اورژانس تهران راه طی شده و چشم‌انداز پیش رو

دکتر رضا دهقانپور دارای ۱۲ سال سابقه کار در حوزه اورژانس پیش بیمارستانی در تهران و اورژانس کشور است. در سال ۷۶ در مرکز اورژانس تهران مشغول به فعالیت شده و در حدود ۸ سال به عنوان معاونت پزشکی اورژانس تهران به فعالیت خود ادامه داده است. علاوه بر این به مدت ۲ سال معاونت حوادث و عملیات اورژانس کشور را بر عهده داشته است. وی در حال حاضر ۱۳ ماه است که به عنوان رئیس مرکز اورژانس تهران مشغول فعالیت است.
▪ مختصری در مورد تاریخچه اورژانس در ایران توضیح بفرمایید.
ـ در سال ۱۳۵۳ به دنبال فرو ریختن سقف فرودگاه مهر آباد تهران، دولت طراحی و مدلسازی سیستمی که الگوی آن آمریکایی بود را آغازکرد. از همان زمان اورژانس تهران کار خود را شروع کرد و اولین مرکز اورژانس در تهران راه اندازی شد. در دروران ۸ سال دفاع مقدس اورژانس تهران با مشارکت و همکاری سایر مجموعه ها مبادرت به تخلیه و انتقال بیماران و مجروحین جنگ تحمیلی از فرودگاه کرد و برخی گروه ها نیز به مناطق اعزام می‌شدند که این تاریخچه نشان‌دهنده حضور موثر و مداوم اورژانس از زمان تاسیس تاکنون است.
▪ از نظر رتبه‌بندی اورژانس تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید.
ـ در بررسی های به عمل آمده در خاورمیانه و کشورهای همسایه ، اورژانس ایران جزو اوژانس های موفق است . نیروهای تخصصی (EMS (Emergency Medical Service یا همان شبکه فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی که به عنوان اورژانس ۱۱۵ شناخته می شود به دو دسته تقسیم می‌شوند: Franco-German و Americo -England است . در سیستم Franco-German امکانات و تجهیزات در صحنه بر بالین بیمار برده و از حضور پزشک در آمبولانس‌ها استفاده می شود. در سیستم Americo -England که سیستم اورژانس ایران در شروع راه اندازی از این دسته بود، تکنسین‌هایی که دوره های اولیه فوریت‌های پزشکی را آموزش دیدند، در صحنه حاضر می‌شوند، بیمار یا مصدوم را دریافت می کنند و اقدامات اولیه را انجام داده و سپس آن‌ها را به مرکز مجهز یا همان بیمارستان انتقال می دهند . اما آنچه که در حال حاضر در کشور ما شکل گرفته ، چیزی بین این دو حالت است . یعنی در برخی از آمبولانس‌ها پزشک مستقر شده و با همکاری تکسنین‌های فوریت‌های پزشکی بر بالین بیمار می‌روند و در دسته دیگر نیازی به حضور پزشک نیست و پزشک در واحد مخابرات مستقر شده و تکنسین بر بالین بیمار رفته و با پزشک مشورت می‌کند، فرامین پرشکی را دریافت می‌کند و به بیمار خدمات ارائه می‌دهد. در طی سال‌های گذشته اقدامات زیادی صورت گرفته که منجر به ارتقاء اعزام فوریت‌های پزشکی شده برخی از این موارد عبارتند از: ورود آمبولانس‌های اسپیرینتر ۳۱۴ به ناوگان اورژانس تهران و کشورکه جزو آمبولانس‌های استاندارد اروپا و دنیا هستند، ارتقاء سطح علمی تکنسین‌های فوریت‌های پزشکی به کاردان هوشبری و کارشناس پرستاری، ورود هلیکوپتر امداد هوایی به چرخه فوریت‌های پزشکی و بهره‌گیری از توانمندی‌های هلیکوپتر‌های امداد، آموزش‌های مدون و مداوم در حین خدمت برای نیروهای تکنسین و پزشک‌های آمبولانس توسعه پایگاه‌های اورژانس، استفاده از موتور آمبولانس و تجهیزات مدرن و در آمبولانس‌ها که همگی بیانگر این است که اورژانس تهران مسیر ارتقاء خود را پیدا کرده است.
یکی از شاخص‌های ارتقا سیستم اورژانس، افزایش تعداد آمبولانس نسبت به جمعیت است . در سال گذشته در تهران ۳۵ پایگاه راه اندازی شد، یعنی از حدود کمتر از ۸۰ پایگاه به ۱۰۸ پایگاه رسیده ا یم.
مقایسه‌های آماری نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد که تعداد ماموریت‌های ۶ ماه اول اورژانس تهران نسبت به زمان مشابه در سال ۸۶ ، ۵۳% افزایش ماموریت داشته یعنی از حدود ۱۱۷۰۰۰ ماموریت به حدود ۱۷۱۰۰۰ ماموریت رسیده که بیش از ۵۰ % رشد داشته است، یکی دیگر از شاخص های ارتقاء و تعالی مجموعه ، سیستم اتوماسیون است که از ۹-۸ سال پیش در اورژانس تهران راه اندازی شد و در حال حاضر این سیستم تکامل یافته‌تر شده و از ابتدا تا انتها ، تمام ماموریت‌ها و مستندات آن ثبت و ضبط می شود و قابل ارائه به مراجع قضایی و قانونی است، همچنین به عنوان ابزاری جهت پایش و نظارت و ارزشیابی به حساب می آید .
در ارزیابی انجام شده، تقریبا بیش از ۸۴% از ماموریت های اورژانس رضایت مطلق و ۱۱% رضایت نسبی وجود داشته است. در مورد رضایت نسبی ممکن است که مردم از برخورد همکاران رضایت نداشته باشند اما در هر حال خدمات را دریافت کرده‌اند. اگر این درصد را هم به درصد اولیه اضافه کنیم حدود ۹۵٪ رضایت در مردم ایجاد شده است.واحد کنترل کیفیت اورژانس به صورت ۲۴ ساعته تلفن پیغامگیر دارد و کارشناس‌ها در طول روز پاسخگوی تماس مردم هستند. در عین حال که بر روی تمامی آمبولانس‌های شماره واحد انتقادات و پیشنهادات ثبت شده که اگر شهروندان گله‌مندی ، انتقاد یا پیشنهادی به سازمان منتقل کنند. ما با کمک ابزارهای نظارتی خود، به صورت مستمر در حال ارزیابی و پایش سیستم خود هستیم .
▪ تجهیزات اورژانس کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر چه جایگاهی دارد؟
ـ در دنیا ۳ نوع آمبولانس داریم : نوع A ، B و C . نوع A آمبولانس هایی هستند که خدمات پیشرفته‌ای را به بیمار ارائه نمی‌دهند، مانند آمبولانس‌های خصوصی، نوع B آمبولانس‌های اورژانس و فوریت‌های پزشکی هستند و نوع C برای انتقال بیماران قلبی به کار می روند و تجهیزات کامل‌تری دارند .
عمده آمبولانس‌های ایران از نوع B است، اما تعدادی از آمبولانس ها که از سال‌های پیش با حضور پزشک فعال شده اند به دستگاه های الکتروشوک و دفیبریلاتور و ونتیلاتور نیز مجهز هستند. این مدل آمبولانس ها در تهران فعال هستند که بیشتر مدل نوع B پیشرفته است و قابلیت های آمبولانس های نوع C را نیز دارند . به لحاظ امکانات و وسایل پزشکی خوشبختانه کمبودی وجود ندارد زیرا نگاه ما و دولتمردان در مسیر توسعه و تکمیل ناوگان اورژانس ۱۱۵ بوده است.
اورژانس ایران در مقایسه با اورژانس ترکیه سوریه و کشورهای همسایه در رتبه‌های اول قرار دارد. در طی سال‌های گذشته در بعضی دانشگاه‌ها رشته طب اورژانس یا Emergency Medicine راه‌اندازی شده است. حضور این افراد در بیمارستان‌ها و تعاملی که با حوزه پیش بیمارستانی ایجاد کرده‌اندکمک کرده تا بتوانیم مجموعه اورژانس پیش بیمارستانی را ارتقاء دهیم.
▪ آیا از انواع مختلف آمبولانس در همه جای ایران استفاده می‌شود؟
ـ تمام آمبولانس های اورژانس ۱۱۵ در کشور نوع B هستند . آمبولانس های نوع B پیشرفته در تمام دانشگاه‌ها وجود دارند. در کل ۴۲ مرکز اورژانس ۱۱۵ در سراسر کشور داریم که در طی ۲ سال گذشته با نگاه مدیریت بر بحران‌ها و حوادث غیرمترقبه به نام مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی در دانشگاه‌ها نام‌گذاری شده (اورژانس ۱۱۵ بخشی از آن است ). تمام این موارد به آمبولانس‌های نوع B پیشرفته با حضور پزشک مجهز شده‌اند که به نوعی می‌توان گفت آمبولانس نوع C هستند.
▪ دلیل اینکه نوع A یا نوع C کمتر استفاده می شوند چیست ؟
ـ آمبولانس نوع A بیماربری ساده است، یعنی اجازه انتقال بیمار فوریت های پزشکی را ندارد. مثلا بیماری در یک بیمارستان بستری است و برای MRI یا CT-SCAN باید به مکان دیگری منتقل شود و دوباره به همان بیمارستان بازگردد یا فرد مسنی که دچار شکستگی ران شده، تحت عمل جراحی قرار گرفته و پزشک معالج او تجویز کرده که هر دو روز یک‌بار فیزیوتراپی انجام دهد، برای چنین افرادی از آمبولانس نوع A استفاده می شود و استفاده ازآمبولانس‌های نوع B جایز نیست. آمبولانس های نوع B و C بیشتر بیماران اورژانسی یا فوریت را انتقال می دهند.
▪ کمبود چه امکاناتی در آمبولانس‌ها محسوس است؟
ـ با توجه به اینکه سیاست درمان ما در این جهت است که اقدامات اولیه را انجام داده تهدید جدی را از بیمار برطرف کند و بیمار را به مرکز درمانی مجهز تر انتقال دهد تا در آنجا خدمات را دریافت کند ، به نظر می رسد با امکانات و تجهیزاتی که در اختیار داریم و طی این ۳ – ۴ سال اخیر هم مجهز تر شده ترکیب این امکانات نیاز‌های فعلی ما را تامین می‌کند. اما مشکلی که می‌توان مطرح کرد این است که تکنسین‌های فوریت‌های پزشکی شغلی پر استرس دارند و به مرور زمان دچار بیماری هایی نظیر بیماری های ستون فقرات و دیسک کمر و بیماری‌هایی از این قبیل می‌شوند.
ساختار مهندسی و طراحی شهری ما به‌خصوص در بافت قدیمی شهر تهران و محلاتی که محلات قدیمی و سنتی است گاهی باعث بروز مشکلات در خدمات‌رسانی می‌شود. در بسیاری از محله‌ها برانکار‌ها جای مانور در پله ها و راه پله‌ها را ندارد و در این موارد از صندلی‌هایی که تبدیل به برانکار می شود (chair stretcher) استفاده می‌شود و بیمار یا مصدوم را از راه پله ها بدون اینکه راه برود منتقل می‌کنند که فشار سنگینی را بر کارکنان آمبولانس وارد می‌کند.
▪ آیا در اورژانس دوره‌های آموزشی خاصی وجود دارد؟
ـ بله، هم اکنون برای هر تکنسین حداقل حدود ۸-۶ ساعت آموزش در ماه پیش‌بینی شده است، آموزش‌ها ، شامل آموزش‌های استاندارد بوده و توسط متخصصان طب اورژانس و اساتید مربوطه ارائه می‌شوند. هر تکنسین موظف است یک روز در ماه در حوزه آموزش قرار گیرد و دوره‌های آموزش‌های فنی، عملی و تئوری را طی کند. برنامه‌ها از ابتدا تا انتهای سال مشخص می‌شود و هر تکنسین می‌داند که تا پایان سال باید چه مهارت‌هایی را کسب کند.
علاوه بر این مسائل کمک آموزشی نیز در اختیار تکنسین‌ها قرار می‌‌گیرد. اورژانس تهران یکی از کارامد ترین و مجهزترین Skill LAB هایی است که در حوزه فوریت‌هایی پزشکی و اورژانس فعالیت می‌کند.
در گذشته سطح علمی تکنسین‌ها دیپلم بوده، اما از سال ۸۰ این سطح ارتقاء پیدا کرد و در حال حاضر از کارشناس‌های پرستاری و کاردان هوشبری استفاده می‌شود. با وجود این ارتقاء تحصیلی آن‌ها در آینده کمتر مشکل نیروی انسانی متخصص و کارامد خواهیم داشت .
▪ چه فاصله زمانی طول می کشد که اورژانس به محل حادثه برسد؟
ـ در تهران میانگین فاصله زمانی ۱۲.۳ – ۱۲.۵ دقیقه است. این مدت در سال گذشته حدود ۱۳.۵ دقیقه بود و در حال حاضر به ۱۲.۵ دقیقه رسیده است. تلاش ما در این جهت است که در عین اینکه تعداد ماموریت‌ها افزایش یافته، زمان را نیزکاهش دهیم .
▪ زمان استاندارد برای رسیدن اورژانس چقدر است ؟
ـ این زمان استاندارد ۸ دقیقه اعلام شده بود، اما در حال حاضر آن را به عنوان حد اقل زمان ممکن تعبیر می‌کنیم. یعنی خطری بیمار را به لحاظ جسمی مورد تهدید قرار ندهد. البته این زمان در بعضی شهر ها به ۸ دقیقه رسیده است. این زمان در تهران سال‌های گذشته ۲۵ دقیقه بود و کم‌کم به ۱۵ دقیقه و در حال حاضر به ۱۲.۵ دقیقه رسیده، اما کاهش زمان رسیدن آمبولانس در تهران به سادگی امکان‌پذیر نیست . عوامل متعددی از جمله زیرساخت‌های مهندسی شهر ، فرهنگ استفاده از فوریت‌های پزشکی ، ترافیک پزشکی ، مشکلات متعدد تردد برای آمبولانس‌ها از عوامل دخیل در این فرایند هستند، هرچه تعداد آمبولانس کمتر باشد این زمان به سختی کاهش پیدا می کند.
▪ در تهران به ازای هر چند نفر آمبولانس داریم ؟
ـ ابتدا باید مشخص شود که جمعیت تهران چقدر است . تهران جمعیت شناوری دارد ، جمعیت روز و شب آن با هم متفاوت است، شهرک‌های اقماری که به تهران متصل شده و قابل انفکاک از تهران نیستند، جمعیت‌های شناور و سر‌ریزی است که وارد تهران شده و به آن اضافه می شود .
در حال حاضر ۱۰۸ پایگاه، حدود ۱۳۰ دستگاه آمبولانس، ۳۰ دستگاه آمبولانس رزرو، ۱ فروند امداد هوایی با همکاری یک شرکت انتظامی و ۵ دستگاه اتوبوس آمبولانس داریم که قابلیت درمانگاه شدن در حوادث بزرگ را دارند.
▪ در مورد هلیکوپتر امداد توضیح دهید ؟
ـ در کشور حدود ۱۰ فروند امداد هوایی وجود دارد. در تهران که فعال ترین امداد هوایی در این شهر است یک فروند هلیکوپتر وجود دارد که با همکاری هواپیمایی انتظامی تا شعاع استان تهران فعالیت می کند. در اطراف شهر در جاده ها و مکان هایی که امکان فرود و صعود هلیکوپتر وجود داشته باشد و در بزرگراه‌های منتهی به تهران و حومه تهران این قابلیت وجود داردکه در طول روز خدمات به بیماران ارائه داده شود. امکانات این هلی‌کوپتر‌ها مانند آمبولانس است، تمام امکانات برای اقدامات اولیه مانند فیکس کردن ، دستگاه الکتروشوک، انواع دارو ها و سرم ها و همه تجهیزاتی که برای یک بیمار فوریت پزشکی نیاز است ، در آمبولانس‌های هوایی وجود دارد.
هلیکوپتر هایی که در ایران داریم عمدتا هلیکوپتر های نظامی هستند که از آن‌ها به صورت چند منظوره استفاده می‌شود، یعنی هم برای اقدامات سازمانی و هم به عنوان وسیله و پرنده‌ای برای انتقال بیماران اورژانس به کار می‌روند. این هلیکوپتر‌ها مدیکوپتر نیستند و ما تجهیزات آمبولانس و فوریت های پزشک را در آن‌ها نصب کردیم، بنابراین در عین حال که بسیار موثر هستند و کارایی بسیار بالایی دارند نمی‌توان گفت آمبولانس هستند، اما در این جهت هم تلاش هایی در حال انجام است تا نیازهای ما مرتفع شود.
امیدواریم در آینده ای نزدیک بتوانیم بهترین خدمات را به تمام بیماران اورژانسی ارائه دهیم.

نویسنده:
مهندس سیده مژده نصیری - مهندس مهتاب سادات اطیابی

منبع : ماهنامه تخصصي مهندسي پزشکي