VAT در مقابل مالیات بر فروش

از نگاه آقای غلامرضا سلامی، رییس شورای عالی انجمن حسابداران خبره و عضو شورای سیاست‌گذاری ماهنامه <اقتصاد ایران>، مالیات بر مبنای ارزش افزوده، علاوه بر وصول قسمت اعظم مالیات بر مصرف، امکان فرار مالیاتی را به حداقل می‌رساند.
مالیاتی که بر مبنای ارزش افزوده از حلقه‌های مختلف تولید اخذ می‌شود، دقیقاً برابر با مالیاتی است که نهایتاً به مصرف‌کننده تحمیل می‌شود.‌ در حقیقت از آنجا که عوارض گمرکی و سود بازرگانی معاملات، در نهایت به مصرف‌کننده منتقل می‌شود، نوعی مالیات بر مصرف محسوب شده که این نوع مالیات، در اکثر کشورها ‌‌- از جمله ایران - سال‌های متمادی، از مصرف و فروش کالاها و خدمات خاص اخذ گردیده است.
مالیات بر مصرف و فروش که عمدتاً از کالاهایی مانند فرآورده‌های نفتی، اتومبیل، سیگار و نوشابه‌های غیر الکلی و خدماتی نظیر حق اشتراک و مکالمه تلفنی و نظایر آن گرفته می‌شود، اغلب از بنگاه‌هایی وصول می‌شود که یا کاملاً دولتی هستند و یا به نوعی تحت کنترل دولت می‌باشند. خصیصه مهم دیگر این نوع مالیات‌ها آن است که کالاها و خدمات مشمول آنها، عمدتاً کالاهای نهایی بوده که به مصرف خانوار می‌رسند و کمتر، کالا‌ها و خدمات واسطه‌ای قلمداد می‌شوند.
البته در بعضی از کشورهای پیشرفته صنعتی - نظیر بعضی از ایالت‌های آمریکا و کانادا - مالیات بر مصرف، به وسیله فروشنده نهایی کالا و خرده‌فروشان، از مصرف‌کننده وصول و به دولت پرداخت می‌شود، ولی عمده کشورهایی که مالیات بر مصرف، بخش مهمی از درآمد مالیاتی آنها را تشکیل می‌دهد، از روش مالیات بر مبنای ارزش افزوده استفاده می‌کنند. حتی در کانادا، دولت فدرال، این شیوه را برای وصول مالیات بر مصرف به کار گرفته است.
● جلوگیری از تحمیل مالیات بر مصرف به تولیدکننده ‌ ‌
به دلیل آن که نمی‌توان به آسانی زنجیره ارزش افزوده بنگاه‌های اقتصادی را به محصول نهایی و کالای واسطه‌ای تفکیک نمود، لذا چنانچه ناچار به اعمال مالیات بر فروش به تمامی تولیدات شویم، هزینه سنگینی را به تولیدکنندگان وارد نموده و در نهایت از طریق افزایش محسوس شاخص قیمت‌ها، فشار زیادی را به اقتصاد و مصرف‌کنندگان تحمیل خواهیم کرد. افزایش قیمت تمام شده، در مورد کالاهای پُرکشش، به ورشکستگی بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی منجر شده و در مورد افزایش قیمت کالاهای کم‌کشش، به مراتب بیشتر از آن چیزی است که دولت وصول می‌کند.
چنانچه قصد این باشد که فقط مصرف‌کننده نهایی را مشمول مالیات بر مصرف کنیم، آنگاه لازم است تمام بنگاه‌هایی را که در قالب واسطه‌های تولید و خرده فروشی فعالیت می‌کنند، شناسایی کرده و به آنها کُد مخصوصی اختصاص دهیم تا فروشندگان کالا، هنگام فروش، از اعمال مالیات بر مصرف به آنها خودداری کنند و بدین ترتیب، تنها مصرف‌کنندگان نهایی مشمول مالیات بر فروش شوند. ‌ ‌
قابل درک است که طراحی و اجرای چنین سیستمی در کشوری مانند ایران، بسیار مشکل، پُرهزینه و تقریباً غیرممکن است و تا حد زیادی به تقلب‌ها و فرارهای مالیاتی منجر خواهد شد. همچنین باید توجه داشت که تجربه استفاده از کُد اقتصادی‌‌‌‌- که در مقایسه با سیستم فوق بسیار پیش پا افتاده بود - در ایران با سرنوشت مطلوبی روبه‌رو نشد.
● پیش دریافت مالیات به عنوان عامل کنترل ‌ ‌
تصور این که مالیات بر مصرف، در کشوری مانند ایران به خرده فروشان محول شود و دولت در این راستا به موفقیت دست یابد، تصوری کاملاً باطل است، چراکه فروشندگان نهایی کالا و خدمات در ایران، به نسبت درآمدی که بخش توزیع اقتصاد ایران کسب می‌کند، مالیات بردرآمدی در حد صفر پرداخت می‌کنند.
علت این مسأله، بیشتر به ضعف نظام مالیاتی کشور بازمی‌گردد که آن هم ناشی از نبود اطلاعات کافی در زمینه مبادلات بخش مشاغل، از جمله عمده‌فروشی و خرده‌فروشی و فعالان بازار زیرزمینی است. ضعف اطلاعات در بخش خرده‌فروشی، تقریباً در تمامی کشورهای دنیا از جمله ایران وجود دارد. به همین دلیل، این کشورها پس از سال‌ها مطالعه و بررسی و حتی آزمون و خطا، بهترین شیوه برای برقراری و وصول مالیات بر مصرف را استفاده از شیوه مالیات بر مبنای ارزش افزوده تشخیص داده‌اند. مالیات بر مبنای ارزش افزوده، علاوه بر وصول قسمت اعظم مالیات بر مصرف، به دلیل به وجود آوردن سیستم جامع اطلاعاتی از معاملات در سطح کشور، امکان فرار مالیاتی از مالیات بردرآمد را به حداقل کاهش می‌دهد. در این شیوه، می‌توان بسیاری از خرده فروشان و ارایه‌دهندگان خدمات جزء را بدون آن که لطمه زیادی به میزان وصولی دولت از بابت مالیات بر مصرف وارد کنند، از چرخه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده خارج ساخت. ‌ ‌

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران