استراتژی پیروز شعار محدود و مقاومت نامحدود

این جمله بار ها و بارها از زبان صاحب نظران و کارشناسان سیاسی - اقتصادی شنیده شده که برای توسعه جامعه مدنی باید منتظر پایان ذخایر نفتی بود. اگرچه با توجه به وضعیت ذخایر نفت و گاز در کشور از یک سو و نیاز روزافزون دنیا به انرژی، تحقق این خواسته و دست روی دست گذاشتن برای پایان نفت راه حلی منطقی به نظر نمی رسد اما در مقابل این دیدگاه، نظرات دیگری نیز وجود دارد. اینکه به جای متمرکز شدن این ثروت خدادادی در حیطه نظارت و اختیار دولت، سعی شود نفت به طور مساوی در اختیار بخش خصوصی هم قرار بگیرد تا به تدریج جامعه مدنی قدرتمند تر شود. این راهبرد اما موانعی سخت را پیش رو دارد چون دولت رانتیر نفتی در ایران - در شرایط عادی - نیازی به شریک کردن هیچ نهاد یا بخشی در درآمدهای هنگفت حاصل از فروش نفت خام نمی بیند.
ناظران بر این باورند که تنها با چانه زنی، استفاده از اهرم افکار عمومی و تاکید بر ناکارآمدی «دولت گسترده» می توان با تصویب قوانین و نظارت رسانه ها و افکار عمومی، بخشی از درآمد های نفتی را به سوی جامعه مدنی و نهادهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن گسیل داشت. در غیر این صورت دولت نفتی لزومی به پاسخگویی در برابر جامعه مدنی احساس نمی کند و در عین حال نهادهای مردم محور و حتی احزاب هم بدون توانایی اقتصادی، امکان متعادل کردن تصمیمات و عملکرد دولت را نخواهند داشت.
در چنین شرایطی است که با نیم نگاهی به شرایط کشور می توان دریافت که این ایده تاکنون امکان تحقق نیافته است. در دولت اصلاحات و به یمن نگاه باز و حمایت آمیز دولت خاتمی به جامعه مدنی، تلاش هایی برای محدود شدن سیطره دولت بر درآمدهای نفتی صورت گرفت - که نقطه اوج آن را می توان در تاسیس حساب ذخیره ارزی، تدوین برنامه چهارم و سند چشم انداز توسط مدیران دولت اصلاحات مشاهده کرد - اما برخی اراده های آشکار و پنهان مانع تحقق اهداف خاتمی و یاران اصلاح طلب وی شد. اصلاح طلبان و بسیاری از کارشناسان اما اعتقاد دارند در طول سه سال و نیم گذشته به رغم درآمدهای افسانه یی نفت، نه تنها اهداف مورد نظر در برنامه چهارم و حساب ذخیره ارزی مجال عینیت یافتن پیدا نکرده بلکه نوعی عقبگرد در مواجهه با نهاد های مدنی و احزاب مشاهده شده است. قطع یارانه احزاب خصوصاً احزاب اصلاح طلب و سایر منتقدان دولت و ایجاد محدودیت برای تشکل های مدنی و تشکل های مردم نهاد از یک سو و کم توجهی به بخش خصوصی به رغم ابلاغ سیاست های اصل ۴۴ از جمله اصلی ترین انتقادات به عملکرد دولت نهم به شمار می رود. در کنار آن می توان از سیاست های انبساطی مالی و پولی و عدم استفاده از درآمدهای بی نظیر نفت در سه سال گذشته برای توسعه زیرساخت ها به عنوان سرفصل های بعدی فهرست انتقادات از دولت نهم نام برد.
در چنین سمت و سویی است که در یکصدمین سال اکتشاف نخستین میدان نفتی ایران در مسجد سلیمان و در سکوت دولتی نسبت به این رخداد مهم تاریخی، بنیاد باران به ریاست سیدمحمد خاتمی با همکاری جمع زیادی از استادان بنام دانشگاه و مدیران دولت اصلاحات، همایشی را تحت عنوان «نفت، توسعه و دموکراسی» بر پا کرده اند که اخبار و گزارشات مربوط به آن در روزهای گذشته در اعتماد به چاپ رسید. روز گذشته نخستین روز این همایش بود که پس از سخنرانی افتتاحیه توسط سیدمحمد خاتمی، تعدادی از صاحب نظران به ارائه مقاله در این حوزه پرداختند. کمیته برگزاری این همایش اما خلاصه چند مقاله روز نخست را در اختیار اعتماد قرار داد تا مخاطبان بیشتری در جریان مباحث مطرح شده قرار بگیرند.یکی از این مقالات در صفحات ضمیمه به چاپ خواهد رسید.
دکتر مصدق کارشناس بزرگی بود. معمولاً ما یا عرفان داریم یا کارشناس هستیم، آنهایی که کارشناس هستند، عرفان ندارند و آنهایی که عرفان دارند، کارشناس نیستند. دکتر مصدق هر دو اینها را با هم داشت. ایشان به قدری در مسائل ژرف کاوی می کرد که با گذشت ۵۶ سال از کودتای ۲۸ مرداد و ۵۸ سال از قانون ملی شدن نفت، تمام اسنادی که تا به حال توسط وزارت خارجه امریکا و انگلیس منتشر شده در زمان خودش آنها را پیش بینی کرده بود. من روی این مساله، کار کارشناسی انجام داده ام، عمده بیشتر اسناد و دیدگاه های دکتر مصدق در زمان نخست وزیری اش را هم مطالعه کرده و تطبیق داده ام که بسیار دقیق و موشکافانه است.
امروز می خواهم درباره راهبرد یا استراتژی دکتر مصدق در ملی شدن نفت صحبت کنم. او نه تنها یک بزرگمرد سیاسی بلکه یک استراتژیست بود. همان طور که می دانید در سال ۱۳۲۸ قرارداد گس - گلشائیان بسته شد که از طرف انگلیس حمایت می شد و کابینه آقای ساعد هم آن را مطرح کرد، ولی در مجلس با مخالفت ملیون به رهبری دکتر مصدق روبه رو شد و اواخر مجلس پانزدهم آنقدر وقت مجلس را با سخنرانی های طولانی گرفتند که عمر مجلس به تصویب آن نرسید و بعد مجلس شانزدهم آمد و در آنجا هم باز فراکسیون نهضت ملی به رهبری دکتر مصدق بود که ضمن بررسی قرارداد گس- گلشائیان به پیشنهاد دکتر مصدق در مجلس شورای ملی، در ۲۶ اسفند ۱۳۲۹ قانون ملی شدن نفت در سراسر ایران تصویب شد که ۹ ماده داشت. سه روز بعد، در ۲۹ اسفند، مجلس سنا این قانون را تصویب کرد و به امضای شاه رسید و این روز، روز ملی شدن نفت اعلام شد که با شب عید نوروز مصادف بود و همه مردم به شکل مضاعف جشن گرفتند و پایکوبی کردند.
قانون ملی شدن نفت در راستای «قانون اساسی انقلاب مشروطیت» بود. اما به نظر من عمیق تر، تازه تر و فراگیرتر بود چرا که قضیه ملی شدن و قضیه خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس به عمق روستاهای ما نیز کشیده شده بود. افزون بر مرحوم آیت الله کاشانی که نقش زیادی در بسیج مردم و پیروزی قیام۳۰ تیر ۱۳۳۱ داشتند، مراجع چهارگانه آیات عظام صدر، فیض، کوه کمره یی، آقاسید محمدتقی خوانساری به ملی شدن نفت فتوا داده بودند، آیت الله العظمی بروجردی هم دکتر مصدق را تایید کردند، ولی فتوا ندادند. تمام حوزه های علمیه در شهرستان ها این قانون را تایید کردند و وارد این مبارزه شدند. قشرهای دانشگاهی، دانشجویی، دانش آموزی و بازاری- بار مبارزات ضداستعماری در آن مقطع عمدتاً روی دوش بازار بود. واقعاً مایه گذاشتند؛ به این ترتیب بعد از ۴۶ سال قانون اساسی مجدداً روح تازه یی پیدا کرد. به نظر من عظمت قانون ملی شدن از عظمت قانون اساسی مشروطیت بیشتر بود چرا که قانون اساسی به روز و به زمان شد و نسل جدید فعالانه در آن مشارکت داشت. بسیج عجیبی حول ملی شدن به وجود آمده بود و نهضت ملی تا روز آخر به قانون ملی شدن وفادار ماند.
دکتر مصدق کینه عجیبی نسبت به انگلیس داشت. گاندی هم نسبت به انگلیس کینه داشت. منتها گاندی یک سخنی دارد که باید آن را به خط زرین بنویسند که می گوید؛ «من ۳۰ سال با نفسم مبارزه کردم تا کینه انگلیس را از درون خویش بزدایم تا بتوانم با انگلیس مبارزه یی روشمند و علمی داشته باشم.» یکی از مولفه های استراتژی درست این است که مبارزه طی یک پروسه «مرحله بندی» و «زمان بندی» داشته باشد. دکتر مصدق تمام مسائل ملت ما در آن روزها را ناشی از استعمار انگلیس می دانست. آنها می خواستند که مالکیت همه چیز، حتی انسان ها را به دست آورند، به همین دلیل یک شبکه جاسوسی مستقر کردند به طوری که دکتر مصدق رسماً پالایشگاه آبادان را «لانه جاسوسی انگلیس» نامید، با این وجود به رغم نفرت از رفتار انگلیس، ایشان به شیوه گاندی یک مبارزه مرحله مند و زمان بندی را با انگلیس آغاز کرد. به این معنا که گفت؛ «ملت ما با شرکت نفت سابق انگلیس و ایران روبه روست؛ ما یک دولتیم و طرف مقابل خود را محدود کرد که ما نه با مردم انگلیس و نه با دولت انگلیس و نه با غرب، بلکه با یک شرکت طرف هستیم. ... ما تنها می خواهیم نفت را ملی کنیم.» در آن زمان سازمان ملل، قانونی تصویب کرد که هر ملتی بر منابع روی زمین و زیر زمین خود حاکمیت و مالکیت دارد، یعنی از نظر بین المللی، هم حاکمیت بر منابع و هم حاکمیت ملی تصویب شده بود، بنابراین مقاومت بین المللی بر سر راه ملی شدن نخواهد بود. در چنین فضایی دکتر مصدق به عنوان کارشناسی هوشیار از فضا به گونه یی بهینه بهره برداری کرد.
مساله دیگر، فضای ملی کردن در آن زمان بود، دولت های کارگری در فرانسه و انگلیس، معادن زغال سنگ و دیگر معادن شان را ملی کردند و ملی کردن به صورت عرف درآمد و یک پدیده جاری در کشورهای غربی شد و البته باید غرامت هم می پرداختند. دکتر مصدق هم گفت؛ «به دنبال ملی کردن نفت، ما غرامت هم می پردازیم. مهم این است که ما مالک منابع خود باشیم.» اتفاق دیگر، ملی شدن نفت مکزیک بود و دولت مکزیک غرامت هم پرداخته بود. اواخر دوره دکتر مصدق هم قرار شد ما هم به همان روالی که مکزیک غرامت داد- ولی شش برابر مکزیک- غرامت دهیم و به این ترتیب تمامی موانع ملی شدن نفت به لحاظ استراتژیک حل شد.
در یک استراتژی درست نباید دشمن تراشی کنیم، مثلاً در دوران جنگ بیاییم، بگوییم شیخ نشین ها همه خوک های خلیج فارس هستند و همه را علیه خود بسیج کنیم، چند ماه بعد بگوییم شما برادران ما هستید و بیایید دست به دست یکدیگر بدهیم که جلوی ناوگان های امریکا و... را بگیریم. دشمن تراشی یک مشکل ماست. مصدق دشمن تراشی نمی کرد. افکار عمومی از یکسو بیشترین نیرو را بسیج کرد و از سوی دیگر شعارش محدود بود و با مقاومت افکار عمومی بین المللی و مقاومت داخلی هم روبه رو نبود، در نهایت شاه هم ملی شدن نفت را امضا کرد. بنابراین نیروی دربار هم پشت این قضیه بود. مرحوم دکتر شمس الدین امیرعلایی مشاور دکتر مصدق برای من نقل کرد. یک بار احمد مصدق نزد او می رود و می گوید به توصیه پدر، شما با قطار سلطنتی برای «خلع ید» به خوزستان بروید. ایشان گفتند به پدر بگو زندگی من، زندگی ساده یی بوده و تا به حال زندگی مان ایجاب نمی کرد با قطار درجه یک و دو برویم، چه برسد به قطار سلطنتی. دکتر مصدق دوباره احمد مصدق را می فرستد و به ایشان می گوید «ضرورت دارد و باید با قطار سلطنتی بروی.» دکتر امیر علایی تحمل نمی کند و نزد دکتر مصدق می رود و از ایشان دلیل اصرارشان را می پرسد. دکتر مصدق می گوید؛ «برای اینکه دولت انگلیس بفهمد نیروی سلطنت هم پشت جریان ملی کردن هست»، یعنی در بسیج کردن نیرو هم ایشان بسیار فعال بود. در نهایت حرکت بزرگی خلق شد. دکتر مصدق اصرار داشت ما نمی خواهیم انگلیس را از ایران بیرون کنیم و ایشان نیک می دانست درگیری تمام عیار با بریتانیای کبیر که آفتاب در مستعمراتش غروب نمی کند کار بزرگی است. در شرایطی که همه جامعه نسبت به انگلیس کینه شدیدی داشتند، یک نفر بیاید بگوید ما نمی خواهیم انگلیس را بیرون کنیم، تا به حال انگلیس ارباب ما بوده و به ما دستور می داده، اما حالا قرار است که مقاطعه کار ما بشود؛ یعنی ما مالک نفت، مشاور و ناظر باشیم و انگلیس مقاطعه کار باشد. این عمل تقوای سیاسی- راهبردی مصدق را نشان می دهد.
مرحوم بازرگان در کتاب خاطرات خود نوشته اند روزی مهندس حسیبی نزد من آمد و گفت دکتر مصدق مایل است شما به عنوان رهبر هیات خلع ید به همراه آقایان عبدالحسین علی آبادی و محمد بیات به مناطق جنوب بروید. مرحوم بازرگان گفته بود من صلاحیتی ندارم، من که رجل نفتی نیستم. مهندسین عالی مقام هستند، آنها بروند. با هم نزد مرحوم طالقانی رفته و آنجا استخاره می کنند و بعد نزد دکتر مصدق می روند و حتی مهندس بازرگان چند شخصیت نفتی را معرفی می کند و دکتر مصدق می گوید من در این مرحله نمی خواهم انگلیسی ها را بیرون کنم و نمی خواهم در آنها حساسیت ایجاد کنم و به این دلیل شما را انتخاب کرده ام که هیچ چیز از مسائل نفتی نمی دانید. ولی می خواهم که شما بروید و نقش فیگوران را بازی کنید. او در این مرحله نمی خواست با امپراتوری بریتانیای کبیر برخورد تمام عیار کند. در دانش سازماندهی یک اصل به نام اپورتونیسم یا فرصت طلبی تشکیلاتی هست که نیروها را بدون تجهیزات در مقابل دشمنی که تا دندان مسلح است عریان می کنند که این، هرز دادن نیروها و قرار دادن ملت ایران در اختیار بریتانیا بود، آن هم درحالی که ناوهای انگلیس هم به خلیج فارس آمده بودند و تهدید می کردند. مرحوم بازرگان در این فراز از خاطراتش عرفان مصدق را به خوبی نشان می دهد. نامه هایی هم که مصدق به مکی می نویسد دال بر این امر است که مکی باید مراقب سخنانش باشد و خارج از اصول دیپلماسی صحبت نکند. این نامه ها در تاریخ ثبت شده است. اصل بر «شعار محدود» و «مقاومت نامحدود» بود که این روح استراتژی پیروز دکتر مصدق و طراحی درستی بود. بنابراین چنانچه در تاریخ ژرف اندیشی شود، این نکته روشن خواهد شد که برخلاف باور برخی غرض ورزان که می گویند دکتر مصدق آدمی بود با افکار واهی و اتوپیایی و تفکر افراطی و می گفت «یا همه یا هیچ» واقعاً این گونه نبوده است. مصدق دشمنان نهضت ملی را به خوبی می شناخت.
در دانشکده فنی استادی به نام دکتر عرفانی داشتیم که مشاور اقتصادی مرحوم مصدق بود. در درس اقتصاد نفت از وی سوال کردیم که چه شد به رغم طراحی مصدق، از آن عدول شد؟ نظر ایشان این بود که نباید به سادگی از این مقطع گذشت، جناحی که در نهضت ملی بودند- دکتر بقایی و حسین مکی- حتی مصدق را به سازش کاری با انگلیس متهم می کردند. در شرایطی که امریکا تنصیف منافع را با عربستان پذیرفته بود، اینها سعی داشتند که نفت را از انگلیس بگیرند و به امریکا بدهند. ولی دکتر مصدق ملی فکر می کرد. او می خواست ایرانی هایی که در خارج بودند به ایران بیایند و رشته مهندسی نفت در دانشکده فنی برقرار بشود و همان ها هم کادرسازی کنند. متخصصانی هم به ایران آمدند، ازجمله دکتر مهندس شمس که رئیس دانشکده فنی آبادان شد. مکی صحبت هایی می کرد و نفرت مردم ایران را علیه دولت و ملت انگلیس دامن می زد و نتیجه آن شد که دو ملت، دو دولت و دو غرور ناسیونالیستی با هم درگیر شدند. در آن سوی قضیه چرچیل فاتح جنگ دوم نخست وزیر شد و ابعاد خصومت عمیق تر گشت. وقتی که جکسون- اولین نماینده انگلیس ـ برای مذاکره به ایران آمد، همزمان با خلع ید و هیجانات بود، تندروی هایی هم می شد که حساسیت برانگیز بود. مثلاً زمانی که مردم آبادان ماشین مکی را روی دست بردند، وی دچار غرور شده و به دکتر مصدق گفته بود نفت را من ملی کردم. از اینجا بود که خلع ید مکانیکی شد؛ یعنی پیشنهاد مکی به مرحوم بازرگان برای اشغال میز نماینده انگلیس در شرکت نفت آبادان. به نظر من این روند در اهداف استراتژیکی که مصدق در نظر داشت نمی گنجید و انقلاب ما در مرحله اول، انقلاب مالکیتی بود. طراحی این بود که این مرحله به پیروزی برسد اما این اعمال باعث شد که انگلیسی ها پالایشگاه را تخلیه کردند، اما مهندسان ایرانی پالایشگاه را راه انداختند. همان مردمی که رزم آرا می گفت «یک لولهنگ هم نمی توانند بسازند» توانستند پالایشگاه را بدون کمک انگلیس اداره کنند.
متاسفانه دعوای یک دولت با یک شرکت تبدیل به دعوای یک دولت با یک دولت دیگر و دعوای یک ملت با یک ملت دیگر و دعوای غرور ایرانی با غرور انگلیسی شد و از کنترل خارج گردید. دکتر مصدق بعد از سفر یک ماهه اش به امریکا، از طریق مصر به ایران آمد. البته در مصر سخنرانی پرشوری علیه استعمار انگلیس کرد و در آنجا احساسات ناسیونالیستی ملت مصر را علیه انگلیس برانگیخت و به نفع ملی شدن کانال سوئز ترغیب و تشویق نمود و زمانی که به ایران بازگشت، جمال امامی در مجلس با پرخاشگری خطاب به دکتر مصدق فریاد زد که «شما از جانب چه کسی به مصر رفتید و علیه انگلیس صحبت کردید؟ ما دعوایی با بریتانیا نداشتیم.»
این یک معمای استراتژیک است، چرا مصدقی که آن گونه اصرار داشت، تبدیل به مصدقی شد که علیه انگلیس صحبت کرد و سفارت انگلیس را بست. من به این نتیجه رسیدم که دکتر مصدق به این مساله نگاه کارشناسی و راهبردی داشته است. تحولات بسیاری در روزهای ۲۶ و ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ ایجاد شد، با رجوع به کتاب ها، گویی این سه روز، ۳۰۰ روز بوده است، مثلاً آقای مک گی معاون وزارت خارجه امریکا، در ۲۷ اسفند به ایران می آید و به شاه می گوید؛ «باید بازی را بر هم زد. اجازه بدهید که این قانون ملی شدن را برگردانیم.» شاه می گوید؛ «ناسیونالیسمی که در ایران شکل گرفته به قدری قوی است و به قدری مردم بسیج شده اند که بنده می ترسم، اصلاً چنین کاری ممکن نیست.» این مساله در خاطرات مک گی و هم در کتابی به نام «همه مردان شاه» که در سال ۱۳۸۳ آن را ترجمه کرده ام، هست. امریکا به رغم آن چیزی که دکتر بقایی و امثالش فکر می کردند، ملی شدن نفت را قبول نداشت. فقط می خواست برنامه عربستان در ایران پیاده بشود. مک گی می گوید امریکا قانون ملی شدن نفت را قبول نداشت و اسناد هم در این زمینه زیاد است. وقتی مصدق به امریکا می رود، آنجا عمیقاً متوجه این موضوع می شود. در امریکا به او گوشزد کردند «قانون ملی شدن نفت نه، ولی تنصیف منافع آری» و این درحالی است که قانون ملی شدن نفت برای دکتر مصدق از هر مساله یی مقدس تر و مهم تر شده بود. وقتی هم به ایران آمد، گفت ما باید اصلاحات اجتماعی بکنیم و لایه های عمیق تر ملت را بسیج کنیم و به همین دلیل تقاضای اختیارات تام از مجلسی کرد که بیشتر اعضای آن طرفدار انگلیس بودند. با اختیارات تام، قانون تامین اجتماعی کارگران و قانون ۲۰ درصدی که به نفع دهقانان بود در زمان مصدق ایجاد شد و قوانین مترقی دیگر...
جکسون نماینده انگلیس، همزمان با خلع ید به ایران آمد و هنگام خروج در فرودگاه مهرآباد گفت؛ «تا زمانی که مصدق بر سر کار است ما هیچ قرارداد نفتی با ایران نخواهیم داشت و این مطلب را در فرودگاه هیثرو لندن نیز تکرار کرد. خط انگلیس از ابتدا خط براندازی مصدق بود. اما با این وجود مصدق موفق شده بود با اصلاحات اجتماعی و بسیج توده ها، انگلیسی ها را از پای در بیاورد. این است که می گویم و معتقدم حرکت مصدق یک «استراتژی پیروز» بود. اگر فضا امنیتی- نظامی نمی شد و امریکا به کمک انگلیس نمی آمد، ما صنعت نفت مان را واقعاً ملی کرده بودیم و اقتصاد ملی داشتیم. در دوره دکتر مصدق بدون نفت، ما اقتصاد متوازن نیز داشتیم. در سال ۱۳۳۱ صادرات با واردات برابر بود و حتی حجم صادرات بر واردات غلبه کرده بود و ما به یک اقتصاد ملی رسیده بودیم و درآمد نفت هم می توانست مکمل آن باشد. به یقین می توانم بگویم ما در آن زمان از ژاپن جلوتر بودیم. امروزه در نروژ این طرح دکتر مصدق یعنی داشتن یک اقتصاد ملی و متعادل و عدم استفاده از درآمد نفت در بودجه را ملاک قرار داده اند. صحبت امروز من داستان مختصری از یک «استراتژی پیروز» بود.
روزی که آقای عالی نسب خدمت دکتر مصدق رفته بود، دکتر مصدق به او گفته بود جلوی صدور نفت را گرفته اند و نفت ما را تحریم کرده اند و باید کاری کرد تا این نفت در داخل ایران به جریان بیفتد. به دنبال توصیه دکتر مصدق، آقای عالی نسب چند سماور نفتی آزمایشی درست کرد و به همین مناسبت جشن کوچکی هم در نخست وزیری گرفته شد و مصدق با این سماور نفتی یک استکان چای خورد. این آغاز صنعت نفت ماست. نفت ما صادر می شد و همه چیزمان از خارج می آمد، اما اکنون چندین هزار کیلومتر لوله نفتی و بیش از ۱۰ پالایشگاه داریم و کشور ما پتانسیل ترانزیت شدن نفت و گاز منطقه را دارد. این مسائـل اتفاقاتی بـود که در داخـل کشـور روی داد اما بعـد از مـدت کوتاهی در مصـر، در سال ۱۹۵۶ (۱۳۳۵) جمال عبدالناصر قیام کرد و کانال سوئز را ملی اعلام کرد و این درحالی بود که ۷۰ درصد سهام کانال متعلق به کشورهای انگلیس و فرانسه بود. عبدالناصر گفت من با الهام از دکتر مصدق دست به ملی کردن کانال زدم.
عبدالکریم قاسم نیز در سال ۱۹۵۸ (۱۳۳۷) در عراق علیه سلطنت زمان خود قیام کرد. یکی از کارهای وی که با الهام از مرحوم مصدق شکل گرفت قانون شماره ۸۰ بود. براساس این قانون، ۹۵ درصد اراضی که دست کنسرسیوم نفت بود به ملت عراق برمی گشت و تنها کنسرسیوم حق داشت در جاهایی که چاه زده، بهره برداری کند و بقیه مناطق ملی اعلام شد و این هم بر مبنای تجربه ایران شکل گرفت. چند روز قبل از سقوط عبدالکریم قاسم ائتلافی به وجود آمده بود و بعثی های فعلی با کمپانی های انگلیسی و امریکایی متحد شده بودند. کردهای عراق به رهبری ملامصطفی بارزانی هم در این ائتلاف بودند. سفیر امریکا به دفتر عبدالکریم قاسم رفت- درست مثل هندرسن که یک روز قبل از کودتای ۲۸ مرداد به خانه دکتر مصدق رفت- و گفت اگر این قانون لغو نشود نتیجه اش سرنگونی است. عبدالکریم قاسم مقاومت کرد و دو روز بعد با آن وضع فجیع کودتا شد. خوشبختانه این قانون هنوز هم در جسم و جان عراقی ها ماندگار است.
عبدالکریم قاسم یک قانون دیگر هم گذراند که هر دولتی سر کار بیاید و بخواهد این قانون شماره ۸۰ یا ۹۵ درصد اراضی را برگرداند دولت خائنی است. به این ترتیب، تا به حال حتی دولت های وابسته هم نتوانسته اند این قانون را برگردانند و یکی از هدف های نیروهای ائتلاف (امریکا، انگلیس و هم پیمانانشان) در عراق این است که این قانون را از بین ببرند. نیکسون در کتاب «جنگ حقیقی» که در سال ۱۳۵۹ نوشته، اشاره کرده اولین کسی که به منافع امریکا و غرب ضربه زد، دکتر مصدق بود و بعد اشاره یی به ملی شدن نفت می کند و می گوید ملی شدن نفت در ایران، ریشه درختی بود که ساقه ها و برگ هایش به کل منطقه و دنیا رسید. سیری را که نیکسون به عنوان یک رجل نفتی در کتابش مطرح می کند، بسیار جالب است. اگر با قوه قهریه، با کودتا و... دکتر مصدق را ساقط کردند، ولی حق از بین نرفت، بلکه دوام بیشتری پیدا کرد. اگر چیزی ناحق باشد دیگر در تاریخ عقبه نخواهد داشت. آقای استیون کینزر در کتاب «همه مردان شاه» می نویسد؛ اگر کودتای ۲۸ مرداد نبود، مطمئناً انقلاب اسلامی شکل نمی گرفت و اگر انقلاب اسلامی پیروز نشده بود، دیدگاه های اسلامی در منطقه گسترش پیدا نمی کرد، خاورمیانه تحریک نمی شد و ۱۱ سپتامبر هم اتفاق نمی افتاد؛ آن هم پس از فروریختن دو برج تجارت جهانی (دوقلوها) و پنتاگون پس از پنجاه سال، وقتی در داخل امریکا ضربه می خورند به این جمع بندی می رسند و حق را به دکتر مصدق می دهند و مظلومیت او را مطرح می کنند، ولی چرا اینقدر دیر، به امید آن روزی که بشریت حق را در همان مقطع خودش تایید کند. یک خبرنگار نباید اجازه دهد مظلومیت کسی را پس از گذشت ۵۰ سال بازگو کنند. امیدوارم استقلال طلبی، آزادیخواهی، عرق ملی و راهبردی دکترمصدق مبتنی بر بسیج حداکثری مردم، شعار محدود، مقاومت نامحدود و عدم دشمن تراشی در رگ، ریشه و خون ما جاری شود.

حامد طبیبی
عکس : لطف الله میثمی

منبع : روزنامه اعتماد