مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده نخسین بار در سال ۱۹۱۸ توسط فون زیمنس به منظور فایق آمدن بر مسائل مالی پس از جنگ جهانی اول به دولت آلمان معرفی شد. اجرای این نظام مالیاتی در جهان سابقه ای بیش از ۵۰ سال داشته و تاکنون بالغ بر ۱۴۰ کشور جهان این نظام مالیاتی را اجرا کرده اند. امروزه به دستور کمیسیون اتحادیه اروپا، تمامی کشورهای عضو این اتحادیه باید مالیات بر ارزش افزوده vat (tax abbeb value) را در نظام مالیاتی خود به کار گیرند و پذیرش این نظام مالیات یکی از پیش نیازهای لا زم برای عضویت در این اتحادیه است.
پس از جنگ جهانی دوم، تفکرات اقتصادی و سیاست های مالیه عمومی دستخوش تحول اساسی شد و نظریه دریافت مالیات مستقیم بر پایه درآمد بنگاه ها، به دلیل ضدانگیره بودن آن برای سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال، مقبولیت خود را از دست داد. دریافت مالیات از ارزش افزوده یا مالیات بر مصرف و فروش جایگزین مالیات مستقیم شد و اخذ مالیات بر بنگاه ها روندی کاهنده یافت. بر اساس تعریف سازمان ملل متحد مالیات بر ارزش افزوده: «مالیاتی است که در مراحل مختلف تولید توسط مودی مالیات جمع آوری می شود. در این نظام، از مودی خواسته می شود درصدی معین از کالا ها و خدماتی را که می فروشد، از خریدار دریافت کند. این درصد در صورت حساب های فروش مودی به طور جداگانه ثبت می شود و خریدار باید از درصدی که از وی گرفته می شود کاملا آگاه باشد. در نظام مالیات بر ارزش افزوده از مودی خواسته نمی شود تمام مالیاتی را که از خریدار دریافت کرده به دولت پرداخت نماید، بلکه به وی اجازه داده می شود مالیاتی را که برای مصرف واسطه ای (خرید کالا ها و خدمات برای فرایند تولید) و تشکیل سرمایه ثابت (سرمایه گذاری) خویش خریداری کرده، از مالیات دریافتی از خریدار کسر کرده و مانده را به دولت پرداخت کند. مالیات بر ارزش افزوده معمولا به افراد غیرمستقیم (خارجیان و گردشگران و جهانگردان) و صادرات تعلق نمی گیرد. مالیات بر ارزش افزوده، نوعی مالیات بر مصرف است که از خریدار نهایی کالاها و خدمات اخذ می شود و تولید کننده و سرمایه گذار مالیاتی تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت نمی کنند. از نظر اقتصادی، در ایران اتکای بیش از حد بر درآمدهای نفتی با توجه به نوسان های شدید و غیرقابل پیش بینی آن در بازارهای جهانی، بی ثباتی کل درآمدهای دولت را در پی داشته است. ناچیز بودن سهم درآمدهای مالیاتی در تامین مخارج دولت و بهبود رفاه اجتماعی و همچنین کافی نبودن درآمدهای مالیاتی در جهت پوشش دادن مخارج، دولت ها را همواره با کسری بودجه مواجه کرده که با توجه به تاثیرات بلند مدت آن و استقراض از بانک مرکزی جهت تامین این کسری در تزریق عایدات حاصل از فروش نفت به اقتصاد کشور، موجبات هر چه بیشتر شدت گرفتن تورم در اقتصاد ایران فراهم شده است. در جامعه مبتنی بر مالیات، کارایی و اثربخشی در بخش های مختلف اقتصادی در حالت بهینه خود قرار گرفته و منابع تولید و بهره وری کمترین اتلاف را به همراه خواهند داشت. در این حالت برای گسترش رفاه، چاره ای جز مشارکت عمومی، قانونمندی و رعایت حقوق شهروندی نیست و مالیات های پرداختی مردم در نقش آرای عمومی برای بقا، برکناری دولت یا تجدیدنظر روش های حکومتی عمل می کند. مدت های مدیدی است که عدم بهره گیری از دفاتر قانونی و فرهنگ استفاده نکردن از فاکتور در مبادلات اقتصادی، نوعی از اقتصاد غیرعلمی را در ایران ترویج کرده است و همه به این باور رسیده اند که بهتر است در فضایی غیرشفاف و سایه به فعالیت خود ادامه دهند. مالیات های مستقیم از آنجا که مستقیما سود اقتصادی بنگاه را می کاهند به عنوان عاملی ضد تولید شناخته شده و در جهت عکس رقابت پذیری عمل می کنند. کاهش فشار از تولید و انتقال منطقی آن به بخش مصرف (به طوری که هرکس مصرف غیرمنطقی بیشتری دارد، مالیات بیشتری نیز بپردازد) می تواند کمکی در جهت تعدیل مشکل سرمایه گذاری و تولید در کشور باشد. جایگزینی گام به گام مالیات بر ارزش افزوده به جای مالیات مستقیم که در دل خود لزوم به کارگیری روش های رایانه ای را دارد می تواند سیستم اداری اخذ مالیات را نیز بهبود بخشیده و گامی باشد برای حذف همیشگی «تشخیص علی الراس» به عنوان یکی از نمادهای منفی نظام مالیاتی کشور. مالیات بر ارزش افزوده و بر پایه مالیات بر مصرف وصول می شود که فشار مالیاتی را از نظر قیمتی به مصرف کننده منتقل می کند و تولید کنندگان صرفا وظیفه وصول و پرداخت مالیات را بر عهده دارند و با توجه به این که هرگونه واردات نیز (به جز موارد معاف) مشمول مالیات می شود، قدرت رقابت پذیری در داخل را مورد چالش قرار نمی دهد. براساس اصل مقصد نیز صادر کنندگان نیاز به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده ندارند.
مثال زیر مراحل محاسبه ارزش افزوده و مالیات برآن را به نمایش می گذارد: فرایند تولید نان از چهار مرحله کشاورز گندمکار، آسیابان، نانوا وخرده فروش تشکیل شده است. آسیابان در ازای خرید گندم ۴۰۰ ریال به کشاورز پرداخت می کند و گندم آرد شده را به ارزش ۷۰۰ ریال به نانوا می فرشد. نانوا نیز بابت فروش نان ۹۵۰ ریال از خرده و فروش دریافت می دارد. خرده فروش در نهایت امکان تحویل نان با بهای ۱۰۰۰ ریال به مصرف کننده نهایی را بدست میآورد. درآمد کل ناشی از اعمال مالیات بر ارزش افزوده از مجموع پرداختی ها در هر مرحله بدست خواهد آمد (ارزش افزوده در هر مرحله، تفاوت میان فروش بنگاه و خرید نهاده های استفاده شده در تولید است). در مثال فوق ارزش افزوده مراحل به ترتیب ۴۰۰، ۳۰۰، ۲۵۰، ۵۰ ریال است که در مجموع رقمی بالغ بر ۱۰۰۰ ریال را در برخواهد گرفت و درصورت احتساب ۱۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده مالیات بر اساس هر مرحله از تولید تا مصرف نهایی به ترتیب ۴۰، ۳۰، ۲۵، ۵ ریال در مجموع ۱۰۰ ریال خواهد بود که با در نظر گرفتن قیمت نهایی ۱۰۰۰ ریالی در نظر گرفته شده توسط خرده فروش برای تحویل به مصرف کننده نهایی به رقم ۱۱۰۰ ریال خواهیم رسید. پس مشخص است که مجموع ارزش افزوده خلق شده با ارزش فروش نهایی برابر است پس در صورتی که نرخ مالیات معادل ۱۰ درصد روی فروش نهایی اعمال شود، همان مقدار مالیات جمعآوری خواهد شد. این نوع مالیات را مالیات برخرده فروشی نیز می نامند.

نویسنده : سروش دانش

منبع : روزنامه مردم سالاری