نوروز، آیینی به قدمت تاریخ ایران

نوروز، بزرگترین جشن ملی ایرانیان درنخستین روز از نخستین ماه فروردین سال شمسی (آنگاه که روز و شب برابر گردد) است. «نوروز» و «مهرگان» دو جشن بزرگ نزد آریاییان بود و در عهد ساسانیان، نوروز یعنی روز اول سال ایرانی و نخستین روز از فروردین ماه. محمد معین در فرهنگ فارسی خود نوشته است: «آثار و قراینی که دردست است، می رساند پس از اسلام همواره جشن نوروز برپا می شده ومراسم آن با تصرفات وتغییراتی از عهدی به عهد دیگر منتقل می گردیده است، تا عصر حاضر که آن بزرگترین جشن ملی ایرانیان محسوب می شود.» دراین کتاب به نوروزعامه و خاصه اشاره شده است: در نوروز عامه، پنج روز اول ماه فروردین، شاهان حقهای حشم و لشکر را می گزاردند و حاجت آنان روا می کردند و نوروز خاصه، جشنی بوده که از ششم فروردین به بعد برپا می داشتند.
در این ایام شاهان زندانیان را آزاد و مجرمان را عفو می کردند و به شادی می پرداختند. ایرانیان باستان از چند روز پیش از فرارسیدن بهار و آغاز سال نو به استقبال نوروز می رفتند و با برپایی مراسم گوناگون، آیین نوروز را هرچه باشکوه تر برگزار می کردند. این رسم دیرین که همچنان ادامه دارد در گوشه وکنار سرزمین پهناور ایران در میان اقوام مختلف به اشکال گوناگون برگزار می شود.
درمورد خاستگاه نوروز نظرات فراوانی وجود دارد، گروهی آن را به روزگار «جمشید جم» پادشاه کیانی و گروهی به دوره های پیش از این منسوب می دانند. «ابوریحان بیرونی» درکتاب«التفهیم» پرواز جمشید به آسمان را آغاز جشن نوروز دانسته و چنین نوشته است: «چون جمشید برای خود گردونه بساخت دراین روزسوار شد، دیوها گردونه را به هوا بردند، مردم از دیدن این امر در شگفت شدند و این روز را جشن گرفتند. » ابوریحان بیرونی درکتاب «آثارالباقیه» مدت برگزاری جشن نوروزپس ازجمشید را یک ماه دانسته و ادامه داده است: «چون جم درگذشت پادشاهان همه روزهای ماه را عید گرفتند و آنرا شش بخش نمودند وپنج روز نخست را به پادشاهان، پنج روز دوم را به اشراف، پنج روزسوم را به خادمان و کارکنان پادشاهی، پنچ روز چهارم را به ندیمان و درباریان، پنج روز پنجم را به توده مردم و پنج روز ششم را به بزرگان اختصاص دادند. » از جشن های متعددی که در ایران باستان مرسوم بوده، هیچ یک به طول و تفسیر نوروز نیست. نوروز جشنی است که یک جشن کوچکتر (چهارشنبه سوری) با برافروختن آتش به «پیشواز» آن می آید و جشنی دیگر(سیزده بدر) باسپردن سبزه سفره هفت سین به آب روان، آن را «بدرقه» می کند. با این جشن از دیرباز تاکنون، مراسم وآیین هایی توأم بوده که برخی از آنهاشامل خانه تکانی، سفره هفت سین، چهارشنبه سوری، کاشتن سبزه، زیارت اهل قبور درپنجشنبه آخرسال و کمک به فقرا همچنان دربین ایرانیان متداول است.
آب پاشی و آب بازی، فالگوش نشینی، قاشق زنی وبخت گشایی، کوزه شکنی وفال کوزه وباطل کردن سحروجادو، پختن آش چهارشنبه سوری برخی از آیین های ویژه آخرین چهارشنبه سال است که هرکدام ازآنها نشانه هایی از سنت های ریشه دار ایرانیان است. در شب چهارشنبه سوری، در روزگاران قدیم تا به امروز با تاریک شدن هوا پیر و جوان در کوی و برزن گرد هم آمده و در سه مکان به فاصله اندک آتش می افروختند. در این هنگام هر کس نیت می کرد و سه با ازروی آتش های سه گانه می پرید و می گفت «زردی من از تو، سرخی تو از من».
نیت ها عمدتا دورکردن ضعف ناشی از بیماری، غم و محنت از خود و خانواده و طلب سلامتی و شادی برای خویشان بود. «سیزده بدر» نیز از جشنهای مربوط به نوروز است که مردم این روز را در دامان طبیعت و همراه با خویشان و دوستان خود سپری می کنند. سیزدهمین روز فروردین ماه و آخرین روز از نوروز، سیزده بدر موسوم به «روزطبیعت» است. در ایران باستان عدد ۱۳نحس و بدشگون شمرده می شد و به همین دلیل مردم به دامان طبیعت پناه می بردند. «هفت سین» سفره ای است که ایرانیان هنگام نوروزمی آرایند، این هفت قلم سین می تواند هرچیزی با آوای آغازین «سین» باشد (نمادی از سپنتا). «سبزه، سنبل، سیر، سماق، سرکه، سیب و سکه» هفت قلم سین است که آینه، آب وکتاب مقدس در کنار آن، دیگر اجزای سفره هفت سین عید نوروزراشامل می شود.
سفره هفت سینی که امروزه بیشتر مرسوم است شامل سبزه، سنجد، سیر، سماق، سرکه، سمنو، سیب و سپند می باشد. این سفره دردوران باستان هفت شین (شهد، شکر، شیرینی، شراب، شب بو، شالین و شبدر) بوده است که درپی ممنوعیت شراب درایران درقرن سوم هجری، هفت سین جای آن را گرفت. سبزه نمادی از برکت و شگون است و کشت سبزه عیدازمراسمی است که ازدیرباز بوده و هم اکنون نیز در میان ایرانیان رواج دارد. ایرانیان دراسفند و قبل از نوروز در ظرفهای کوچک گندم، جو، عدس و امثال اینها را سبز کرده و سرسفره هفت سین می گذارند و تا روز سیزده بدر از آن نگاهداری می کنند. جشن نوروز درحقیقت جشن شکرگزاری آدمیان به پروردگار تواناست و توجه به آیین ها و مراسم نوروزایرانی نه تنها به معنای نفی ارزشهای معنوی جامعه نیست بلکه احترام به سنتها و فرهنگ بومی ایرانی است. «خانه تکانی» از دیگر آیین های کهن نوروز است.
دراین آیین همه وسایل خانه گردگیری و شست و شو و بسیاری از لوازم سنگین مانند فرش و کمد تمیز و جابجا می شود. این آیین در سراسر ایران معمول بوده و بانوان ایرانی در روزهای پایانی سال و تاپیش از فرارسیدن چهارشنبه آخر سال به خانه تکانی می پردازند.

منبع : روزنامه ابرار