ارگونومی در کار با کامپیوتر

در دنیای مدرن و پیشرفته امروز که رفته رفته کلیه کارهای انسان توسط ماشینهای تمام اتوماتیک وکامپیوتری صورت می گیرد، توجه به نحوه طراحی و ساخت این ماشینها مورد توجه اکثر کارشناسان قرار گرفته است. زیرا عدم توجه به این نکته باعث ایجاد اختلالاتی از لحاظ جسمی و فکری در اپراتور این دستگاهها می گردد.
علم ارگونومی ( مهندسی عوامل انسانی ) به بررسی همین نکته می پردازد یعنی بجای اینکه با توجه به نوع دستگاه و ابعاد قطعات آن، اپراتور آن را انتخاب کنند، با اندازه گیری ابعاد بدنی اپراتورها و بر اساس میانگین این ابعاد ، دستگاه و قطعات آن را طراحی می کنند .
ارگونومی یعنی علم تطبیق محیط کار با انسان .
حال با توجه به اهمیت کامپیوتر در زندگی روزمره ما ، به این موضوع یعنی ارگونومی در کار با کامپیوتر می پردازیم. امید است مورد توجه قرار گرفته و کمک هرچند کوچک در راه پیشرفت علم و صنعت کامپیوتر باشد.
● نکات مهم در طراحی صندلی کامپیوتر:
از لحاظ ارگونومیکی ،صندلی یکی از فاکتورهای مهم برای سایتهای کامپیوتری می باشد. صندلی خوب می تواند حمایت لازم وکافی را برای قسمتهای پشت ، ساقها،باسنها، و حتی دستها فراهم کند و همچنین میتواند پوزیشن های غلط ، استرسهای تماسی و فشارهای وارده را کاهش دهد.
بخشهایی از صندلی که در زیر به آن اشاره شده ، فاکتورهای مهمی برای یک سایت کامپیوتری بهره ور و ایمن میباشند:
۱) تکیه گاه
۲) نشیمنگاه
۳) استراحتگاه دست
۴) پایه صندلی
۱) تکیه گاه:
تکیه گاه نامناسب باعث حمایتهای ضعیف پشت و قرارگیری در پوزیشن های نامناسب می شود. نامناسب بودن تکیه گاه می تواند به دلیل اندازه ناکافی آن ،جنس آن ونحوه استفاده از آن باشد. کار کردن در پوزیشن های نا مناسبی که تکیه گاه باعث آن می شود، می تواند منجر به دردهای اسکلتی و عضلانی در پشت و همچنین خستگی گردد.تکیه گاه مناسب بایستی انحنای طبیعی ستون فقرات را که به شکل sانگلیسی می باشد را حفظ کند. در صورت قابل تنظیم نبودن تکیه گاه ، می توان از یک حوله تا شده یا یک بالشتک در ناحیه کمر استفاده کرد. ولی ترجیح داده می شود از تکیه گاههای قابل تنظیم استفاده شود.
تکیه گاههای قابل تنظیم بایستی ارتفاع قابل تنظیم داشته و همچنین یک پیچ تنظیم داشته باشند تا به اپراتور این امکان را بدهد که در حدود ۱۵ درجه از خط عمود بتواند تکیه گاه را به عقب خم کند .( بیش از ۱۵ درجه ، بایستی استراحتگاه سر نیز در نظر گرفته شود)
تکیه گاه بایستی در حدود ۱۵ اینچ ارتفاع و ۱۲ اینچ پهنا داشته باشد.
۲) نشیمنگاه:
نشیمنگاه زمانی اهمیتش بیشتر میشود که استفاده کنندههای متعدد داشته باشد. مثلا استفاده کننده های کوتاه تر نمی توانند به راحتی به تکیه گاه تکیه بدهند و استفاده کننده های بلند تر نیز، قسمت پشت زانوهایشان توسط نشیمنگاه حمایت نمی شود . وضعیت های غلط ایجاد شده در این حالت می تواند منجر به خستگی، چرخش محدود،کرخ شدگی و درد وایجاد مشگل در حفظ حالت طبیعی ستون فقرات شود. اگر نشیمنگاه نمی تواند پایین تر از ارتفاع قرار گرفته شده بیاید( زمانی که کیبورد و مانیتور در ارتفاع بلند قرار گرفته اند) بایستی از یک استراحتگاه پا استفاده شود.
ارتفاع نشیمنگاه بایستی قابل تنظیم باشد . ارتفاع زمانی مناسب است که کف پا کاملا برروی زمین قرار گیرد . حداقل ضخامت نشیمنگاه بایستی در حدود ۶ اینچ یا ۱۵ سانت باشد . ابر جلوی نشیمنگاه باید به حالت مدور و آبشاری بوده و همچنین روکش دار باشد. طول بالشتک باید در حدود ۱۷-۱۵ اینچ یا ۴۳-۳۸ سانت باشد. نشیمنگاه بایستی به اندازه کافی پهن باشد ( حداقل۱۸ اینچ یا ۴۵ سانت) . شیب آن نیز می تواند تا ۵ درجه به عقب یا جلو تغییر نماید.
۳) استراحتگاه دست:
استراحتگاه دست بایستی نرم و روکش دار باشدو همچنین به استفاده کننده اجازه بدهد تا به راحتی دستهای خود را بر روی آن قرار دهد ، بدون اینکه فشار اضافی به آن وارد شود. ارتفاع این استراحتگاه بایستی قابل تنظیم باشد( ۵/۱۰-۷ اینچ یا ۲۶-۱۷ سانت).
۴) پایه صندلی:
صندلی بایستی دارای ۵ پایه قوی و قرقره های خوب باشد تا به راحتی بتواند بر روی زمین یا فرش حرکت کند . اکثر صندلی ها برای وزنهای ۲۷۵ پوند ( ۱۲۵ کیلو) طراحی می شوند . اگر وزن استفاده کننده بیش از این باشد ، صندلی بایستی طراحی وی‍‍‍‍ژه گردد.
● نکات مهم در طراحی مانیتور:
انتخاب یک صفحه نمایش مناسب و نیز قرار دادن آن در یک موقعیت مناسب ، می تواند از عواملی مانند خستگی مفرط ، فشار وارده به چشم و درد کمر و گردن جلو گیری کند . صفحه نمایش بایستی دقیقا در جلوی اپراتور و حداقل در فاصله ۲۰ اینچی ( ۵۰ سانتی) قرار گیرد. طوری باید قرار گیرد که اولین خط صفحه در راستای خط چشم شما و یا پایین تر از آن باشد. مانیتور بایستی عمود برپنجره اتاق قرار گیرد و سایز مناسب برای مانیتورها ۲۰-۱۵ اینچ توصیه میشود .
● موارد مهم در بررسی مانیتور:
▪ در نظر گرفتن فاصله: دور یا نزدیک بودن مانیتور ممکن است باعث پوزیشنهای نامناسب شده که درنهایت منجر به فشار بر چشم و تنه میشود. عموما فاصله دید ۴۰-۲۰ اینچ (۱۰۰-۵۰ سانت) بین چشم و صفحه مانیتور در نظر گرفته میشود. در صورت کمبود فضا میتوان از مانیتور های مسطح استفاده نمود.
▪ زاویه دید: صفحه نمایشگر بایستی بطور مستقیم در روبروی کاربر قرار گیرد. مانیتور میتواند ۲۰-۱۰ درجه به جلو یا عقب خم شود و همچنین میتواند ۳۵ درجه به راست یا چپ تغییر مکان یابد.
▪ زمان کار: تماشای طولانی مدت صفحه نمایش می تواند منجر به خستگی بیش از حد چشم و خشکی آن شود . در فاصله زمانی مناسب بایستی به اشیاء دورتر نگاه کرد و پلک زد ، زیرا پلک زدن باعث مرطوب شدن چشم میشود . همچنین میتوان برای رفع خستگی چشم ، کارهای دیگر را بطور متناوب در بین کار با کامپیوتر انجام داد ، مثل صحبت با تلفن، مرتب کردن فایلها و .......
▪ شفافیت و وضوح تصویر : خم شدن بیش از ۲۰-۱۰ درجه مانیتور به عقب باعث افزایش انعکاس نوری شده و وضوح تصویر را کم می کند. میدانهای الکترومغناطیسی که توسط وسایل الکتریکی تولید میشوند و همچنین گردوغبار موجود در محیط و روی صفحه مانیتور ، از وضوح و شفافیت تصویر می کاهند.
مانیتور نبایستی بیش از ۲۰-۱۰ درجه به عقب خم شود. از وسایل الکتریکی بایستی جدا شده و مرتبا گردگیری شود. منابع نور سفید در پشت مانیتور نیز باعث اختلال در دید میشوند، که بایستی آنها را حذف و یا از پرده استفاده نمود . تلقهای بکار رفته در روی صفحه نبایستی از شفافیت تصویر بکاهند.
منابع روشنایی بایستی تا حد امکان بصورت عمود بتابند. بدترین حالت ، حالتی است که بازتاب نور تابیده شده( چراغهای رومیزی نیز مناسب هستند)
● نکات مهم در طراحی کیبورد:
انتخاب صحیح و مناسب صفحه کلید به کاهش پوزیشن های غلط ، تکراری و استرسهای تماسی کمک می نماید.
در هنگام ارزیابی بایستی به موارد زیر توجه نمود:
۱) ارتفاع صفحه کلید
۲) فاصله صفحه کلید از اپراتور
۳) طراحی و کاربرد آن
▪ ارتفاع کیبورد:
قرار گرفتن کیبورد در ارتفاع خیلی پایین منجر به پوزیشن های غلط مچ ، بازو و شانه میشود. در حالت خیلی بلند نیز همین مشکلات بوجود می آید. برای حل مشکل می توان ارتفاع صندلی و ارتفاع سطح کار را تنظیم نمود تا برای حفظ وضعیت بدنی مناسب ، آرنجها هم ارتفاع با صفحه کلیدها باشند و همچنین در کنار بدن قرار گیرند و مچ نیز نبایستی به هیچ طرف خم شود .
اگر نتوان سطح میز یا صندلی را تنظیم نمود ، میتوان از یک کشوی کیبورد استفاده نمود و ارتفاع قرارگیری کیبورد را با این کشو تنظیم نمود . این کشو بایستی دارای تنظیم ارتفاع وشیب باشد و فضای قرارگیری پاها و عبور وسایل ورودی مثل صفحه کلیدو موس را محدود نکند.
▪ فاصله کیبورد:
فاصله های نا مناسب باعث دراز شدن بازوها ، خم شدن به جلو ، باز شدن آرنج بیش از حد مطلوب و .... میشود. صفحه کلید بایستی در فاصله ای قرار گیرد که اجازه بدهد آرنجها به بدن نزدیک باشند و ساعدها موازی با سطح قرار گیرند.
▪ طراحی و استفاده مناسب از کیبورد:
کیبوردهای قدیمی باعث میشوند که مچها به داخل خم شوند. شیب صفحه کلید به جلو نیز باعث خم شدن مچ به سمت بالا میشود . همچنین صفحه کلید های کوچک مانند لب تاپها ، می توانند به پوزیشنهای استرس زا کمک نمایند.
این مشکلات را میتوان با بالا و پایین آوردن کیبورد و تنظیم آن برای وضعیت ایده آل مچ حل نمود . کیبوردهایی که بصورت شکسته یا چند قسمتی طراحی شده اند ، به ما اجازه میدهند تا وضع طبیعی مچمان را حفظ کنیم . میتوان از یک پایه قابل تنظیم در جلوی کیبورد استفاده نمود.
سیم اتصال کیبورد به سی پی یو بایستی به اندازه کافی بلند باشد تا به اپراتور اجازه بدهد کیبورد را در وضعیتهای مختلف قرار دهد. استفاده از کیبورد با استراحتگاه مچ توصیه نمیشود زیرا عملا استراحتگاه های جداگانه مفیدتر هستند.
عموما فضای عرضی بین مرکز ۲ کلید ۱۹-۱۸ میلی متر و فضای طولی بین آنها بایستی ۲۱-۱۸ میلی متر باشد.
حداقل رنج تنظیم ارتفاع برای کشوهای کیبورد ( برای حالت نشسته) بایستی بین ۷۱-۵۵ سانتی متر از سطح زمین باشد و همچنین در وضعیت تنظیم شده قفل شوند.
● نکات مهم در طراحی میز کار:
سطح میز بایستی به شما اجازه بدهد تا مانیتور را بطور مستقیم در جلوتان قرار دهید ، بطوریکه فاصله بین شما و مانیتور کمتر از ۲۰ اینچ یا ۵۰ سانت نباشد.
بخشهایی مثل کیس را نبایستی برروی میز قرار داد. فضای محدود روی میز کار ممکن است باعث شود که کاربرد اجزاء کامپیوتر در وضعیت مناسبی نباشد.
لبه های میز بایستی با مواد نرم پوشیده شود وهمچنین مدور باشد. از یک استراحتگاه مچ بر روی میز بایستی استفاده نمود.
● نگهدارنده فایل:
نگهدارنده فایل بایستی ثابت بوده و در عین حال از لحاظ ارتفاع ، پوزیشن ، فاصله و زاویه دید قابل تنظیم باشد. اگر تمرکز اصلی شما روی مانیتور میباشد ، یک نگهدارنده فایل بایستی تهیه شود که بعد از مانیتور و در فواصل و ارتفاع مناسب قرار گیرد. اگر بطور مکرر بایستی بر روی فایل نکته یادداشت کنید بایستی نگهدارنده فایل بین کیبورد و مانیتور قرار گیرد.
● ماوس و وسایل نشانگر:
انتخاب یک ماوس بر اساس کاری که انجام میدهیم و همچنین محدودیتهای فیزیکی خودمان بسیار اهمیت دارد. ماوس بایستی با کناره های دست ما هماهنگ بوده و سیم کافی داشته باشد ، تا بعد از کیبورد قرار گیرد. حتی طراحی ماوسهای قابل تنظیم برای افراد مختلف میتواند در دستور کار قرار گیرد.
● شرایط محیطی و انسانی کار با کامپیوتر :
▪ روشنایی میز:
روشنایی میز با توجه به کاری که انجام میشود میتواند متفاوت باشد.بایستی سعی شود تا روشنایی بر روی میز کار متمرکز شود. زاویه تابش منابع روشنایی بایستی کاملا قابل تنظیم باشد.
منابع نور بایستی دارای یک فیلتر باشند تا در صورت نیاز نور را بصورت پراکنده یا مستقیم داشته باشیم.
▪ پوزیشن کار کردن:
محیط کار بایستی با توجه به کار طراحی شود و در ضمن کاملا مرتب باشد. سر و گردن بایستی کاملا کشیده بوده و در راستای بدن باشد. سروگردن وتنه شما نبایستی به حالت پیچیده باشد ، یعنی اینکه کاملا صاف و به سمت جلو باشد. تنه باید عمود به زمین باشد ، ممکنه در هنگام لم دادن به پشت خم شود ولی به جلو نباید خم شود. شانه ها و بازوها باید در امتداد تنه قرار گیردو بازوها وآرنج بایستی بسته یعنی چسبیده به بدن باشند. ساعد، مچها و دستها بایستی در یک راستا باشند و ساعد زاویه ۹۰ درجه نسبت به آرنج داشته باشد.رانها با زمین موازی و ساقها بایستی عمود بر زمین باشند. البته ممکن است رانها اندکی بالاتر از زانو باشند. پاها باید بطور کاملا صاف بر روی زمین قرار گرفته و یا بوسیله یک استراحتگاه حمایت شوند.
▪ نحوه نشستن:
پهنای نشیمنگاه و طول آن با کاربر بایستی مطابقت داشته باشد. جلوی نشیمنگاه نبایستی بر پشت ساقها و زانوها فشار بیاورد. استراحتگاه دست در حین کار بسیار مهم است.
امید است با بکار گیری نکات فوق در حفظ وسلامتی خودتان و پیشبرد علم کامپیوتر موفق باشید.

تهیه و تنظیم :مهدی فولادی محب
http://poroge.parsiblog.com/-۲۲۱۳۳۴.htm