آی تی در سرزمین مهاراجه

فناوری اطلاعات و ارتباطات پدیده ای است که بسیاری از دولت های جهان آن را به رسمیت شناخته اند و سعی می کنند در کنار بخش خصوصی و بازیگران جامعه مدنی به رشد و اعتلای آن کمک کنند. امروزه کشورهای مختلف جهان به این نتیجه رسیده اند که برای برطرف کردن مشکلات اقتصادی، رسیدن به توسعه اقتصادی و کاهش شکاف میان فقیر و غنی و از میان بردن نابرابری، چاره ای جز جدی گرفتن دستاوردهای ICT ندارند. به منظور رسیدن به این هدف، تلاش برای توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان امری ضروری است. هدف از نگارش این مقاله بررسی نقش بخش خصوصی و دولتی هند در ایجاد محیطی با ثبات و ایمن برای افرادی است که به دنبال اجرای موفقیت آمیز طرح های مختلف ICT به منظور توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور هند بوده اند.
● تامین بودجه طرح های توسعه ICT
با توجه به توسعه فناوری های نوین در چند دهه گذشته، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اقتصادی کشورها و ارتقای توانمندی های اجتماعی به شدت مورد توجه قرار گرفته است. دولت ، بخش خصوصی و جامعه مدنی همگی بر این باور هستند که تعداد زیادی از مردم هنوز از مزایای این فناوریها بهره مند نشده اند و به خصوص مردمی که به زیرساخت های مورد نیاز دسترسی و مهارت و دانش و آگاهی لازم از زبان انگلیسی را ندارند، نمی توانند از خدمات مرتبط با ICT بهره مند شوند. در این میان زنان، فقرا و ساکنان مناطق روستایی بخش عمده افرادی را که از خدمات ICT بی بهره هستند، به خود اختصاص داده اند. با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها می توان به توسعه اقتصادی و اجتماعی این گروه کمک کرد و موانع موجود در این زمینه را از میان برداشت، بلکه همچنین می توان نظام های جدید اجتماعی ایجاد کرد که نابرابری های موجود را کاهش داده و حتی به طور کامل برطرف کنند. فناوری اطلاعات و ارتباطات به ایجاد جامعه ای کمک می کند که همه افراد آن و به ویژه زنان محروم، فقرا و روستاییان می توانند به طور کامل در آن مشارکت کنند و از مزایای انقلاب اطلاعاتی بهره مند شوند. بنابراین فعالیت برای توسعه ICT ضرورتی انکارناپذیر است. در حال حاضر بسیاری از افراد و شرکت ها برای توسعه کاربری ICT در تلاش هستند، اما برای کمک به آنها و تضمین موفقیت پروژه هایشان سیاست گذاری های حمایتی و تامین بودجه کافی ضروریست. بسیاری از این فعالان باید برای تامین منابع مالی و انسانی مورد نیاز به سختی با هم رقابت کنند و در عین حال معضل تامین بودجه مورد نیاز هم غولی است که بسیاری از شرکت های کوچک ولی خلاق خصوصی را از پا می اندازد. آنها یا باید در انتظار کمک های دولتی بمانند که مشخص نیست چه زمانی به دستشان می رسد، یا باید در انتظار کمک های بلاعوض و خیریه باشند که در اکثر مواقع کافی به نظر نمی رسد. در چنین شرایطی بهترین راه حل آن است که دولت ها با بسیج منابع در اختیار خود و تخصیص و بودجه بندی درست آنها به کمک بازیگران غیردولتی بشتابند. لزوم توجه و اختصاص بودجه دولتی برای طرح های ICT روستایی امری است که بارها در نشست های مختلف سران جامعه اطلاعاتی مود توجه و تاکید قرار گرفته است. به عنوان نمونه در هر دو نشست WSIS در تونس و ژنو گروه کاری ویژه ای با عنوان مکانیسم های مالی تشکیل شد که وظیفه آن ارائه راهکارهایی به دولت ها برای افزایش مشارکت در طرح های ICT و تشویق آنها به این مساله بود.
● نقش دولت و بخش خصوصی در هند
در هند رشد انفجار آمیز بخش نرم افزار و استفاده از برون سپاری برای پیشبرد فرایندهای تجاری باعث رشد سریع اقتصادی و تحولات اجتماعی شده است. سال ۲۰۰۷ صنعت فناوری اطلاعات در هند نزدیک به ۲۸ درصد رشد کرده و به تنهایی به یک صنعت یک میلیارد دلاری مبدل شده و بیش از۶/۱ میلیون فرصت شغلی به وجود آورده است. اما این رشد اقتصادی بدان حد نیست که اهداف پیش بینی شده در سند توسعه هزاره سازمان ملل را برآورده کند. چتان شارما، بنیانگذار بنیاد خیریه Datamation در این باره می گوید: مشاغل و حرفه های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات هنوز تا آن حد پیشرفت نکرده اند که به کاهش فقر و مقابله با توسعه نیافتگی کمک کنند. بنابراین همکاری میان دولت ها، بخش خصوصی و جامعه مدنی باید به طور ویژه توسعه اجتماعی را هدف بگیرد تا پتانسیل بی نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ایجاد تحول در جوامع درک شود. خوشبختانه هند بیش از یک دهه است که به محل اجرای ابتکارعمل های بزرگ ICT مبدل شده و در این زمینه شهرت جهانی کسب کرده است. این ابتکارعمل ها با حمایت سهام داران بزرگ بخش خصوصی، با کمک دولت و با حمایت نهادهای بین المللی وابسته به سازمان ملل و به خصوص برنامه توسعه ملل متحد اجرا می شوند و هدف از طراحی آنها پیشبرد ICT در دورافتاده ترین بخش ها و نواحی کشور هند است. بدین منظور سازمانی به نام موسسه ملی زمامداری هوشمند تاسیس شده که وظیفه حمایت مالی از طرح های کلانی همچون iShakti را بر عهده دارد. این طرح جامع را یک شرکت خصوصی هندی به نام Hindustan Unilever Limited اجرا می کند. به طور کلی هدف از اجرای این طرح ایجاد ۱۵۰۰ کیوسک اطلاعاتی است که در آنها امکاناتی برای دسترسی به اینترنت و سرویس های مخابراتی گنجانده شده است. با اجرای موفق این طرح که قرار بود تا دو سال پیش به سرانجام برسد،۱۰میلیون نفر از ساکنان نواحی روستایی هند در بیش از ۷۵۰۰ روستا می توانستند به خدمات مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات دسترسی پیدا کنند. گفتنی است که این طرح هنوز هم در حال اجراست و بخش هایی از آن کماکان باقی مانده است. با به سرانجام رسیدن و تحقق بخشی همه این طرح ها ضروریست ارزیابی هایی در مورد وضعیت فعلی ابتکارعمل های مربوط به توسعه ICT در هند صورت بگیرد تا نقاط ضعف و قوت آنها شناسایی شود. مرور ابتکارعمل های انجام شده برای توسعه کاربری ICT در نواحی روستایی نشان دهنده وجود برخی چالش های جدی اقتصادی، اجتماعی و آموزشی است. از جمله این چالش ها می توان به نبود یا نقص زیرساخت های مورد نیاز، استفاده نادرست یا عدم اعتماد به زیرساخت ها و... اشاره کرد. در بررسی های انجام شده در مورد میزان موفقیت طرح های ICT روستایی انواع و ویژگی های کیوسک های اطلاعاتی نیز مورد بررسی قرار گرفته تا مشخص شود آنها در مقایسه با نهادهای مشابه ای همچون کافی نت ها، مراکز آموزش رایانه شهری و مراکز خدمات دولتی تا چه حد کارآیی داشته و مورد استقبال قرار گرفته اند. پیامدهای این بررسی به موفقیت پروژه های توسعه ICT و افزایش مشارکت گروه های فقیر و محروم مانند زنان، افراد سالمند، متخصصان و روستاییان فقیر و ساکن در نواحی دورافتاده کمک می کند. یافته های پژوهشی حاکی از آن است که یکی از مهم ترین عوامل ایجاد چالش و مشکل برای طرح های یاد شده و عدم تحقق اهدافی همچون افزایش فرصت های اقتصادی و بالا رفتن رفاه از طریق راه اندازی کیوسک های فناوری اطلاعات و ارتباطات، عدم تامین مالی درست پروژه های ICT است. این کیوسک ها اغلب تنها موفق می شدند افراد ثروتمندتر و آگاه تر به لحاظ اجتماعی را به خود جلب کنند. همچنین افراد تحصیل کرده تر و کسانی که از مهارت های تخصصی بیشتری داشتند برای افزایش اطلاعات و بهره مندی از فرصت های جدید شغلی و مالی از امکانات این کیوسک ها بهره می گرفتند. اگر چه این امر خود به تنهایی موفقیت قابل توجهی محسوب می شد، اما تمرکز صرف روی این گروه اجتماعی باعث بیگانه شدن دیگر بخش های جامعه می شد که افزایش آگاهی آنها در مورد فواید کاربرد ICT ضروری است. نتیجه این امر تداوم محرومیت گروه های کم درآمد و از جمله زنان، کودکان و اشخاص مسن بود. علاوه بر این تامین نیازهای مالی این پروژه ها هم سختی ها و محدودیت های خاصی داشت و مقامات دولتی و ایالتی باید به منظور توسعه اقتصادی و اجتماعی هند دست به سیاست گذاری گسترده و جامع زده و بودجه ابتکارعمل های مختلف را تامین می کردند. به همین دلیل دولت هند با اولویت بندی پروژه های ICT سعی کرد طرح هایی را در اولویت قرار دهد که زنان و مردان محروم جامعه را هدف گرفته بودند. به همین منظور تلاش شد این مساله بررسی شود که بودجه عمومی صرف شده برای اجرای ابتکارعمل های فناوری اطلاعات و ارتباطات چگونه بر این گروه های جامعه اثر گذاشته است. مداخله دولت به این صورت به تعریف و تبیین پارامترهایی کمک می کند که تحقق آنها موجب موفقیت ابتکارعمل های ICT خواهد شد. البته بدیهی است که چنین دستاوردی محدود به افزایش دانش ICT مردم نخواهد بود و با گذشت زمان شهروندانی که از مزایای چنین پروژه هایی بهره مند شده اند خدمات ارزش افزوده ای تولید خواهند کرد که مزایای آن به عموم مردم خواهد رسید.
● نمونه هایی از اهمیت مشارکت و مداخله دولت در طرح های ICT
علیرغم تداوم شکاف دیجیتالی و چالش هایی که سر راه ایجاد کیوسک های اطلاعاتی و مراکز مخابراتی در هند وجود دارد، برخی طرح های توسعه ICT در هند به موفقیت های چشمگیری رسیده و تحولاتی اساسی در جامعه ایجاد کرده اند. به عنوان نمونه ایجاد مراکز مخابراتی و ارتباطی Akshaya در Kerala و اقدامات انجمن خود اشتغالی زنان در ایالت گجرات تاثیرات بسیار مثبتی به دنبال داشته است. از جمله علل موفقیت این طرح ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: طرح ریزی و برنامه ریزی دقیق وحساب شده، درس گرفتن از گذشته و مشارکت صحیح و هدفمند دولت که به تقویت منابع مورد نیاز طرح های یاد شده منجر شده است. سیاست گذاری ملی و کشوری در زمینه ICT و نحوه تشویق مردم به استفاده از خدمات آن نقش مهمی در طراحی و اجرای موفق پروژه های ICT ایفا می کند و این امر در موفقیت طرح گسترده Akshaya تاثیر انکارناپذیری دارد. ایجاد مراکز مخابراتی و ارتباطی Akshaya از سال ۲۰۰۲ به طور آزمایشی آغاز شد. در مرحله اول و قبل از آغاز پروژه، مقامات ایالت کرالای هند سیاست های کلان فناوری اطلاعات را در سال های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۱ تدوین کردند. یکی از اهداف جامع پیش بینی شده در سند مذکور ارتقای استانداردهای زندگی با استفاده از ICT در تمامی عرصه های حیات بود. جالب آن که بر اساس همین سند، ارگان های دولتی در این ایالت نیز موظف به آشنایی و به کارگیری جدیدترین دستاوردهای ICT بودند. بر همین اساس هدف اصلی ابتکار عمل Akshaya دستیابی به دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات و تسهیل دسترسی گسترده به سرویس های ICT و دولت الکترونیک معین شد که نتیجه آن کاهش شکاف دیجیتال و عمومی شدن استفاده از خدمات ICT برای رفع نیازهای روزمره مردم بود. پس از اجرای این پروژه و بررسی میزان موفقیت آن مشخص شد زنان و دختران تنها در ۱۵ مرکز از ۳۵۰ مرکز Akshaya حاضر شده و از خدمات و سرویس های موجود در آنها بهره گرفته اند. این در حالی است که بخش گسترده ای از ساکنان مناطق تحت بررسی زن و دختر بوده اند. به دنبال اصلاح قانون اساسی هند که در آن پیش بینی شده بود باید یک سوم اعضایی حکومت های محلی هر ایالت را زنان تشکیل بدهند، پروژه Akshaya نیز دستخوش تحولاتی شد و قرار شد زنان به عنوان مسوول و اپراتور در یک سوم مراکز ارتباطی و مخابراتی Akshaya به کار گرفته شوند. این اقدام باعث مراجعه بیشتر زنان به این مراکز شد. البته با توجه به این که به کارگیری بیش از حد زنان به عنوان اپراتور در این مراکز ممکن بود موجب مشکلات دیگری شود از پیگیری این سیاست پرهیز شد. باید توجه داشت که اکثر زنان روستانشین هند بی سواد و تحت نفوذ و تاثیر شدید سرپرستان مرد خانواده هستند. آنان نیازمند آموزش های فراگیر برای افزایش توانمندی و نقش آفرینی موثرتر هستند که خوشبختانه در دیگر ابتکارعمل های مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات به این مساله توجه شد. بررسی های جدیدی که در مورد میزان موفقیت این پروژه و چند پروژه دیگر ICT در هند انجام شد، نشان داد که علی رغم همه چالش های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فراروی زنان، آنان توانسته اند با موفقیت در مراکز Akshaya انجام وظیفه کرده و مهارت و اعتماد به نفس خود را افزایش دهند. زنان با آشنایی با فواید استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، فرصت های شغلی جدیدی برای خود دست و پا کرده اند که باعث رشد اقتصادی محلی و تغییر نقش اجتماعی آنان از افرادی با توانمندی محدود به زنانی قدرتمند و تاثیرگذار در محل زندگی شده است. تحقیقات انجمن خود اشتغالی زنان نشان می دهد که مجموعه این تحولات باعث پیوند خوردن اقتصادهای کوچک محلی به جریان غالب اقتصادی هند و حتی جهان شده و تغییرات شگرف اقتصادی، مالی و اجتماعی را به دنبال داشته است. این انجمن قدیمی که سال ۱۹۷۲ به عنوان اتحادیه تجاری زنان و کارگران بخش غیررسمی جامعه تاسیس شد، در حال حاضر بیش از یک میلیون نفرعضو دارد. هدف این اتحادیه افزایش سطح اشتغال و خوداتکایی اعضا اعلام شده است، اعضایی که اکثرشان هنگام پیوستن به این اتحادیه زیرخط فقر زندگی می کردند، پس از گذشت مدتی و با دریافت خدمات و آموزش های لازم کیفیت بهتری از زندگی را تجربه می کنند. سخن آخر
طرح ها و تجارب موفقی که به آنها اشاره شد، نشانگر اهمیت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و لزوم توجه به اجرای ابتکارعمل هایی در این زمینه است؛ ابتکارعمل هایی که اجرای درست و حساب شده آنها موجب توسعه اجتماعی و اقتصادی نیز خواهد شد. اما موفقیت و تداوم این ابتکارعمل ها تنها در صورت سیاست گذاری درست و توجه به نیازهای مالی آنها و تامین به موقع آنها امکان پذیر خواهد بود. دولت هند با درک درست این مساله به دنبال اتخاذ سیاست های حمایتی و ایجاد محیط مناسبی است که منابع لازم برای توسعه و پیشرفت گردهم آورده شوند. بدون شک دوبخش خصوصی و جامعه مدنی که از توجه جدی دولت هند امیدوار شده اند، در آینده موفقیت های بیشتری کسب خواهند کرد.

نویسنده: احسان موحدیان

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات