نقش های خانوادگی تقسیم بر دو

انجام یک کار خاص چه کوچک و چه بزرگ - وظیفه چه کسی است و کدام یک از اعضای خانواده این مورد مناسب تر به نظر می آید. این سؤالات زمانی ممکن است، مطرح شود که هر یک از اعضای خانواده از وظایف محوله شکایت و گله داشته باشد و همان کارهایی را که به او سپرده شده، خارج از محدوده توانایی ها و علائق خود بداند. در این شرایط چه باید کرد آیا برای فرد ناراضی پاسخ متقاعدکننده ای می توان یافت چقدر حق با او است
دکتر ابوالقاسم مهری نژاد، روانشناس، معتقد است در جامعه امروزی، ما در بین افکار و قواعد سنتی و مدرن مانده ایم: «از طرفی وارث الگوهای نقشی خانواده از گذشته هستیم و از سوی دیگر، به دلیلی عدم کارآمدی برخی از این الگوها با تغییراتی که خودآگاه یا ناخودآگاه- در روش برخورد ما با زندگی به وجود آمده، به قواعد مدرن با ویژگی های منحصربه فردشرو آورده ایم.»
سؤال اصلی این است که چطور می توانیم طبق الگوی ایده آل یک خانواده سالم، طوری نقش ها و وظایف را بین یکدیگر تقسیم کنیم که نه تنها هیچ کاری حتی برای مدتی کوتاه روی زمین نماند، بلکه به جای نارضایتی، هر یک از اعضای خانواده وظایف محوله خود را با میل و البته اشتیاق انجام دهند.
دکتر سعید حمیدی، روانشناس، در این باره می گوید:« برای تقسیم صحیح نقش های خانوادگی ابتدا باید عوامل مؤثر بر این مقوله را شناخت و با در نظر گرفتن دقیق آنها، شرایط هر خانواده را جداگانه مورد بررسی قرار داد.» به نظر دکتر مهری نژاد نیز فاکتورهای تعیین کننده نقش های خانوادگی بر اساس ساختار هر خانواده متفاوت است: «شرایط خانواده ای که در آن والدین هر دو شاغل هستند و فرزندان کم سن و سال دارند با خانواده ای که در آن مادر، خانه دار است و فرزندان نیز به اصطلاح از آب و گل درآمده اند، متفاوت است.»
عوامل متعددی که طی سالیان دراز تقسیم نقش ها در نهاد خانواده را تحت تأثیر قرار داده، همواره در حال تغییر هستند و میزان تأثیرشان نیز با توجه به شرایط بیرونی جامعه در نوسان است.
کارشناسان بطور کلی معتقدند شبکه اجتماعی خانواده، طبقه اجتماعی و اقتصادی خانواده، وضعیت اشتغال زنان، میزان تحصیلات والدین و درآمد، عناصری هستند که بر سیستم اشتراک وظایف در هر خانه ای تأثیر می گذارند.
● طبقه اجتماعی و نظام تفکیکی
به نظر دکتر حمیدی خانواده هایی که به طبقه پائین جامعه تعلق دارند، تقسیم نقش بطور تفکیکی انجام شده و خانواده هایی با طبقه اجتماعی و اقتصادی متوسط و متوسط رو به بالا، تمایل بیشتری به تقسیم نقش اشتراکی دیده می شود: « در خانواده های طبقه پائین به دلیل گرایشات سنتی در ارزش ها و رفتارها، تقسیم نقش های خانوادگی بیشتر تفکیکی و جنسیتی است اما در خانواده های طبقات متوسط و بالا، طبق تفاوت در سایر رفتارها و ارزش ها که می تواند به قالب های صحیح مدرن تر متمایل شده باشد، تقسیم نقش ها نیز از حالت جنسیتی خارج و اشتراکی تر شده است.»
● اشتغال زنان
اشتغال زنان یکی از فاکتورهای اثر گذار دیگر در تقسیم نقش های خانوادگی است که در خانواده تقسیم نقش اشتراکی را پدید می آورد:« امروزه که زنان گرایش بیشتری به فعالیت های اجتماعی و البته اشتغال پیدا کرده اند و حضور بیشتر آنان در فضاهای خارج از خانه، ملزوم این شرایط است، نمی توان حوزه های نقشی زنانه و مردانه را در خانواده کاملاً مستقل از یکدیگر تعریف کرد و بطور سنتی زنان را مسئول انجام تمام وظایف مربوط به منزل دانست، زیرا در این شرایط فعالیت آنها در عرصه های اجتماعی مقدور نمی شود.»
دکتر مهری نژاد می گوید: «متأسفانه اکثر اوقات می بینیم که همسران و والدین به صورت عقلی و منطقی به تقسیم وظایف و ایفای نقش نمی پردازند، در حالی که لازم است با یکدیگر بنشینند، قاعده وضع کنند و نقش ها را تعیین و مشخص کنند.
دقت در تعیین نقش ها، دقت در انجام آنها را نیز به دنبال دارد و اعضای خانواده در این حالت تصویر واضح تری از آنچه که باید انجام دهند، در ذهن دارند و می توانند بر اساس آن عمل کرده و پاسخگو باشند.»
به گفته دکتر مهری نژاد در میان عوامل عاطفی و تربیتی و اقتصادی که در مقوله تقسیم وظایف تأثیرگذارند، باید توجه داشت که حفظ ثبات واقعی خانواده در نظر گرفته شود: «تغییرات کوچک و بزرگ در مدل تقسیم نقش درخانواده می تواند در عملکرد فردی و جمعی افراد اختلال ایجاد کند.
به عنوان یکی از مهم ترین متغیر های مؤثر در این مقوله را باید شبکه اجتماعی خانواده در نظر گرفت: میزان ارتباط زن و شوهر با والدین خود، میزان ارتباط زن با بستگان، دوستان، همکاران و همسایگان زن و میزان کمک و یاری آنها به خانواده و بویژه زن، بر نحوه محول و انجام شدن وظایف اثر می گذارد.»
● شبکه اجتماعی خانواده
خانواده ای که دارای ارتباط زیادی با نزدیکان است، زنان از کمک و یاری دیگران بهره برده و معمولاً تقسیم نقش های خانوادگی تفکیکی است، زیرا مردان نیاز همسرشان را به همراهی در انجام وظایف کمتر حس می کنند. در سوی مقابل، وقتی خانواده ای شبکه اجتماعی متراکم داشته باشد، به سیستم اشتراکی تمایل پیدا می کند، زیرا به دلیل ارتباط کم خانواده با اطرافیان، زن و مرد به یکدیگر نزدیک تر و وابسته تر می شوند و کارهای مختلف منزل را مشترکاً انجام می دهند. این وضعیت، موقعیت مطلوب ارتباط و همراهی آنها را می تواند تا حد زیادی فراهم کند.
دکتر مژگان محبوبی، روانشناس، درباره حضور زنان در عرصه اجتماع و ارتباط تغییر دهنده آن با نقش های مادر و همسر در خانواده می گوید:« نظام همکاری اشتراکی در خانواده، تنها مسیر صحیحی است که به کمک آن می توان هم حضور زنان توانمند در جامعه را تسهیل کرد و هم این شرایط فراهم می شود که وی بتواند با یاری و همدلی دیگر اعضای خانواده به وظایف منحصر به فرد خود نیز بپردازد.
لازم است که تغییر در چگونگی تقسیم نقش های خانوادگی همزمان با تغییر در نقش های اجتماعی و ورود زنان به فعالیت های کاری، انجام شود.» در عین حال تفکیک نقش های اجتماعی زنان، می تواند الگویی نادرست برای تفکیک نقش های خانوادگی زنان نیز باشد.
دکتر محبوبی درباره تأثیر شاغل یا خانه داربودن زنان در نوع، میزان و چگونگی محول شدن و انجام نقش ها می گوید:« حضور مداوم زنان در خانه موجب می شود، مردان کمتر خود را موظف به همکاری در امور منزل ببینند اما زمانی که زنان، شاغل باشند حضور کمتر آنها در منزل، حضور مردان در عرصه نقش های خانگی را بیشتر می طلبد و تقسیم نقش ها، اشتراکی را به دنبال دارد.»
● تقسیم نقش ها
به عقیده دکتر حمیدی نقطه مقابل تقسیم نقش تفکیکی، تقسیم نقش به روش اشتراکی است:«تحقق نظام انجام وظایف بطور اشتراکی در خانواده، مرز میان حوزه های مردانه و زنانه را تا حدی که باید، محو می کند و به افراد این امکان را می دهد که طبق توانایی ها و علائق خود، نقش های متفاوتی را با رضایت در خانواده ایفا کنند که در نتیجه آن گردش وظایف و مسئولیت های خانگی بین زن و شوهر و همین طور فرزندان آسان تر می شود: نکته دیگر مربوط به تحصیلات و سطح سواد همسران می شود که رابطه مستقیم با گذر از نظام ایفای نقش تفکیکی به اشتراکی دارد.
از آنجایی که زنان با تحصیلات دانشگاهی، آگاهی بیشتری از حقوق خود و شناخت توانایی هایشان دارند، خانواده به سمت اشتراک وظایف، بیشتر سوق می یابد.
میان میزان تحصیلات مردان و تقسیم نقش های خانوادگی شدت همبستگی بیشتری وجود دارد.
افزایش تحصیلات مردان و ایجاد تغییر در نگرش ها و باورهایشان موجب می شود، گرایشات اشتراکی تری در میان این بخش از خانواده ببینیم.» می توان نتیجه گرفت تقسیم نقش اشتراکی در میان خانواده هایی که همسرانی با تحصیلات دانشگاهی دارند، دوبرابر بیشتر از خانواده های دیگر است.

مهرداد حقگو

منبع : روزنامه ایران