این زنان حاصل دسترنج خود را نمی‌بینند

در پس پرده‌ای صدای سرفه‌های پی در پی و خشکی شنیده می‌شود. این صدا‌ها نه تنها قطع نمی‌شوند بلکه هر لحظه بیشتر و بیشتر می‌شوند.در فضایی غبار گرفته و گردآلود از گوشه پرده پاره‌پاره دستان ظریف و کوچک دخترکی دیده می‌شود که با موهای زبر بز که در جلویش ریخته شده است کلنجار می‌رود و این زخم‌ها هستند که یکی پس از دیگری بر سرپنجه‌های لطیفش بوسه می‌زنند.
و از بافت زخم و سرفه است که این پارچه‌های گرانقدر بافته می‌شود و از موی بز محصولی چنین لطیف و گرانقیمت به دست می‌آید تا جایی که پارچه‌های کشمیری برای سبد خرید بسیاری از ما تا حدودی رؤیایی و دور از ذهن است.استحصال کشمیر به عنوان یکی از گرانترین و مرغوب‌ترین الیاف به کار رفته در صنعت پوشاک جهان، فرآیند پیچیده، زمان‌بر و پر هزینه ای است و همین عوامل نقش زیادی در بالا بودن قیمت کشمیر دارند.
اما آیا حتی جزء کوچکی از این بها و قیمت خرج مداوای زخم‌های دستان دخترکان این کارگاه‌های نمور و غبار گرفته می‌شود؟ دخترکانی که به همراه مادر و خواهرانشان کلیدی‌ترین نقش را در تولید کشمیر ایفا می‌کنند.این گزارش سعی دارد تا به نقش زنان در فرآیند تولید کشمیر در افغانستان که یکی از مراکز عمده خرید و فروش این کالاست بپردازد.افغانستان سهم بسزایی در استحصال کرک دارد و هرات یکی از مراکز عمده خرید و فروش کرک در منطقه است.
البته بیشترین و مرغوب‌ترین کرک این کشور از ولایات بادغیس و میمنه و در مواردی هم فراه، چخچران و قندهار به دست می‌آید.‌ کیفیت کرک با توجه به زمان چیدن موی بز و درصد مویی که در آن است تعیین می‌شود.‌ بهترین نوع آن کرکی است که در ابتدای فصل بهار از بزهای زنده چیده می‌شود و بعد از جدا کردن مو به بازار عرضه می‌شود.
● کارگاه‌های پاکسازی و جداسازی
در شهر هرات کارگاه‌هایی برای پاک کردن و جداسازی کرک و مو وجود دارد که در آنها گاهی بیش از ۶۰۰ زن و دختر مشغول به کار هستند. یک درب محقر چوبی قدیمی در سینه یک دیوار کوتاه کاهگلی. ساختمانی که از بیرون شبیه یک خانه معمولی کوچک است. تعدادی بچه در حال رفت و آمد از ساختمان هستند.محوطه بسیار بزرگی که با تکه‌های گونی به چندین قسمت مجزا تقسیم شده است. بیش از ۴۰۰ زن و دختر کوچک تنگاتنگ هم روی زمین در کنار انبوهی از کرک و مو نشسته و مشغول تمیز کردن آن هستند، فضایی غبارآلود و مملو از تکه‌های معلق کرک،‌ تنفس را مشکل می‌ساخت. حضور کودکانی که در کنار مادرانشان سخت مشغول کارهستند، بسیار آزار دهنده است.
دختربچه‌های ۷-۶ ساله‌ای که هر چند تبحر بزرگ‌تر‌ها را ندارند اما گویی به هر حال باید بیاموزند. اکثر زن‌ها و کودکانی که در این مکان‌ها کار می‌کنند یا سرپرست ندارند یا خودشان سرپرست یا کمک سرپرست خانوار هستند.
این وضعیت چقدر می‌تواند در زمستان‌های سرد هرات بغرنج‌تر باشد. آیا این زنان و دختران از کارشان رضایت دارند؟ اغلب آنها از اقوام ساکن در شمال و شمال شرق هستند که سال‌هاست که در این کارگاه‌ها مشغول کارند. تقریبا همه بعد ازنماز صبح به کارگاه می‌آیند، دو سه کیلو کرک تحویل ‌می‌گیرند و اغلب تا ۴-۵ بعدازظهر همان مقدار را پاک کرده و در ازای آن مبلغی معادل ۵/۱ دلار دریافت می‌کنند. گاهی اوقات که جنس کرک مرغوب نیست این مقدار هم کاهش می‌یابد.این تصاویر انسان را به یاد فیلم‌هایی می‌اندازد که زن‌ها در کارخانه‌های نساجی در زمان انقلاب صنعتی به سختی مشغول کارند. همان کارهایی که منجر به جنبش‌های مختلف کوچک و بزرگ اجتماعی شد. اما آیا درس‌هایی که از این جنبش‌ها به دست آمده به کار آمده است؟
البته شرایط در تمام کارگاه‌ها یکسان نیست. بعضی از این مکان‌ها دارای فضایی بزرگ‌تر و مسقف هستند و کارگران به نظر رضایت بیشتری از کارفرمایشان دارند. تنها با نگاهی به چهره زنان می‌توان پی برد که هیچ یک از آنها حاصل نهایی دسترنج خود را ندیده‌اند. محصولی که ممکن است روزی سر از فروشگاه‌ها و سالن‌های مد میلان، لندن، پاریس یا نیویورک در بیاورد و با قیمتی باورنکردنی به فروش برسد. میزان کرک به دست آمده در پایان هر روز معمولا به فراخور زمان تحویل متغیر بود.
کرک‌هایی که به این ترتیب پاک می‌شوند توسط تجار بزرگ به کشورهای اروپایی ارسال می‌شوند. در این مرحله محصول مورد آزمایش‌های متعددی مانند تعیین مقاومت، تعیین رنگ یا طول الیاف قرار می‌گیرد و وارد فرآیند پاکسازی، طبقه بندی، رنگ و تبدیل به الیافی می‌شود که در بافت پارچه‌های کشمیر به کار می‌روند. میزان درصد کشمیر به کار گرفته شده در منسوجات طیف گسترده‌ای دارد و با افزایش درصد میزان کشمیر قیمت محصول نیز افزایش می‌یابد.
خوشبختانه در حال حاضر گروهی از فعالان توسعه در حال اجرای پروژه‌ای در منطقه آسیای مرکزی هستند. در این پروژه به کشاورزان ودامداران نحوه استحصال کرک و تمام اطلاعات مربوط به کرک آموزش داده می‌شود و آنها را قادر می‌سازد تا خودشان با طی کردن این فرآیند و بدون حضور واسطه‌ای اقدام به فروش مستقیم محصولشان نمایند. به این ترتیب از طرفی هم سود حاصل از این کار مستقیم به صاحبان اصلی باز می‌گردد و از سوی دیگر به دلیل آموزش صحیح نحوه استحصال، کرک مرغوب‌تری حاصل می‌شود.
این یادداشت تنها بخشی از ماجرای تولید کشمیر بود، با اشاره به نقش زنان دامدار، کارگر، محقق و حتی خریدار در کل فرآیند؛ بدون تردید در جریان هر یک از محصولات مورد استفاده در صنعت پوشاک نقش کلیدی زنان را نمی‌توان نادیده گرفت. کما اینکه طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد زنان که نصف جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، دو سوم ساعت کاری جهان را به عهده دارند و در قبال آن تنها یک دهم ثروت جهان را در اختیار دارند.‌
شاید روزی این تعادل فرا رسد و زنان بخواهند و بتوانند حقوق از دست داده خود را باز یابند. بدون شک این اتفاق در صورتی رخ می‌دهد که زنان از حقوق خود آگاه شوند و آنها که آگاهند در آگاه کردن دیگران بکوشند.

منبع : روزنامه تهران امروز