حراست از مرزهای اندیشه مسلمانی

عصر و دوران ما،عصر قدرت یابی مسلمانان معرفی شده است. نامی که برخی از متفکران بر هزاره سوم نهاده اند تحت عنوان«قرن مسلمانان» هر روز که می گذرد اعتبار و درستی خود را بیشتر نمایان می سازد. ۱۹ سال پس از فروپاشی شوروی و ۷ سال پس از واقعه ۱۱ سپتامبر، دو رویدادی که جهان پیرامون ما را دگرگون کردند، در همه محافل سیاسی سخن مسلمانان یا حکایت کشمکش ها و حوادث سرزمین های جهان اسلام جاری است. هنوز نظر سنجی ها و برآوردهای مراکز تحقیقی می گوید که بیشترین سهم خبرها و گزارش های رسانه های مغرب زمین را مسائل کشورهای اسلامی تشکیل می دهد. و پرواضح است که ایران در مرکز و مصدر مسائل جهان اسلام قرار دارد. آمیختگی و پیوند نام ایران با موج اسلام خواهی آن چنان است که دنیای رسانه و دیپلماسی در هر مواجهه خویش با جریان های اسلامی گوشه نگاهی به ایران دارد.
از دید دنیای غرب امروز، ایران زادگاه جنبش نوین اسلام خواهی به حساب می آید و اغلب گروه ها و نیروهایی که پرچم احیای مذهب یا استقرار نظامات دینی را در دست گرفته اند به طور ملموس و یا نامحسوس از منشأ فکری انقلاب ایران و تفکرات بنیانگذار این نهضت الهام گرفته اند.
بنابراین موقعیت ما مسلمانان در این عصر و دوران، موقعیتی کاملاً استثنایی است. شرایطی که آحاد ایرانیان همچون سایر مسلمانان با آن روبه رو هستند با هیچ کشور و ملتی قابل قیاس نیست. این دوران وظایف وتکالیف تازه ای بر دوش تابعان دین ابراهیم حنیف قرار می دهد. آفت ها وتهدیدات تازه ای گریبان جوامع اسلامی را گرفته است. به نظر می آید که مراقبت حریم مذهب یا آنچه که «اقتدار و عزت مسلمانی» می خوانیم به تدارک ها و تمهیدات تازه ای نیازمند است. شاید شرط نخست موفقیت در این میدان این باشد که آحاد شهروندان مسلمان و ایرانی شناختی دقیق از موقعیت سیاسی خویش در جهان امروز و آسیب های پیش رو داشته باشند. به عبارتی لازمه گذار موفق از گرداب تهدید ها و مشکلات امروز این است که برای پرسش های مهمی که در این راستا مطرح است پاسخی دقیق یافت شود. پرسش هایی از این دست که جدی ترین خطرها و تهدیدات علیه کیان اعتقادی مسلمانان چیست واز کدام روش ها و ابزارها می توان برای دفع این موج تهدید ها و آسیب ها بهره گرفت نیروهای رقیب یا مخالف مسلمانان از نقطه ضعف هایی برای پیشبرد طرح های تهاجمی خویش بهره می گیرند اکنون و در عصر پویایی اسلامی چه ضعف هایی دامنگیر دولت های اسلامی است
شاید برای ملموس تر شدن این بحث یادآوری چند نمونه از اتفاقات دنیای اسلام لازم باشد. اولین و تازه ترین حادثه به ماجرای ترویج دوباره کاریکاتورهای موهن علیه پیامبر عظیم الشأنمان ( ص) در کشور اروپایی دانمارک برمی گردد. حادثه ای که همه ما گمان می کردیم فیصله یافته و تکرار نخواهد شد اما انتشار دوباره این ورق پاره های زشت واقعیت های جدیدی را برای آحاد شهروندان مسلمان در ایران و خاورمیانه روشن ساخت از جمله اینکه جریان اسلام ستیزی هنوز در اروپا و غرب عقب ننشسته است و به محض این که فضا را مساعد ببیند تاخت و تاز دوباره خویش را علیه مرزهای عقیدتی مسلمانان از سر خواهد گرفت.
و صد البته که این نیروی مهاجم از ضعف و مماشات دولت های اسلامی بیشترین بهره را برای ادامه نقشه های خویش می برد. اتفاق دوم در نطق اخیر سراسقف نامدار انگلیس، روان ویلیامز رقم خورد. او که به عنوان چهره ای اندیشمند در محافل دانشگاهی و رسانه ای غرب مطرح است شاید اولین رجل مسیحی بود که از لندن به عنوان مرکز جهان سرمایه داری خواست تا قوانین اسلامی را به رسمیت بشناسد. سخن کشیش ویلیامز تلاطمی در فضای سیاسی غرب افکند. گفته های او از یک سو مهر تأیید تاریخی بر نفوذ عمیق اسلام و مسلمانان در مغرب زمین بود واز طرف دیگر بایکوت وتحریم نظریه او از جانب طیف وسیعی از دولت ها و احزاب متعصب اروپا وآمریکا روشن ساخت که نظرات آزادی خواهانه و مستقل با چه موانعی روبرو هستند. اتفاق سوم که شاید شکلی متفاوت از دو رویداد نخست دارد در نقطه تلاقی مرز مصر و فلسطین «گذرگاه رفح» رخ نمود. حادثه شکستن دیوار محاصره غزه توسط بیش از یک میلیون فلسطینی ساکن این سرزمین که مدت ها است با بی غذایی و مرگ دست و پنجه نرم می کنند. اتفاق اخیر غزه نیز هم نشانی از حماسه داشت که در آن جوانان فلسطینی در تصمیمی تاریخی همه تدابیر نظامی رژیم صهیونیستی و متحدان آن را در هم ریختند، هم این که این حادثه افکار عمومی جهان را با واقعیات تازه ای از غائله ۶۰ ساله جهان اسلام (فلسطین) آشنا ساخت.
این رویدادهای سه گانه را بازگو کردیم از این جهت که حاوی درس های مشترک هستند و هر کدام زاویه ای از نقاط ضعف دولت های اسلامی را آشکار ساختند. عجیب ترین مسئله در فردای انتشار کاریکاتورهای موهن، نطق کشیش ویلیامز و شکستن حصر غزه، سکوت توأم با مماشاتی است که برخی دولت های اسلامی پیش می گیرند. در حالی که همه محافل جهانی این وقایع را به عنوان سه نماد رویارویی جبهه صهیونیسم و صلیبیون متعصب با مسلمانان تعقیب می کنند اغلب مراکز قدرت عربی به سادگی چشم بر این تحولات بستند.
● ریشه های یک رویارویی
در این که چه اندیشه هایی موجب شد که جهان اسلام دستخوش این همه نزاع وکشمکش شود و علت این همه تضاد و ستیز با مسلمانان را کجا باید جست وجو کرد سؤالی است که شاید بیش از دو دهه است که ذهن همه متفکران و صاحبنظران در شرق وغرب به آن مشغول شده است. همچنان که برخی منشأ آن را واقعه ۱۱ سپتامبر خوانده و تأکید می کنند که این حادثه با دو جنگی که در سرزمین های اسلامی برافروخت جهان اسلام را در مسیر مبارزه ای بی انتها با آمریکا و شرکای آن قرار داد. یا آن که عده ای دیگر پدیده ای به نام برخورد تمدن ها را سرچشمه این نزاع می دانند و بر این باورند که پشت این درگیری هایی که در اقصی نقاط جهان میان جبهه مسلمانان ودولت های غربی جریان دارد نوعی رقابت و مبارزه جویی تمدن های شناخته شده جهان بویژه دو تمدن اسلام و مسیحیت برای اثبات برتری بر جهان جریان دارد. این عده در تأیید دیدگاه خویش به گفته های بوش در فردای ۱۱ سپتامبرو تألیفات اندیشمند آتشین مزاج آمریکایی ، ساموئل هانتینگتون استناد می کنند که هر دو به نحوی نوید شروع نبرد جدید صلیبی علیه مسلمانان را داده اند.
اما واقعیت این است استارت مقابله با جریان های اسلامی یک دهه پیشتر از آنکه بوش در اتاق فرمان کاخ سفید بیانیه دوجنگ عراق وافغانستان را امضا کند یا کتاب جنگ تمدن های هانتینگتون روانه بازار شود زده شده بود.
این رویارویی درست از سپیده دم تولد جهان پس از جنگ سرد آغاز شد، یعنی از آن هنگام که حریف بزرگ سرمایه داری، سوسیالیسم فروپاشید واسلام به عنوان تنها ایدئولوژی جایگزین و آلترناتیو عرض اندام کرد. به باور اغلب متفکران سیاسی، هیچ اتفاقی به اندازه خلأ ایدئولوژی چپ و حرکتی که برای پرکردن این خلأ با خروش مسلمانان آغاز شد غرب را نگران نساخت. بنابراین اسلام امروز در چشم عموم سیاستمداران غرب یک رقیب است، رقیبی که همه امیدهای آنان برای جهانی سازی اندیشه لیبرالیسم را ناکام نهاده است. در این وضعیت هر جنبش تازه اسلامی که جوانه بزند در نگاه دولت های غربی تهدیدی تازه برای حیات مکتب فکری آنها محسوب خواهد شد. درست از همینجاست که پدیده «اسلام هراسی» در محافل دیپلماسی و رسانه ای غرب پدیدار می شود.
تصور «اسلام هراسی» مصدر و سرچشمه همه سیاست های سازمان یافته ای است که امروز برای منکوب کردن مسلمانان جریان دارد. سیل کمک هایی که دولتها و محافل غرب سخاوتمندانه تقدیم رژیم اسرائیل می کنند از این اندیشه نشأت می گیرد که غرب می پندارد که قویترین بازوهای رشد اسلام گرایی در مرزهای فلسطین و لبنان جریان دارد و موفقیت دو جنبش پرآوازه اسلامی یعنی حزب الله و حماس خون تازه ای در کالبد کشورهای عربی و اسلامی دمیده است. کارناوال مبارزه ای که بوش هشت سال است با عنوان تعقیب تروریسم والقاعده به راه انداخته است این هدف را دنبال می کند که با مترادف قراردادن تروریسم و اسلام چهره این دین را در نظر خیل مشتاقان آن مخدوش کند و بالاخره اگر در سال ۲۰۰۸ کتاب آیات شیطانی و کاریکاتورهای موهن دانمارکی همچنان روانه بازار نشر می شوند ازآن روست که همه نظر سنجی های مؤسسات غرب مسیحی گواهی می دهند که حضرت محمد(ص) و قرآن کریم در میان ادیان و مذاهب محبوبترین نام ها و کتاب ها شناخته شده اند.
● کدام راه و روش ها کارساز است
اکنون که بیش از دو دهه از رویارویی سازمان یافته جهان غرب و اسلام می گذرد، متفکران مسلمان روش های بسیاری را در این میدان مبارزه آزموده اند. هنوز این بحث که در برابر موج برخوردها و تهاجمات غرب چه باید کرد مسئله اصلی جهان اسلام است. بی گمان تصمیمگیران و نخبگان ایران به دلیل آن که کشورما آماج اصلی این هجمه سیاسی - فکری است بیش از همه رسالت چاره جویی برای مسائل را دارند.
آنچه روشن است دروهله نخست باید به تحکیم مبانی انقلاب و تفکر امام راحل تلاش کرد یعنی همان چیزی که چاشنی موج بیداری اسلامی واقع شده است. حضرت امام(ره) به وضوح یک نقشه راه برای حاکمیت اسلام ارائه کرده است، توسعه و تثبیت این میراث فکری نیازمند دو حرکت جدی است: نخست این که باید مراقب بود که در تفسیرها و تحلیل ها این عناصر و اصول فکری بنیانگذار نهضت دستخوش تحریف و تأویل نشود و دوم این که با نگاهی هوشیارانه می بایست برای پیاده کردن این اندیشه ها در رفتار کارگزاران جامعه اعم از مسئولان سیاست داخلی و خارجی اهتمام ورزید.
مسئله دیگری که موقعیت انقلاب اسلامی و موج نوین اسلام گرایی را تهدید می کند نحله ها و فرقه های مجهول الهویه ای است که به صورت نیروی موازی در جهان اسلام سر برآورده اند. این فرقه ها که اغلبشان از دامن سلفیون برخاسته اند دستور کار اصلی خویش را سوار شدن برموج اسلام خواهی قرار داده اند. ضربه ای که از ناحیه این جریان بویژه در ۷ سال پس از ۱۱ سپتامبر برپیکره اسلام وارد شد کمتر از زخم حملات بوش و آمریکا نبود. در این وضعیت ارائه تصویر شفاف از اسلام و اصول جهادی آن لازم است تا منطق نیرومند این مذهب در مبارزه با جریان سلطه از مدعیات سلفیون القاعده تفکیک شود. و این امر، امروز رسالت مهم و آنی آحاد نخبگان ایرانی است.

ابوالفضل کریمی آذر

منبع : روزنامه ایران