بازاریابی زنجیره‌ای یا کلاه‌برداری زنجیره‌ای؟

آیا تاکنون نام شرکت‌هایی چون GoldQuest ،My۷Diamonds ،Pentagono به گوشتان خورده است؟ آیا هیچ گاه به شما یا آشنایانتان پیشنهاد شده است که با سرمایه‌گذاری در یکی از این شرکت‌ها در زمانی کوتاه به پول هنگفتی برسید؟ هدف از این نوشته کوتاه این است که شما را با نحوه کلاه‌برداری این گونه شرکت‌های به ظاهر اقتصادی آشنا کند. امیدوارم با مطالعه و نقد این نوشته، ما را در این امر ملی یاری فرمایید.
● آن‌ها به قوانین خود پایبند هستند
نکته بسیار مهم این است که نحوه کلاه‌برداری این گونه شرکت‌ها، که همه به نحوی کار خود را بازاریابی زنجیره‌ای (Network Marketing) می‌نامند این است که بدون این که قوانین خود را زیر پا بگذارند و یا این که جنسی تقلبی به مشتری عرضه کنند و یا این که شرکت خود را تعطیل کنند و بگریزند، دست به کلاه‌براداری می‌زنند. آن‌ها قوانین خود را، هوشمندانه، با هدف سرکیسه کردن ما طراحی کرده‌اند و تمام تلاششان این است با رعایت و اجرای دقیق قوانین خود، به نتیجه مطلوب خود برسند. پس خبرهایی از این قبیل که مثلاً GoldQuest به وعده‌های خود عمل نکرده است و یا این که سکه‌هایش تقلبی هستند، به نظر ما مسایلی حاشیه‌ایند و ایراد این شرکت‌ها جای دیگریست. لذا مطالب این نوشته با این فرض است که شرکت مورد بحث به قوانین خود پایبند است.
● فریب نام‌های مختلف را نخورید!
با توجه به این که این گونه شرکت‌ها هر از چند گاهی با نام و روشی به ظاهر جدید در جامعه ظاهر می‌شوند، ما خصوصیات اصلی آن‌ها را در چند اصل ساده خلاصه می‌کنیم. در این صورت شما هرگاه با شرکتی که این اصول برایش صادق است برخورد کردید، می‌فهمید که با یک کلاه‌برداری زنجیره‌ای طرفید.
● اصول کلاه‌برداری زنجیره‌ای
▪ اصل ۱. قوانین این شرکت‌ها به گونه‌ای است که هرکس در هنگام آغاز کار باید مبلغی پول به شرکت بپردازند. این کار به طرق مختلف انجام می‌شود؛ خرید یک بلیط مانند شرکت پنتاگونو، خرید یک جنس با قیمتی بیش از قیمت واقعی آن و یا پرداخت قسط اول جنسی که وعده به دست آوردن آن به مشتری داده می‌شود مانند دایموند و گلدکوئست و یا روشی دیگر که ممکن است بعداً ابداع شود.
▪ اصل ۲. هر مشتری برای جبران ضرر اولیه و رسیدن به سود، لازم است وظایفی را انجام دهد. از جمله این وظایف این است که دست‌کم دو نفر دیگر را وارد معامله با شرکت کند.
هر شرکتی که در دو اصل بالا صدق کند یک کلاه‌بردار زنجیره‌ای است.
● مبلغان این شرکت‌ها چه می‌گویند؟
مبلغان این شرکت‌ها (که در واقع مشتریان شرکت نیز هستند) به شما وعده می‌دهند که اگر به طرز مناسبی فعالیت کنید می‌توانید در مدت کوتاهی، مثلا یک هفته، یک ماه یا چیزی در همین حدود وظایف خود را انجام دهید و مشتری‌های جدید را به شرکت معرفی کنید. کافیست تنبل نباشید و منظم کار کنید.
● فرض کنیم مبلغان راست می‌گویند
بیابید فرض کنیم این مبلغان راست می‌گویند و این زمان را با عبارت «زمان طی یک مرحله» بیان کنیم. در این صورت پس از گذشت زمان طی یک مرحله، افراد آلوده دست‌کم دو برابر می‌شوند. اگر در ابتدا تنها یک نفر آلوده باشد فکر می‌کنید چقدر طول می‌کشد تا ده هزار نفر آلوده شوند؟ چقدر طول می‌کشد تا یک میلیون نفر آلوده شوند؟ گمان می‌کنید زمان آلوده شدن یک میلیارد نفر و یا زمان آلوده شدن ده میلیارد نفر چقدر است؟
● طرفداران بازاریابی زنجیره‌ای چه می‌گویند؟ محاسبات چه می‌گوید؟
اگر این سؤال‌ها را از یک طرفدار بازاریابی زنجیره‌ای بپرسید به شما جواب خواهد داد خیلی زیاد، قرن‌ها و شاید هم هیچ وقت.
ولی شما با یک ماشین حساب ساده می‌توانید جواب سؤال را پیدا کنید؛ رشد افراد آلوده بسیار سریع‌تر از آن چیزی است که در ابتدا تصور می‌شود. به دنباله اعداد زیر توجه کنید؛ این دنباله با یک آغاز می‌شود و هر جمله دو برابر جمله قبلی‌اش است. اگر ابتدای کار را مرحله صفر فرض کنیم، عدد به‌دست آمده در مرحله n-ام برابر ۲n، یعنی حاصل ضرب n بار ۲، است.
۱، ۲، ۴، ۸، ۱۶، ۳۲، ۶۴، ۱۲۸، ۲۵۶، ۵۱۲، ۱۰۲۴، ۲۰۴۸، ۴۰۹۶، ۸۱۹۲، ۱۶۳۸۴، ...
مشاهده می‌شود در مرحله دهم ۱۰۲۴ و در مرحله چهاردهم بیش از شانزده‌هزار نفر آلوده شده‌اند (البته بدون در نظر گرفتن افرادی که در روزهای پیش، آلوده شده‌اند.) تا این‌جا هنوز مشخص نیست که این دنباله با چه سرعت عجیبی رشد می‌کند. جمله‌های بعدی این‌ها هستند.
ـ ۳۲۷۶۸
ـ ۶۵۵۳۶
ـ ۱۳۱۰۷۲
ـ ۲۶۲۱۴۴
ـ ۵۲۴۲۸۸
ـ ۱۰۴۸۵۷۶
در مرحله هفدهم بیش از صدهزار نفر و در مرحله بیستم بیش از یک‌میلیون نفر آلوده شده‌اند! فکر می‌کنید در چه مرحله ای به ده میلیارد برسیم؟ بعد از چند قرن؟! باز هم محاسبه می‌کنیم.
ـ ۲۰۹۷۱۵۲
ـ ۴۱۹۴۳۰۴
ـ ۸۳۸۸۶۰۸
ـ ۱۶۷۷۷۲۱۶
ـ ۳۳۵۵۴۴۳۲
ـ ۶۷۱۰۸۸۶۴
ـ ۱۳۴۲۱۷۷۲۸
ـ ۲۶۸۴۳۵۴۵۶
ـ ۵۳۶۸۷۰۹۱۲
ـ ۱۰۷۳۷۴۱۸۲۴
ـ ۲۱۴۷۴۸۳۶۴۸
ـ ۴۲۹۴۹۶۷۲۹۶
ـ ۸۵۸۹۹۳۴۵۹۲
ـ ۱۷۱۷۹۸۶۹۱۸۴ و ...
در مرحله بیست و چهارم شانزده میلیون، در مرحله سی‌ام یک میلیارد، و در مرحله سی و چهارم بیش از هفده‌میلیارد نفر آلوده شده‌اند! و اگر هر مرحله را یک ماه فرض کنیم این زمان کم‌تر از سه سال خواهد بود و نه در حدود چند قرن!
● روشی ساده‌تر برای محاسبه
بدون انجام این محاسبات طولانی نیز می‌توان تخمین‌های خوبی به دست آورد.
ـ ۱۰۰۰ < ۱۰۲۴ = ۱۰^۲
ـ ۱۰۰۰۰۰۰ = ۲(۱۰۰۰) < ۲(۱۰^۲) = ۲۲۰
ـ ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰ = ۳(۱۰۰۰) < ۳(۱۰^۲) = ۳۰^۲
و به همین ترتیب می‌توانید وضعیت مرحله‌های مختلف را با تقریب خوبی محاسبه کنید.
● واقعیت امر چیست؟
چیزی که در واقع رخ می‌دهد این است که با گذشت زمان و گسترش آلودگی «زمان طی یک مرحله» به مرور زیاد شده، آن‌قدر طولانی خواهد شد که دیگر وارد شدن در بازی برای کسی که از جریان آگاه است جذاب نخواهد بود، و به تدریج بازار به حالت رکود می‌رسد.
● نظر آن‌ها که آلوده شده‌اند چیست؟
نکته بسیار مهم این است که همه کسانی که آلوده این بازی شده‌اند لازم است برای جبران ضرر اولیه و رسیدن به سودهای وعده داده‌شده، رکود بازار و وضعیت بد پیش آمده برای خود را مخفی کنند و با راضی نشان دادن خود مشتریان بیچاره جدیدی را به زیر شاخه‌های خود اضافه کنند! این افراد در مواجهه با طعمه خود چنان وانمود می‌کنند که گویی چند روزی بیش‌تر نیست که به دنبال مشتری می‌گردند و این در حالی است که چندین ماه وقتشان را برای این کار بیهوده از دست داده‌اند.
همین باعث می‌شود که عوارض منفی اجتماعی و اخلاقی این بازی‌ها بسیار جدی و ناگوار باشد و دیگر این که به سختی بتوان فهمید چه کسی واقعاً در این بازی باخته است.
● چرا این کار بازاریابی نیست؟
وظیفه یک بازاریاب رساندن مشتری و فروشنده به یکدیگر است؛ به عنوان مثال شما به دنبال خرید یک دستگاه رایانه هستید و می‌خواهید دستگاهی متناسب با نیازهای خود پیدا کنید. در این وضع ممکن است با کمک یک بازاریاب به جواب مناسبی برسید.
ولی در بازی‌هایی مثل GoldQuest، افراد هیچ کدام مشتری واقعی اجناس عرضه شده نیستند و آنگاه که دیگران را تشویق به معامله با شرکت می‌کنند، محور اصلی تبلیغشان این است که نشان دهند افراد با وارد شدن در این کار می‌توانند پول‌دار شوند؛ آن‌ها در واقع بازاریابِ بازاریابی هستند نه بازاریاب اجناس! به عنوان مثال وقتی طعمه‌ای پیدا می‌کنند از وی نمی‌پرسند که آیا تو به سکه‌های طلا و یا ساعت‌های گران قیمت احتیاج یا علاقه داری، بلکه به او می‌گویند آیا می‌خواهی یک شغل پردرآمد داشته باشی؟ آیا می‌خواهی در مدت کوتاهی پول‌دار شوی؟
● با این معضل باید به شکل قانونی نیز برخورد شود
به عقیده من علاوه بر آگاه‌سازی مردم باید به طوری قانونی هرگونه فعالیت شبه اقتصادی، چه خارجی و چه داخلی، که دو اصل ذکر شده در مورد آن صدق می‌کند ممنوع اعلام شود.

منبع : آژانس خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایستنا