سرگذشت یک باغ وحش

شاید دیدن گله های گوسفند، اسب های سوارکاری، الاغ های مخصوص حمل بد رفت (فاضلاب)، سگ های ولگرد و یا حتی شترهای کوچی ها (عشایر) در کوچه ها و خیابان های پایتخت در دیگر کشورهای جهان خیلی معمول نباشد. اما دیدن انواع حیوانات اهلی، که در بسیاری موارد نیز باعث مشکلات ترافیک در خیابان ها می شود، برای مردم کابل عادی است. اما دیدن حیوانات وحشی به این آسانی ها نیست. برای دیدن آنها باید وقتی اختصاص داد و هزینه ای هم پرداخت.
اولین بار که باغ وحش رفتم، ۵ سال بیشتر نداشتم. آن وقت ها باغ وحش کابل چهره دیگری داشت. از خرابی و ویرانی اثری نبود، انواع حیوانات از فیل و شیر و پلنگ گرفته تا پرندگان و خزندگان در میان انبوه درختانی که واقعاً به باغ می مانست شهروندان پایتخت نشین را وسوسه می کردند تا به خصوص روزهای تعطیل خود را همراه با خانواده در کنار حیوانات بگذرانند و با طبیعت تجدید پیمان کنند. اکنون ۲۴ سال از آن زمان می گذرد.
این باغ وحش و حیوانات آن اما سرگذشت عجیبی داشته و چیزهایی دیده که شاید هیچ باغ وحش دیگری در جهان به خود ندیده باشد. ابتدا سال های آبادی و شکوه، چندی بعد سال های نابودی وسقوط در خط مقدم جنگ و اکنون بازسازی و امید دوباره به آینده.
باغ وحش کابل در منطقه ای خوش آب و هوا و درست در میان دو کوه آسمایی و شیردروازه که تقریباً شهر کابل را به دو قسمت تقسیم می کند و متصل به چوک (میدان) دهمزنگ، در زمینی نسبتاً هموار بنا شده که در طول رودخانه کابل تا نزدیک پل معروف آرتل کشیده شده است.
به گفته عزیز گل ثاقب، رییس باغ وحش کابل، این باغ وحش که هنوز هم تنها باغ وحش در افغانستان است در سال۱۳۴۶ و در زمینی به مساحت ۵۳ جریب (تقریباً ۱۱ هکتار) تاسیس گردید و در آغاز ریاست افتخاری آن را یکی از شاهزادگان وقت به عهده داشت.
در آن زمان تعداد حیوانات باغ وحش بیش از ۷۰۰ حیوان و از ۹۲ نوع مختلف بوده که در ابتدا متعلق به دانشکده علوم دانشگاه کابل بوده و بعدها به دلیل عدم توانایی مالی این دانشکده به شهرداری کابل واگذار گردید.
آقای ثاقب از آن دوران یاد می کند که همه چیز منظم بوده و باغ وحش دارای بخش های تحقیق و آموزش، موزه، لابراتوار، کلینیک حیوانی و تغذیه حیوانات و بیش از ۵۰ نفر کارمند بوده است. او بر این عقیده است که این باغ وحش تا قبل از آغاز جنگ های داخلی، با داشتن تنوع حیوانی غنی یکی از باغ وحش های مشهور در آسیا بوده است.
● سالهای جنگ و ویرانی
اما این شکوه دیری نپایید و با آغاز درگیری های چریکی میان دولت و مخالفان کوس زوال و نابودی زده شد و در جریان جنگ های داخلی بین احزاب جهادی در دهه ۹۰ میلادی به اوج خود رسید. باغ وحش مستثنی نگردید و گلوله های تفنگ و شلیک های آوان (خمپاره) و راکت فرق بین مخالفان و حیوانات زبان بسته زندانی در قفس را نیز درک نکردند.
آنگونه که آقای ثاقب می گوید در جریان آن سال ها باغ وحش به کلی از بین رفت و به مخروبه ای تبدیل شد. موزه ارزشمند باغ وحش غارت شد و ساختمان های باغ وحش فرو ریخت. گاهی هم دیوارهای آن به عنوان سنگر مورد استفاده قرار گرفت.
تعداد زیادی از حیوانات از باغ وحش فرار کردند و دیگر هرگز دیده نشدند. تعداد دیگری از گرسنگی در قفس های خود تلف شدند. عده ای دزدیده و قاچاق شدند. عده ای دیگر که گوشتشان حلال بود مثل آهوها و پرنده ها کباب شدند و خورده شدند. و عده ای هم هدف مشق تیراندازی و سرگرمی شبه نظامیان درگیر شدند.
● دوران طالبان
در دوران زمامداری طالبان اما وضعیت باغ وحش تغییر چندانی نکرد. بازماندگان باغ وحش که از آن جنگ های خانمانسوز جان به در برده بودند فقط تعدادی میمون و کل مرغ (لاشخور) و شیر معروف کابل بود که اکثر مردم اورا می شناختند.
شیر کهنسال کابل که کابلی ها مرجان صدایش می کردند، از سوی آلمان به باغ وحش افغانستان هدیه شده بود و در همه این سال ها به خصوص سال های جنگ داخلی به نماد بقا و ماندگاری تبدیل شده بود. اما انگار قرار نبود که مرجان هم سال های آخر عمر خود را با آسایش سپری کند. بنا به روایات این شیر توسط یک جنگجو در زمان طالبان بر اثر پرتاب نارنجک زخمی و نابینا شده بود.
● دوران بازسازی
با زوال حکومت طالبان، گویا امیدها دوباره زنده شد. و شعار بازسازی و احیا به گوش باغ وحش نیز رسید.
اکنون ۶ سال از آن زمان می گذرد و مسلماً باغ وحش گرچه با سال های شکوهمند گذشته اش هنوز فاصله دارد اما روز به روز شرایط بهتری پیدا می کند و بازدید کنندگان بیشتری را جلب خود می کند تا جایی که به گفته آقای ثاقب، در روزهای تعطیل تا ۷۰۰۰ تکت (بلیط) فروخته می شود و این استقبال حکایت از فردایی بهتر دارد.
رییس باغ وحش می افزاید که توانسته تاکنون نزدیک به ۳۰۰ حیوان از ۴۲ گونه مختلف را جمع آوری کند که تعدادی از حیات وحش خود افغانستان می باشند و تعداد دیگری را کشورهای دوست به باغ وحش کابل اهدا کرده اند.
از این میان نقش کشور چین حایز اهمیت است که یک جفت شیر و تعدادی گرگ، خرس چینی، خوک و آهو هدیه کرده است. یک موسسه حمایت از حیوانات در بریتانیا نیز در ایجاد و تجهیز موزیم (موزه) ماهی خانه با ۳۶ نوع آبزی و خزنده و ساختن تعدادی قفس برای حیوانات با باغ وحش کابل همکاری نموده است.
به گفته آقای ثاقب، در سال ۲۰۰۴ باغ وحش کابل عضویت سازمان سازاک (South Asian Zoos Association for Regional Cooperation) را حاصل کرده که در قسمت تبادل حیوانات و غنامندی باغ وحش کابل همکاری خواهد نمود.
همچنین به گفته وی در ماه حمل (فروردین) سال جاری نیز سازمان اقتصادی اکو وعده کمک یک میلیون و سیصد هزار دلار آمریکایی را داده که صرف بازسازی و نوسازی و توسعه باغ وحش خواهد شد.
آقای ثاقب، مدت پروژه را ۱۸ ماه اعلام کرده و با خوشبینی می گوید که تا یک سال دیگر باغ وحش به همه ساختمان های مورد نیاز از قبیل دیوار امنیتی باغ وحش، واحد اداری، رستوران و کلینیک حیوانی و پارک مخصوص اطفال مجهز خواهد شد. تعداد حیوانات افزایش خواهد یافت و قفس های مدرن مطابق با معیارهای دنیا جایگزین قفس های کنونی می شود.
قرار است پیاده روها با سنگ های زینتی فرش و سیستم تنویر (روشنایی) به گونه ای نصب شود که شهروندان کابل بتوانند حتی شب ها برای میله (تفریح) به باغ وحش بیایند و غذا را آنجا صرف نمایند. وی همچنان از توسعه باغ وحش تا پل آرتل و پل گذرگاه خبر داد.
قسمت دیگری از توسعه باغ وحش به تابلوهای معلوماتی اختصاص خواهد یافت که به صورتی زیبا و در اندازه های استاندارد و مجهز به سیستم نور، با سه زبان فارسی، پشتو و انگلیسی اطلاعات لازم درباره حیوانات را در اختیار بازدید کنندگان قرار خواهد داد.
آقای ثاقب می پذیرد که وضعیت نظافت و بهداشت در باغ وحش به هیچ وجه رضایت بخش نیست اما می گوید با برنامه ریزی هایی که شده توجه مضاعفی به پاکی و صفای باغ وحش خواهد شد.
امنیت باغ وحش نیز به گفته آقای ثاقب خوب است و آنها مأموران لباس شخصی دارند که مانع از ایجاد مزاحمت برای بازدید کنندگان می شوند.
از جمله حیوانات استثنایی باغ وحش کابل یک جفت از نوعی بز دو جنسیتی است که دارای آلات تناسلی نر و ماده می باشند ولی قادر به تولید مثل نیستند و نیز یک گاو اهلی که دو دم دارد.

منبع : جدید آنلاین