تاثیر فناوری اطلاعات بر سیستم های حمل و نقل

چند متر جلوتر از عوارضی بزرگراه تهران – کرج تابلوایی خود نمایی می کند که چندین سال است در این محل نصب شده تا توجه رانندگانی را که از این مسیر می گذرند را به خود جلب کند روی این تابلو نوشته شده است ” سرعت در این بزرگراه با رادار کنترل می شود “ ، اما با وجود چنین هشداری بسیاری از وسایل نقلیه که در خط یک این آزاد راه حرکت می کنند سرعتی بیش از حد مجاز و گاه حتی نزدیک به دو برابر آن دارند چنانکه در اواخر سال گذشته یک خودرو پژوه ۲۰۶ با سرعت سرسام آوری به عوارضی نزدیک شد و بدون گرفتن ترمز با برخورد به یک سکو به پرواز در آمد و بر سقف جایگاه عوارضی فرود آمد تا مشخص شود سرعت خودورها در این بزرگراه نه با رادار که حتی با چشم معمولی نیز کنترل نمی شود.
چنین وضعیتی در سیستم حمل و نقل کشور ما به وفور یافت می شود و هراز چند گاهی سخن از ورود و استقرار یک تکنولوژی جدید نیز به میان می آید، اما به نظر می رسد چنین تکنولوژی های بیشتر جنبه تبلیغاتی نه کاربردی دارند.
امروزه فناوری اطلاعات در تمامی بخش های زندگی نفوذ کرده و عملا با گسترش سطح انتقال اطلاعات بهره وری را در این عرصه ها افزایش داده است .
در حالیکه تکنولوژی اطلاعات در بسیاری از کشورها برای کمک به عبور و مرور وسایل نقلیه به کار گرفته شده است ، ما از این دریای تکنولوژی چه بهره ای برده ایم ؟
● حمل و نقل توام با فناوری اطلاعات
برای یافتن متولی فناوری اطلاعات در حمل و نقل کشور باید به خیابان دمشق و طبقه ششم ساختمان سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور قدم گذاشت آن جای که قرار است در طرح های که به زودی اجرا شود تحولی اساسی در وضعیت کنترل حمل و نقل جاده ای توسط سیستم های کامپیوتری و بـــا بهره وری از توانایی های متخصصان این امر صورت گیرد .
سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور در سال ۱۳۷۳ و براساس ماده یک مصوبه شورای عالی اداری و با ادغام وظایف معاونت حمل و نقل وزارت راه و ترابری با وظایف شرکت سهامی خاص پایانه های عمومی وسایله نقلیه باربری ایجاد شده پیش از آن به موجب قانون تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری که در سال ۱۳۵۳ تصویب شد فعالیت های مرتبط با حمل و نقل کشور را ابتدا توسط سازمان هماهنگی ترابری کشور و در تشکیلات بعدی وزارت راه به معاونت حمل و نقل محوله شده بود.
دفتر فناوری اطلاعات این سازمان که مدت زمان کوتاهی با مدیریت مهندس حجت الله بهروز کار خود را آغاز کرده است پروژه ها و طرح های متعددی را برای گسترش فناوری اطلاعات در امر حمل و نقل جاده ای و از استفاده از سیستم های الکترونیکی قصد دارد سیستم سنتی و ناکار آمد فعلی اطلاعات جاده ای را تغییر دهد .
فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT ) با قابلیت رهایی اطلاعات از قید زمان و مکان تاثیر قــابل ملاحظه ای را در سیستم های حمل و نقل گذاشته است از آن جمله می توان به ایــــــجاد و گسترش سیستم های هوشمند حمل و نقل ITS (Intelligent Transportation Ststems) ، سیستم های محل یابی جهانی و سیتم های رد یابی و هدایت وسایل نقلیه اشاره کرد.
مهم ترین دستاورد این سیستم ها بهبود برنامه ریزی و زمان بندی حمل و نقل ، بهبود و ارتقاع مدیریت حمل و نقل ، افزایش رضایت مشتریان و ذینفعان از بخش، ارتقاع ظرفیت جاده ها و بزرگراهها و کاهش ترافیک و تصادفات است .
تعامل ICT و حمل و نقل نیز در خود تعامل است . توسعه فناورین های کنفرانس الکترونیک و ویدئویی باعث کاهش مسافرت ها می شود. هم چنین توسعه تجارت الکترونیک باعث تسهیل و افزایش مبادلات خواهد شد . برحسب تجارت سایر ملل ، توسعه کاربردهای الکترونیک تقاضای بخش حمل و نقل را افزایش می دهد این تعاملات ، تهدیدها و فرصت هایی در پیش حمل و نقل قرار خواهد داد.
مواجه ICT با صنعت حمل و نقل در کشورهای توسعه یافته منجر به تولید سیستم های هوشمند حمل و نقل ITS شده است .
ITS مجموعه ای از تکنولوژی هاست که روش ، ساختار ، طراحی و مدیریت سیتم های حمل و نقل جاده ای را تغییر می دهد . اهمیت ITS تا اندازه ایست که در ساختار حمل و نقل کشورهای توسعه یافته سازمانی به نام ITS در سطح ملی تاسیس شده است .
نقش دولت ها در قبال ITS به دو بخش ایجاد و زیر ساخت و اجرا تقسیم می شود در برخی از کشورها (مانند ژاپن و آمریکا) دولت در هر دو بخش فعالیت می کند ولی در برخی از کشورها مانند کانادا دولت مرکزی فقط امور مربوط به تحقیق ، هدایت و نظارت را انجام می دهد و وظایف اجرای به موسسات وابسته به دولت و یا خصوصی واگذار می شود.
مهندس حجت الله بهروز ، مدیر فناوری اطلاعات در سازمان حمل و نقل و پایانه ها درباره به کارگیری و توسعه ITS در این سازمان می گوید : فعالیت ها ی ما در چند عرصه در حال انجام است ، راه اندازی آزمایشی طرح امداد رسانی جاده ای از ابتدای سال ۸۲ در سه محور تهران – اصفهان ، تهران – چالوس و تهران – مشهد استفاده از فناوری ماهواه ای (GPS) در کنترل اتوبوس هــا در جاده ( در حال حاضر آنتن و تجهیزات ارتباطی GPS روی ۹۰ دستگاه اتوبوس در مسیر تهران – اصفهان نصب شده است )، نصب و راه اندازی تلفن گویا در ستاد و تهیه راهکار اجرای در سایر استان ها ، تهیه سیستم های اطلاعاتی پایه و...
مهندس بهروز در پاسخ به این پرسش که سازمان حمل و نقل در زمینه فــناوری اطلاعات چــــــه برنامه های دارد و این برنامه ها به چند دسته تقسیم و چه بخش های را در بر می گیرد ؟ می گوید: ما ۹ پروژه و طرح را در زمینه فناوری اطلاعات در دست اجرا داریم که این طرح ها شــامل این موارد است :
۱) طراحی وب سایت سازمان به آدرس WWW.tto-ir.org
۲) امداد رسانی جاده ای و خدمات پلیس ۱۱۰
۳) سیستم اخذ عوارض الکترونیکی
۴) پایگاه اطلاعات راهها تاسیسات جانبی
۵) کارت هوشمند (ناوگان و رانندگان )
۶) کنترل مکانیزه خودروهای ترانزیتی و شناورها
۷) سیستم تلفن گــویا
۸) اتوماسیون اداری
۹) پایگاه اطلاعات مسافری (سیستم رزرواسیون و فروش بلیط).
وی در توضیح وب سایت سازمان می گوید : این سایت به منظور اطلاع رسانی به روز و سریع ، بهره برداری شد که شامل بخش های متعددی است مثلا در بخش اخبار و تازه ها هر گونه اطلاعات مرتبط با حمل و نقل کشور که در جراید به چاپ رسیده با ذکر منبع قابل دسترسی است . هم چنین آخرین وضعیت آمار جابجای کالا و مسافر، آمار رانندگان و ترکیب ناوگان در بخش آمار و حمل و نقل وجود دارد و سایر آمارها ی حمل و نقلی نیز در حال اضافه شدن است . در بخش کتابخانه الکترونیکی این سایت کلیه آمارها و گزارش های حمل و نقلی ، مقالات و ترجمه ها ، قوانین و مصوبات و حتی آرشیو عکس های از جاده ها ، انواع ناوگان ها و پایانه ها نگهداری می شود.
بهروز دیگر بخش های این سایت را بدین شرح معرفی می کند : کتاب زرد حمل و نقل ، درباره سازمان ، کتاب زرد سازمان ، معرفی پروژه ها، روال های سازمان و گروههای پستی است . علاوه بر این سایت فوق دارای بخش انگلیسی است که به ارایه اطلاعات مربوط به روال های واردات ، صادرات ، ترانزیت و اخبار مرتبط می پردازد.
● اخذ عوارض به روش الکترونیکی
با گسترش آزاد راههای داخل کشور موضوع اخد عوارض و تلف شدن وقت رانندگان در جایگاههای اخذ عوارض بار دیگر این سئوال را مطرح کرده است که در زمانی که در بیشتر کشورها سیستم های اخذ عوارض به شکل الکترونیک در آمده چگونه هنوز در داخل کشور استفاده از سیستم دستی اخذ عوارض چنین رواج دارد.
مهندس بهروز در تعریف سیستم اخذ عوارض الکترونیکی می گوید : اخذ عوارض الکترونیکی جزیی از سیستم های حمل و نقل هوشمند است که امکان اخذ عوارض در بزرگراهها را بدون توقف خودرو فراهم می کند این کار به کمک تجهیز خودرو با ترانسپوندر(یا تگهای الکترونیکی) ، ارتباط بی سیم سنسورهای در جاده و در کنار جاده و سیستم های کامپیوتری سخت افزاری و نرم افزاری انجام می شود . بدین ترتیب می توان هر خودرو را به صورت منحصر به فرد شناسایی و عوارض آن را اخذ نمود. این امر می تواند به کاهش ترافیک افزایش کارای ، بهینه سازی زمان سفر و کاهش آلودگی کمک نماید .
به گفته مهندس بهروز سیستم اخذ عوارض الکترونیکی خود شامل چندین جز دیگر است به عنوان مثلا ETC (Electronic Toll Collection) مجموعه ای از تکنیک ها و فن آوری های است که به خودروها اجازه می دهد بدون نیاز به هیچ عملی از طرف راننده از محل عوارضی عبور کند . اجزای ETC می تواند به دو بخش تقسیم شود،اجزا مسیر و مرکز خدمات مشتری که اجزا اصلی مسیر عبارتند از شناسایی اتوماتیک خودرو AVI (Automated Venicle Identification) ، طبقه بندی اتوماتیک خودرو و سیتم های ثبت تخلف ویدیویی .
رییس فناوری اطلاعات سازمان حمل و نقل در ادامه می افزاید : کلیه اجزای مسیر با یک کامپیوتر به نام کنترل کننده مسیر در ارتباط هستند و به وسیله آن کنترل می شوند این کامپیوتر ورودی های خود را از AVI ، AVC، VEC دریافت می کند و در عین حال با مرکز خدمات مشتری در ارتباط هستند که وظیفه مدیریت حساب ها ، اشتراک مشتریان ، صدور صورت حساب ها و رسیدگی به تخلفات و تهیه گزارش ها را بر عهده دارند.
به گفته بهروز فناوری شناسایی اتوماتیک خودروها به دو دسته تقسیم می شود لیزری و فرکـانس رادیویی ، سیستم های لیزری از یک بارکد متصل به خودرو استفاده می کند که در زمان عبور خودرو از مسیر به وسیله یک اسکن لیزری خوانده می شود اما سیستم رادیو فرکانسی از یک ترانسپوندر ( یا تگ الکترونیکی ) استفاده می کند . یک تگ رادیو فرکانسی داخل یا روی خودرو نصب می شود و برای تعیین اطلاعات خودرو و مشتری با آنتن رادیو فرکانسی ارتباط برقرار می کند.
بهروز در تشریح طبقه بندی اتوماتیک خودرو AVC می گوید: AVC به اجزا و پروسه های مختلفی اشاره دارد که سیستم های ETC به کمک آنها قادر به تشخیص و طبقه بندی خودرو و اخذ عوارض بر حسب این اطلاعات است . خودروها به رده های مختلفی تقسیم می شوند مثل اتومبیل ، کامیون و اتوبوس که میزان عوارض برای این رده ها متفاوت است . سیستم های AVC شامل دستگاههایی در مسیر است که برای اندازه گیری ویژگی های فیزیکی خودرو بکار می رود . خروجی این دستگاهها به یک پردازنده AVC ارسال می شود تا براساس آنها رده ای که خودرو در آن قرار می گیرد تعیین کند در سیستم های AVC ، ETC برای تعیین میزان عوارض با تایید رده ثبت شده در تگ خودرو بکار می رود .
وی هم چنین درباره سیستم تخلف ویدیویی VES می گوید : VES به اجزا و پروسه های مختلفی در ETC اشاره دارد و به کمک آنها خودروهای که در پرداخت عوارض تخلف کرده اند شناسایی می کند . VES از پلاک خودروهای که در مسیر ETC استفاده می کند بدون اینکه تگ ETC معتبری داشته باشند عکس می گیرند از روی این عکس ها و به کمک سیستم مکانیزه یا دستی شماره پلاک خودرو استخراج می شود.
● آگاهی قبل از هر حادثه
سازمان حمل و نقل پایانه ها برنامه های کاربردی دیگری را نیز برای بهره وری از فناوری اطلاعات در نظر گرفته است از جمله ایجاد مرکز مانیتورینکی جاده ایست به نحوه ای که در نقاط مخـــتلفی از جاده های کشور که از نظر مکانی شرایط خاص دارند مانند نقاط حادثه خیز ، نقاط پرتردد و نقاطی که تغییرات آب و هوای شدید دارد ، دوربین های قرار گیرد و اطلاعات برداشت شده از این دوربین ها در یک مرکز مانیتورینگ مجهز در تهران یا شهرستان قابل مشاهده باشد.
به این ترتیب در صورت وقوع هر گونه تغییرات در شرایط اینمنی جاده ها می توان قبل از بروز هر گونه حادثه سریعا به آگاه سازی عوامل لازم جهت رفع مشکل پرداخت و از بروز حادثه یا ادامه آن جلوگیری به عمل آورد.
هم چنین به منظور تهیه و ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی جامع و کامل از راههای کشور سازمان حمل و نقل و پایانه های اقدام به جمع آوری اطلاعات مربوط به راهها و تاسیسات جانبی و ابنیه فنی مربوط به آن نمود در این آمار گیری که در غالب طرحی تحت عنوان تهیه شناسنامه راهها و تاسیسات جانبی به اجرا در آمده از جدید ترین تکنولوژی روز یعنی استفاده از سیستم های تعیین موقعیت جهانی( GPS) بهره گیری شده است . اطلاعات برداشت شده شامل ۷۳ هزار کیلومتر از راههای تحت پوشش وزارت راه و ترابری است و در مرحله بعد قرار است اطلاعات ۹۰ هزار کیلومتر راه روستای نیز برداشت و در محیط GPS وارد گردد.
این سازمان هم چنین یک سی دی برای راهنمای راههای ایران تهیه کرده که در آن علاوه بر این که راهها در طبقات مختلف از نظر نوع راه نمایش داده شده است محل تاسیسات و مکان های چــــــون پمپ های بنزین ، رستوران ها و واحدهای خدمات و درمانی نمایان می باشد.
هم چنین به منظور دسترسی سریع تر و آسان تر کاربران به اطلاعات راههای کشور محیط Web-Gis راههای ایران به دو زبان انگلیسی و فارسی ایجاد شده است در این محیط که آدرس دسترسی به آن WWW.iranroads.com است از امکاناتی چون بزرگ نمایی ، کوچک نمایی ، پرس و جو از تاسیسات و تسهیلات بین راهی ، نمایش مسیر بهینه بین دونقطه مبدا و مقصد و دکر شهرهای بین مسیر و مسافت آنها از یکدیگر برخوردار می باشد.
مطابق آمارها کشور ما از نظر تصادف و تلفات جاده ای جزو رتبه های نخست در دنیا است این موضوع ضرورت استفاده از فناوری های پیشرفته و به روز را در این عرصه یاد آور می شود . باید امیدوار بود شاید در زمانی نه چندان دور فناروی اطلاعاتی در حمل و نقل چنان گسترش یابد که حداقل در این زمینه مرگ و میر جاده ای رتبه خود را کاهش دهیم .

نویسنده : مینو مومنی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات