منبع : روزنامه جام‌جم