صفات همسر خوب

هر کسی می کوشد تا همسری خوب داشته باشد. از این رو دغدغه هر دختر و پسری دست یابی به همسری شایسته است و پس از ازدواج نیز نخستین پرسش دیگران این است که آیا همسری خوب دارد یا نه؟
برخی ها در مساله دچار اشتباه فاحش شده و میان همسر خوب و همسر آرمانی تفاوتی نمی بینند و در جست وجوی همسری آرمانی هستند که به نظر می رسد برای بیش تر مردم، ناشدنی و یا حتی محال باشد. البته همسر آرمانی با توجه به بینش و نگرش و خواسته های شخص متفاوت است و نمی توان معیار یگانه و واحدی را برای آن بیان داشت. با این همه همسر آرمانی را می توان همسری دانست که از هیچ نظر با خواسته های مرد مخالفت نورزد و همه آن چه را نیاز دارد برآورده سازد. به طور طبیعی چنین چیزی شدنی نیست؛ زیرا هر کسی می کوشد تا خواسته های خود را برآورده سازد که در این میان تفاوت هایی در سلیقه و علاقه و اموری دیگر ولو جزیی وجود دارد که اجازه چنین تحرکی را نخواهد داد. بنابراین آن چه می تواند مطلوب هر کسی باشد همسر خوب است که آن نیز با توجه به بینش و نگرش و گرایش اشخاص متفاوت است ولی از اموری دست یافتنی است و می توان همسری یافت که به مفهوم واقعی آن همسری خوب باشد.
مردان و زنان همواره تلاش می کنند تا همسرداری کنند. همسر داری امری طبیعی است و هر انسان متعادل از نظر شخصیت می کوشد تا این مهم را برآورده سازد. با این همه، تفاوت هایی وجود دارد که همسرداری را به دو دسته همسرداری و همسرداری خوب تبدیل می کند. در روایت اسلامی نیز از تبعل و حسن تبعل سخن رفته است که به معنای شوهرداری و شوهرداری خوب و نیکوست.
در نوشتار حاضر با توجه به آموزه های قرآن کوشش شده تا همسر خوب شناخته و صفات و ویژگی های او بازگو شود و بر پایه معیارهای قرآنی شیوه همسرداری خوب بیان شود.
قرآن و ملاک های همسر خوب
در تحلیل قرآنی، زن و مرد لازم و ملزوم یک دیگرند. بنابراین هیچ گاه نمی توان کمالی را بی یک دیگر جست. دست یابی به کمال مطلق زمانی شدنی است که زن و شوهر به عنوان جفت و همسر در کنار هم قرار گیرند و برای تعالی و تکامل یک دیگر بکوشند. ارتباط میان زن و شوهر همانند ارتباط جزء و کل است که به یکدیگر نیاز جدی دارند و نمی توانند بدون هم کامل باشند. کمال در این جا به معنای ضدنقص است. به این معنا که زن بی مرد و یا مرد بی زن موجودی ناقص است و زمانی به کمال می رسد که در کنار هم زوج را تشکیل دهند. هر چند که می توانند وجود داشته باشند ولی وجودی ناقص هستند. اگر تشبیه گول زننده و فریبنده نباشد مانند دو لنگه کفش هستند. آن دو در کنار هم و با زوجیت است که از نقص بیرون می آیند و در کنار هم می توانند به کمالی دست یابند که فراتر از حد تصور است. در این جا مراد از کمال، حالتی تکاملی و فراتر از مطلوب عادی است. گام های بلند تکاملی به سوی کمال مطلق، زمانی شدنی و فراهم تر است که زن و مرد در کنار هم زوجیت را تشکیل دهند.
● زن و مرد لازم و ملزوم یکدیگر
بنابراین در تحلیل قرآنی زن و مرد لازم و ملزومی هستند که بی یک دیگر معنا و مفهوم درستی نخواهند یافت و به تکامل مطلق دست نمی یابند؛ زیرا آرامش زن به مرد است و مرد بی زن از نقص وجود خود رنج می برد. از این رو نمی توانند بی یک دیگر حتی مقدمات تکامل را فراهم آورند چه رسد که بتوانند پر پرواز را به دست آورند.
قرآن بر عنصر زوجیت در هستی بسیار تاکید می ورزد و می گوید که همه چیز را برپایه زوجیت آفریده است. زوجیت در انسان نخستین، به شکل تکوینی و تشریعی انجام شد و در بقیه انسان ها به حکم تشریعی این اجازه داده شده تا خود به عنوان انسان مختار و با اراده همسر و جفتی مناسب برای تکامل خویش برگزیند.
انسان ها در تحلیل قرآنی همانند جنیان، تنها موجودات مختار و صاحب اراده و دارای حق انتخاب در امور مهم هستند، ولذا موجوداتی تصویر می شوند که در امور اعتقادی و بینشی و نگرشی دارای تفاوت های جدی و مهمی می باشند. دسته بندی قرآن نشان می دهد که هر کسی می تواند در دو سوی کفر و ایمان و یا حالتی میانه در نفاق باشد. این گونه است که تفکر و بینش هر کسی می تواند در چگونگی انتخاب و رفتار وی تأثیر اساسی به جا بگذارد. همسری که دنیا را از دریچه کفر و مادیت می نگرد با همسرش به گونه ای رفتار می کند که جهان بینی او را تشکیل می دهد. حالت نفاق در حوزه دینی به نفاق در رفتار خانوادگی نیز گسترده می شود. آدم هایی که با خدای خویش نفاق می ورزند به طور حتم با همسر خویش نیز رفتار منافقانه در پیش می گیرند.
ویژگی های همسر مناسب
از این رو قرآن در مسئله انتخاب همسر به عنوان زوجی که کامل کننده وجود و شخصیت او می باشد، تأکید فراوان می ورزد و معیارهایی را برای انتخاب همسر بیان می کند. قرآن، درباره لزوم رعایت شایستگی و اهمیت اوصاف همسری که انسان برمی گزیند یا اگر ازدواج با همسر نامناسبی صورت گرفته، باید این شایستگی را در او پدید آورد، مباحثی را مطرح کرده و درباره همسران نامناسب که گاه در حد دشمن می توانند کانون خانواده را فاسد کنند، هشدار می دهد: «یاایها الذین ءامنو ان من ازواجکم و اولادکم عدوا لکم فاخذوهم...» (تغابن، آیه۱۴)
تکیه قرآن در موارد متعدد بر صلاحیت و شایستگی همسر، مفهومی عام است و شامل جنبه های گوناگون ظاهری همانند زیبایی جسمی و معنوی (دینی و اخلاقی) نیز می تواند باشد (انبیاء آیه۹۰).
از دیگر ویژگی های همسر مناسب آن است که از نظر جسمی سالم باشد و بتواند نیازهای مرد را به عنوان همسر برآورده سازد. نازایی یکی از مشکلاتی است که برخی از زنان دچار آن هستند. هر چند که این مسئله به طور عادی پیش از ازدواج دانسته نمی شود ولی در ادامه زندگی خلل وارد می کند و آسایش را از خانه ها بیرون می برد، مگر آن که همسر از نظر روحی و روانی در مرتبه ای از تقوا باشد که بتواند بی فرزندی را تحمل کند و یا با حفظ همسر و ازدواج دیگری این خواسته خود را برآورده سازد.
قرآن در گزارشی به مسئله نازایی همسران برخی از پیامبران از جمله به حضرت ابراهیم خلیل الله(ع) و زکریا(ع) اشاره می کند. در گزارشی که از مسئله اجابت دعای زکریا(ع) به دست می دهد بیان می کند: «واصلحنا له زوجه»؛ ما همسر و جفت زکریا را از نظر جسمی اصلاح کردیم. برخی این آیه را به اصلاح ظاهری و جسمی معنا کرده و گفته اند: همسر زکریا عقیم بود، خداوند نازایی او را از بین برد یا پیر و شکسته بود و خداوند او را جوان کرد. البته برخی از مفسران، آیه را به اصلاح اخلاقی معنا کرده و گفته اند: خداوند، همسر زکریا را خوش اخلاق قرار داد. به نظر می رسد که تفسیر اخیر با دعای آن حضرت ناسازگار است؛ زیرا آن حضرت پس از دیدار با حضرت مریم(س) خواستار فرزندی صالح و نیکوکار شد و از آن جایی که همسر وی نازا بود خداوند با اصلاح این نقص جسمی وی را توانا به آبستنی کرد.
● شاخصه زنان صالحه
خداوند در آیه۳۴ سوره نساء، زنان صالح و درستکار را کسانی می داند که در برابر نظام خانواده خاضع هستند و نه تنها در حضور شوهر، بلکه در غیاب او مرتکب خیانت مالی و ناموسی نمی شوند و حقوق او را مراعات می کنند: «فالصاحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله...» در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «تزوجوا فی الحجر الصالح فان العرق دساس»؛ با خانواده شایسته ازدواج کنید؛ زیرا خصایص والدین و اجداد، به نسل بعد سرایت می کند.
در برخی آیات، خوش عاقبتی، برای همسران است (رعد، آیه۲۳) این فرجام نیک در آیه۸ غافر، در قالب دعای فرشتگان حامل عرش انسان، در گرو صلاحیت آنان قرار داده شده الهی، برای همسران صالحه نقل شده، و در سوره فرقان، آیات ۶۳به بعد، پس از بیان ویژگی های عبادالرحمن، دعای آنان را نقل می کند که پروردگارا! همسران و فرزندان ما را مایه چشم روشنی ما قرار ده: «والذین یقولون ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین» (فرقان آیه۲۵).
یکی از دعاهای مشهور مسلمانان هنگام حج این دعا است: «ربنا ءاتنا فی الدنیا حسنه و فی الأخره حسنه » (بقره. ۱۰۲، ۲) که در حدیثی از پیامبر، این گونه تفسیر شده است: کسی که خدا به او قلبی شاکر و زبانی مشغول به ذکر حق و همسری با ایمان که او را در امور دنیا و آخرت یاری کند، ببخشد، نیکی دنیا و آخرت به او داده، و از عذاب آتش بازداشته شده است.
● صفات همسران شایسته
در برخی آیات، صفاتی مشخص، برای همسران شایسته ذکر شده است؛ از جمله در آیه ۰۹ انبیاء به سه ویژگی برای خانواده زکریا اشاره شده: اینکه اولاً در انجام کار خیر شتاب می کردند و در همه حال، خدا را می خواندند و همواره در برابر او خشوع داشتند.
خداوند در آیه ۵ سوره تحریم، ۶صفت را برای همسران شایسته برشمرده که الگوی خوبی برای همه مسلمانان، هنگام انتخاب همسر است: ۱- «اسلام»؛ ۲- «ایمان» یعنی اعتقادی که در اعماق قلب انسان نفوذ کند؛ ۳- «اطاعت» در برابر خدا یا شوهر، همراه با خضوع؛ ۴- «توبه»، یعنی استغفار و عدم اصرار بر گناه؛ ۵- «عبادت خداوند»، عبادتی که روح و جان او را پاک و پاکیزه کند؛ ۶- «اهل گناه نبودن».
بنابراین همسر خوب، همسری است که در برابر شوهر مقاومت نکند و با اطاعت و فرمانبرداری از همسر در چارچوب رفتارهای پسندیده و اخلاقی و قوانین شرعی، از محدوده حق و حقیقت تجاوز نکند. البته همواره مراد از اطاعت که در برخی از روایات و آیات آمده اطاعت در حوزه های اخلاقی و شرعی و هنجاری است؛ زیرا در روایات آمده است: لا طاعه لمخلوق فی معصیه الخالق؛ هیچ گونه اطاعتی که موجب معصیت مخلوق باشد روا نیست.
● احسان، اصل اساسی زندگی
در قرآن افزون بر مسأله حق و عدالت به مسأله احسان نیز توجه داده شده است. احسان امری فراتر از عدالت است؛ زیرا محسن کسی است که در حوزه هنجاری و اعمال نیک و صالح گام از وظیفه فراتر می نهد و با عنایت ویژه ای به دیگران کمک می رساند. از مصادیق احسان می توان به عفو و گذشت و ایثار و از خودگذشتگی اشاره کرد.
در زندگی خانوادگی هرچند همانند دیگر حوزه های فردی و اجتماعی، اصالت با عدل و عدالت است و هر کسی می بایست حقوق طرف مقابل را بر پایه اصول عدالت رعایت کند ولی زندگی خانوادگی به گونه ای پیچیده است که انسان بی اصل احسان نمی تواند زندگی کامل و موفقی داشته باشد و احساس خوشبختی نماید. در بسیاری از موارد ضروری است که همسر از حق خویش بگذرد و کوتاه آید و به حکم احسان رفتار نماید. از این رو گفته اند که اساس زندگی خانوادگی و همسرداری، عفو و گذشت و احسان است. حقوق و عدالت می تواند بنیادهای ابتدایی آن را استوار بخشد ولی نمی تواند جاذبه های یک زندگی کامل و خوشبخت را پدید آورد. حقوق و عدالت به جهت حضور قوی عقل و عقلانیت از خشکی خاصی برخوردار است و اصول عاطفی و روانی در آن کم تر یا اصلاً مورد توجه و ملاحظه نیست. برخلاف احسان که اصولاً بر پایه اصول عاطفی شکل می گیرد.
● عشق و محبت، رهاورد احسان در خانواده
نیکوکاری و احسان، خانواده را با عشق و محبت به سمت و سویی می برد که در اصطلاح آن را خوشبختی می نامند. عشق و محبت تنها در احسان خودنمایی می کند و در عدالت و حقوق تنها عقل و موازین عقلی و عقلایی است که حکومت می کند.
از آن جایی که آسایش در پناه اصول عقلی و عدالت و حقوق می تواند فراهم آید اما تنها به حضور آسایش عادی در زندگی می توان امیدوار بود درحالی که آرامش زمانی حضور خواهد یافت که کلماتی چون حق و حقوق همسری به احسان و نیکوکاری و گذشت و عفو دو سویه تبدیل گردد. در این هنگام است که خانه و خانواده به معنای واقعی و درست آن شکل می گیرد و آرامشی که مطلوب ایجادی خانواده و همسرگزینی است حضور خود را نشان می دهد.
● ملاک همسر آرمانی
بنابراین همسر خوب و آرمانی به مفهوم درست و واقعی همسری است که ملاک و معیار در زندگی مشترک و زوجیت را احسان و عفو و گذشت قرار دهد و با عاطفه و احساسات، زندگی درونی خانواده را مدیریت کند. این بدان معنا نیست که شخص، اصول عدالت و عقل و احکام آن را نادیده گیرد. بلکه از آن جایی که احسان امری فراتر و برتر از عدالت است کسی که احسان می کند به طریق اولی اهل عدالت است و همان گونه که از عاطفه و احساس برای مدیریت خانواده بهره می گیرد از عقل و عدالت برای ساماندهی آن نیز به بهترین شکل ممکن سود می برد.
هرکسی همان گونه که در انتخاب همسر می بایست سعی و تلاش جدی نماید و با توکل و استمداد از حق در گزینش همسری خوب و باوفا بکوشد در ادامه این زوجیت نیازمند آن است که با بهره گیری از احسان و نیکوکاری و گذشت، زندگی خویش را به بهشتی کوچک تبدیل کند.

بشری بهشتی

منبع : روزنامه کیهان