تاریخچه ماسکهای کارناوال ونیز

● مبداء کارناوال ونیز
کلمه کارناوال (carnival)-کاروان شادی- احتمالا از عبارت لاتین carnem levare یا carnelevarium گرفته شده است که به معنای دور کردن گوشت است! یک ریشه محتمل تر برای این کلمه، carnevale است که به معنای "خداحافظی با گوشت" است. این مراسم که در حدود زمانی فستیوال ماه صیام (۴۰ روز روزه داری) کلیسای کاتولیک رم و در واقع جشنهایی است که قبل از این ماه و چند روز مانده به روز چهارشنبه توبه یا Ash Wednesday انجام میشود.
از نظر آداب و رسوم، چهل روز پرهیز باید دورانی با حال و هوای افسرده و ماتم زده باشد، پرهیز شامل روزه و خودداری از مصرف میوه، تخم مرغ، گوشت و محصولات لبنی است. عبارت خداحافظی با گوشت با توجه به این دوران، معنا پیدا میکند. بنا به تصور عموم، کارناوال ونیز از جشن سالیانه پیروزی دوک ویتاله میچی یه لی دوم (Vitale Michieli) بر اولریش (Ulrich) دوم از تره ون (Treven) فرمانروای آکوئیلیا (Aquileia) در ۱۱۶۲ سرچشمه گرفته است.
اولریش دوم همراه با ۱۲ تن از همراهانش که هم پیمانان فئودالهای فریولیان بودند و بر علیه استیلای جمهوری خواهان بر گرادو توطئه میکردند، دستگیر شدند. در نهایت اولریش به شرط پرداخت خراج سالیانه به ونیز –شامل ۱۲ قرص نان، ۱۲ خوک و یک گاو نر- آزاد شد. چیزی نگذشت که رسم ذبح یک گاو نر (نشانه اولریش) و ۱۲ خوک در میدان سن مارکو (Piazza San Marco) و در روزی نزدیک به روز زیوبا گراسو (Zioba Grasso) (سه شنبه قبل از چهارشنبه توبه) به وجود آمد تا یاد این پیروزی همواره باقی بماند. اولین منابع اطلاعاتی مسند استفاده از ماسک در کارناوال به زمانی در قرن سیزدهم (دوم مه ۱۲۶۸) مربوط میشوند.
ماهیت شورشی این فستیوال درواقع پاسخی به قوانین متعددی است که در طی قرون در ایتالیا برای محدود کردن جشنها و گاهی ممنوع کردن استفاده از ماسک به وجود آمده بوده است.
● ماسکهای کارناوال
ماسکها همواره خصیصه اصلی کارناوال ونیز بوده اند و چنین رسم بوده که مردم در فاصله فستیوال سانتو استفانو (Santo Stefano) (۲۶ دسامبر) تا نیمه شب زیوبا گراسو اجازه داشتند چهره خود را با ماسک بپوشانند.
از آنجایی که استفاده از ماسک در طی عید معراج و از ۵ اکتبر تا کریسمس نیز آزاد بود، مردم میتوانستند مدت زیادی از سال را در لباس مبدل بگذرانند. سازندگان ماسک از منزلت اجتماعی ویژه ای برخوردار بودند و قوانین و صنفی مخصوص به خود داشتند.
در سال ۱۷۹۷ و زمانی که ناپلئون عهدنامه کامپو فورمیو (Campo Formio) را امضا کرد، ونیز تحت سلطه پادشاهی اطریش قرار گرفت و دچار رکودی شد که تاثیر بسیاری بر کارناوال گذاشت، به طوری که این جشن در حدود دو قرن به کلی تعطیل شد.
تصویر یک سازنده ماسک در دهه ۱۹۳۰، کارناوال از طرف دولت فاشیست ممنوع اعلام شد. تا زمانی که یک مغازه مدرن ماسک در دهه ۸۰ کار خود را آغاز کرد و از آن زمان کارناوال حیاتی تازه یافت. ماسکهای کارناوال از جنس چرم یا خمیر کاغذ (papier-mâché) که سنتی تر است، ساخته میشوند.
ماسکهای اولیه طرح و تزئینات ساده ای داشته و معمولا کاربردی سمبولیک و عملی داشتند. امروزه بیشتر این ماسکها با استفاده از سطوح بتونه کاری شده و ورق طلا ساخته شده، همه آنها با دست رنگ آمیزی میشوند و برای تزئین آنها از پرهای زیبا و جواهرات بدلی (یا اصل) استفاده میشود. بیشتر ماسکهایی که در فروشگاههای توریستی ونیز فروخته میشود با ماسکهای اصیل کارناوال ونیز هیچ ارتباطی ندارند.
● تاریخ برگزاری کارناوال
کارناوال جدید ونیز که از دو جمعه قبل از روز سه شنبه قبل از چهارشنبه خاکستر (Mardi Gras یا Ash Wednesday) آغاز میشود، روز سه شنبه به اوج خود میرسد. این تاریخ از نظر جابجایی شباهت زیادی به مراسم چهارشنبه سوری دارد و به دلیل اینکه تاریخ تقویمی مشخصی ندارد و در واقع یکی از روزهای هفته است، مدام جابجا میشود. به این ترتیب زمان برگزاری آن در سال ۲۰۰۷ از روز ۹ تا ۲۰ فوریه بوده و در سالهای آینده به این ترتیب است:
۱) سال ۲۰۰۸ از ۲۵ ژانویه تا ۵ فوریه
۲) سال ۲۰۰۹ از ۱۳ تا ۲۴ فوریه
۳) سال ۲۰۱۰ از ۵ تا ۱۶ فوریه
مشهورترین شخصیتهای اصلی کارناوال ونیز از این قرارند:
▪ بایوتا (Bauta)
بایوتا یکی از ماسکهای اصیل ونیزی محسوب میشود، ماسکی که بیش از هر چیز برای پوشاندن بیشتر اجزای چهره به کار میرود و طوری ساخته شده است که میتوان در حال به چهره داشتن آن و بدون نیاز به برداشتنش به سادگی صحبت کرد و غذا خورد.
بایوتا همیشه به رنگ سفید است و نه تنها ماسک کارناوال محسوب میشود، بلکه در گذشته در تمام سال برای پنهان کردن هویت نیز به کار میرفته است. این ماسک علاوه بر قسمتی که چهره را میپوشاندف دارای یک توری ریزبافت و یک کلاه سیاه سه گوش نیز هست.
برای نام بایوتا تا امروز معنای قطعی مشخص نشده است، ممکن است این نام از کلمه آلمانی (behüten) به معنای "محافظت کردن" یا از (babau) که لولوی معروف ایتالیاییهاست گرفته شده باشد.
بیوتا به نوعی یک پوشش همسطح کننده موقعیت اجتماعی نیز محسوب میشود. تمام گروههای سنی و سطوح اجتماعی میتوانند با استفاده از این ماسک به شکل یکدیگر درآمده و با هم محشور شوند. این پوشش در طول سال برای زنانی که قصد رفتن به تئاتر داشتند اجباری و برای دختران دم بخت ممنوع بود.
▪ موره تا (Moretta)
موره تا یک ماسک بیضی از جنس مخمل سیاه رنگ است که معمولا توسط بانوانی که از صومعه ها دیدن میکردند به کار میرفته است. این ماسک در فرانسه ابداع شد و از آنجایی که بسیار زیبا بود بلافاصله در ونیز هواداران فراوانی یافت. این ماسک با یک تور سیاهرنگ تکمیل میشد و نتیجه بسیار اسرارآمیز و فریبنده بود. موره تا به معنی تیره است و دلیل این نامگذاری نیز رنگ سیاه ماسک بوده است.
موره تا نکته جالب دیگر موره تا، که تنها توسط زنان به کار میرفت این است که شخص باید تکمه ای را که از داخل در قسمت دهان ماسک قرار داده شده بود با دندان محکم نگه میداشت تا ماسک نیافتد. این حالت بسیار ناراحت بود اما مد، همواره با ناراحتی همراه بوده است.
سکوت اجباریی که به خاطر استفاده از این ماسک ایجاد میشود به خصوص برای همراهان آقای این بانوان دلانگیز بوده است، چرا که زنان ونیزی به پرحرفی شهره اند.
البته امروزه این ماسک در کارناوال های جدید با روبانی ابریشمی به پشت سر بسته میشود.
▪ لاروا Larva
ماسک لاروا که ولتو (volto) نیز نامیده میشود، بیشتر سفید رنگ و اصلا ونیزی است. این ماسک همراه با کلاه سه گوش و یک ردا پوشیده میشود. چنین به نظر میرسد که کلمه لاروا از کلمه ای لاتین به معنای "شبح" آمده باشد. با تصور کردن یک ونیزی که سرتاپا سیاه پوشیده، کلاهی سیاه بر سر و ردایی سیاه بر دوش داشته و چهره اش با ماسک سفید زیر نور مهتاب میدرخشد، میتوان به تاثیر و ترسی که از دیدن این منظره به بیننده دست میدهد باخبر شد. این ماسک نیز مانند بایوتا به شخص امکان میدهد که به آسانی تنفس کرده و چیزی بنوشد و چون نیازی برای برداشتنش وجود ندارد، برای ناشناس باقی ماندن بسیار مناسب است. این ماسک از جنس مشمع نازک ساخته میشد و به همین دلیل بسیار سبکتر از ماسکهای دیگر بوده، موجب خارش صورت نیز نمیشد و برای رقص، خوردن و نوشیدن و گپ زدن، ایده آل بود.
▪ گناگا (Gnaga) (مرد زن پوش)
کارناوال موقعیتی است که افراد میتوانند در آن برای مدتی از شخصیت اصلی خود فاصله گرفته و آزادانه تفریح کنند و بدون ترس و خجالت هرچه میل دارند بپوشند. به همین دلیل استفاده از لباسهای فاخر برای فقرا و پوشاک فقیرانه برای اغنیا، لباسهایی به شکل حیوانات و آراستن مو به شکلهای عجیب بسیار مرسوم بود.پوشیدن البسه زنانه برای مردان نیز از این قاعده مستثنی نیست. به خصوص که هرچه موضوع بی ربط تر و ناموزونتر بود، موجب تفریح بیشتری میشد.
گاهی گناگا با یک بچه یا عروسک به بغل در شهر میگشتند یا همراه با مرد تنومند دیگری بودند که لباس بچه گانه پوشیده و کلاهی چیندار بر سر داشت و به این ترتیب ماجرا بیش از پیش خنده آور میشد.
لاروا نام گناگا ظاهرا از کلمه "گنائو (gnao)" به معنای میوی گربه گرفته شده است و به صدایی که این مردان در تقلید از زنان با آن صحبت میکردند اشاره دارد.
▪ ماتاسین (Mattasin)
ماتاسین که در ایتالیایی ماتاچینو (Mattaccino) یکی از پرهیاهوترین نقشهای کارناوال است. این نام از کلمه ایتالیایی ماتیناته (mattinate) به معنای صبح ها گرفته شده و کنایه به تفریح طولانی شبانه تا صبحدم است.
ماتاسین با لباسی سفید یا چند رنگ ساده و عملی-در مقابل لباسهای معمولا سنگین و زرق و برق- و کلاهی پردار آماده میشد و به سبب همین سبکی و سادگی به سرعت خود را به هرجایی که مفرح تر بود میرساند و به پایکوبی میپرداخت. این شخصیت عاشق تفریح و تا حدی بدزبان و هتاک بود و همراه با خود قلاب سنگی داشت که همیشه آماده پرتاب کردن تم مرغ بود. ماتاسینها گروهی حرکت میکردند زیرا عموم مردم به دلیل وحشی و هتاک بودن، چندان از آنها خوششان نمی آمد.
▪ اومو سالوادگو (OMO SALVADEGO)
این شخصیت که در کتاب دکامرون (Decameron) اثر مشهور بوکاچیو (طنز پرداز مشهور ایتالیایی دوران رنسانس) نیز به آن اشاره شده، به معنای مرد وحشی است. پوشاک او از پارچه هایی خشن تهیه شده و گاهی همراه با پوست حیوانات بود و با مشتی برگ و خاشاک در میان موها و چماقی در دست یا در میان کمربند تکمیل میشد. این شخصیت نقطه مقابل شخصیتهای پر رنگ و لعاب و البسه پرکار طبقه اشراف بود.
این مرد وحشی، پر سر و صدا بود، به سادگی با جمع دمخور میشد، انواع جوکها و لطیفه ها را تعریف میکرد و آماده مسخره کردن دیگران بود.

نوشته میشل جی. تیولی (Michel J. Tieuli)
en.wikipedia.org
delpiano.com

منبع : سایت فریا