فوتودینامیک تراپی

فوتودینامیک تراپی یک درمان برای بعضی از سرطانها و بعضی از شرایط غیر سرطانی پوست و چشم است.
ـ PDT چگونه کار می کند.
ـ PDT چه موقع استفاده می شود.
ـ درمان PDT چگونه انجام می شود
ـ اثرات جانبی PDT
ـ PDT برای سرطان پوست
ـ PDT برای سرطان سر و گردن
ـ برای سایر سرطانها
۱) PDT چگونه کار می کند: فوتودینامیک تراپی ترکیب دارو و نور است به این ترتیب که ابتدا دارو به بیمار داده می شود سپس آن دارو به کمک یک نور ویژه در محیط غنی از اکسیژن فعال می شود داروی فعال شده سلولهای غیر عادیAb normal بدن را تخریب می کند در درمان PDT از لیزر یا سایر منابع نور استفاده می شود. داروهای حساس به نور Photo Sensitising agent or photo sensitizer دارویی است که در اثر برخورد نور به آن واکنش نشان داد و سلول را به نور حساس می کند.
دارو یکبار جذب بدن می شود این دارو اثری ندارد تا اینکه در معرض یک نوع نور ویژه قرار گیرد وقتی که نور بر روی ناحیه ی سرطانی تابانده می شود دارو فعال می شود و سلولهای سرطانی تخریب می شوند همچنین ممکن است بعضی از سلولهای نرمال بدن نیز تحت تأثیر PDT قرار گیرند با این وجود این سلولها بعد از درمان خوب می شوند.
از داروهای حساس به نور که در درمان PDT استفاده می شوند می توان به این موارد اشاره کرد:
(ALA) ۵- aminolevulinic Acid, Porphyrin , Photo frin or Porfimer Sodium Temoporfin (foscan)
۲) PDT ممکن است برای سرطانهای پوست ( به جز Melanoma ) سرطان آستر اندامهای درونی مانند معده، مثانه، زبان، ریه و مجاری صفراوی و سرطان سر و گردن استفاده شود. پزشکان در حال تحقیق بر روی عمل PDTبرای سرطانهایی از قبیل پروستات و پانکراس هستند همچنین تحقیقات آزمایش گاهی برای یافتن داروهای موثرتر لیزرهای جدید و کارآمدتر و حتی درمانهای بدون لیزر ( نور) و راههای کاهش اثرات جانبی PDT در دست انجام است.
در سرطانهایی که در یکی از مراحل اولیه هستند PDT می تواند سرطان را درمان کند اما در سرطانهای پیشرفته هدف PDT کاهش نشانه ها و چروک کردن تومور است در این حالت PDT نمی تواند سرطان را درمان کند. PDTبرای بیماری که در درمانهای دیگر سرطان از قبیل جراحی، رادیوتراپی و کموتراپی را انجام داده است بدون خطر می باشد.
۳) درمان PDT چگونه انجام می شود: درمان در دو مرحله صورت می گیرد.
۱) داروی حساس به نور به بیمار داده می شود برای سرطان پوست دارو معمولاً مانند کرم به پوست مالیده می شود اما برای سرطانهای داخلی ( سرطان در هرارگان داخلی) دارو به صورت تزریق داخل وریدی (IV) به بیمار داده می شود یک فاصله ی زمانی پس از دادن دارو تا مرحله ی بعدی وجود دارد که این فاصله به دارو اجازه می دهد که در سلولهای سرطانی متمرکز شود.
۲) مرحله ی دوم درمان شامل بازتاباندن مستقیم نور بر روی تومور است یک لیزر انرژی را به صورت نور در یک مسیر مستقیم و دقیق آزاد می کند. لامپهای غیر لیزری ویژه نیز ممکن است در بعضی شرایط استفاده شوند در سرطانهای پوست نور مستقیماً برروی پوست تابانده می شود اما در سرطانهای داخلی ممکن است لازم باشد که یک آندوسکوپ به داخل بدن بیمار فرستاده شود تا نور را به تومور بتاباند.
با وجود تمام راههای درمان آزمایش PDT از شخصی به شخص دیگر متفاوت است عواملی که سبب ایجاد تفاوت می شوند: شیوه ی دادن درمان، ناحیه ای از بدن که سرطانی شده است، نوع داروی حساس به نور، زمان بین مصرف دارو و تاباندن نور به تومور و اثرات جانبی ممکن
۴) PDT و اثرات جانبی احتمالی: زمانی که PDT برای سرطان پوست استفاده می شود اثرات جانبی آن متفاوت است با زمانی که برای سرطانهای دیگر بدن به کار می رود به همین دلیل اطلاعات این مورد به دو بخش تقسیم می شوند ابتدا برای سرطان پوست و سپس برای سرطان در جاهای دیگر بدن. اطلاعات این بخش در قالب اثرات جانبی در بخش های بعد ذکر شده است.
۵) درمان PDT برای سرطان پوست: برای درمان سرطان پوست داروی حساس به نور به صورت پماد استعمال می شود؛ پماد حساس به نور به پوست مالیده می شود سپس لازم است بیمار ۶-۴ ساعت قبل از درمان منتظر بماند. درمان با نور ۴۵-۲۵ دقیقه طول می کشد بعد از آن برای حفاظت آن ناحیه در مقابل نور روی آن با یک پوشش پوشانده می شود. معمولاً یک دفعه درمان کافی است اما گاهی ممکن است ۲ یا ۳ بار درمان اضافه صورت گیرد.
▪ اثرات جانبی:
۱) درد: معمولاً حین درمان در اثر تخریب سلولهای سرطانی و همچنین سلولهای سالم مجاور آنها دردی در ناحیه ی درمان شده به وجود می آید که برای رفع آن یک بیهوشی موضعی قبل از درمان ایجاد می شود برای بعضی از افراد این تمام کاری است که انجام می شود گاهی ممکن است یک کرم استروئیدی به بیمار داده شود تا در صورتی که در خانه آسیب دید از آن استفاده کند.
۲) حساسیت به نور: ناحیه ی درمان شده از پوست به روشنایی روز و درخشش نور خانگی حساس خواهد شد این اثرات احتمالاً حدود ۳۶-۲۴ ساعت طول خو.اهد کشید باید در طول این مدت ناحیه ی درمان شده پوشیده بماند . بعد از این مدت پوست به حالت عادی بر می گردد و می توان آنرا شست ، به حمام رفت و یا دوش گرفت اما هنوز لازم است که به نرمی با آن رفتار شود و مالیده نشود تا اینکه کاملاً شفا یابد.
۳) پوست مرده ای که روی زخم ایجاد می شود این پوست معمولاً بعد از ۳ هفته می افتد و ناحیه ی درمان شده را با PDT ظاهر بسیار خوبی دارد.
۶) درمان PDT برای سرطان سر و گردن: داروی حساس به نور به صورت تزریق به وسیله ی یک لوله ی کوچک ( کانولا) به درون ورید وارد می شود این عمل ۳ دقیقه زمان می برد و بعد از آن لوله برداشته می شود سپس باید حدود ۶ روز قبل از اینکه عمل پرتو درمانی صورت گیرد منتظر ماند طول دوره ی انتظار وابسته به داروی حساس به نوری است گه به بیمار تزریق شده است. عموماً تنها یک درمان کافی است اگر چه امکان انجام درمان دوم چند هفته بعد از اولی وجود دارد. عمل پرتو درمانی مانند سرطان پوست با تابش مستقیم نور به ناحیه ی سر و گردن انجام می شود.
▪ اثرات جانبی:
۱) حساسیت به نور: اگر چه داروی حساس به نور عموماً به وسیله ی سلولهای سرطانی برداشته می شود و در آنجا متمرکز می شود اما این داروها می توانند سلولهای عادی پوست یا جشمان را شدیداً به نور حساس کنند. افرادی که با PDT درمان شده اند باید خودشان را از نور خورشید و روشنایی چراغ خانگی حفاظت کنند بسته داروی حساس به نور استفاده شده طول دوره ی حساسیت به نور تغییر می کند داروی Temoporfin (foscan) عموماً برای درمان سرطانهای سر و گردن استفاده می شود و فرد را برای بیش از دو هفته به تابش مستقیم آفتاب حساس می کند. در طول مدتی که پوست حساس است توصیه می شود که از بیرون رفتن در طول روز پرهیز شود با این حال نیاز به ماندن در تاریکی مطلق نیست اما در ابتدا برای چند روز نیاز به ماندن در اتاق تاریک است و سپس مقدار نور را به تدریج تا پایان ۲ هفته زیاد کرد. برای بیرون رفتن پوشش کامل باید رعایت شود( کلاه لبه دار، عینک، دستکش، پیراهن آستین بلند و ... ) استفاده از ضد افتاب هیچ حفاظت اضافی نخواهد داشت از آنجایی که شبکیه چشم از حالت عادی حساس تر است باید از تابش هر نوری به درون چشم جلوگیری شود.
۲) درد: درمان با PDTمی تواند سبب ایجاد درد در ناحیه ی تومور شود که بر اساس نوع دارو و میزان درد به بیمار مسکن داده می شود میزان درد بر حسب محل تومور و نوع دارو حساس به نور متفاوت خواهد بود که ممکن است حدی بین ملایم تا شدید داشته باشد برای بعضی از دردها آسپرین ها یا پاراستامول کافی است اما برای حالات شدید درد مککن است داروهای نوع مورفین ضروری باشند.
۳) ورم: بعضی از داروهای حساس به نور می توانند سبب ایجاد ورم در ناحیه ی درمان شده شوند اگر درمان در ناحیه ی دهان یا گلو صورت گیرد ورم عمل بلع را مشکل می کند در اینصورت باید پزشک یا پرستار را باخبر کرد . ورمها موقتی هستند اما می توان آنها را با تزریقات استروئیدی یا داروهای ضد التهاب درمان کرد.
۴) یبوست: اثرات جانبی کاملاً عادی PDTاست شاید لازم باشد از پزشک در مورد درمان آن سوال شود.
۵) تهوع: بعضی از افراد احساس ناخوشی می کنند که می توان با داروهای ضد تهوع ملایم آنرا کنترل کرد. PDTنسبت به جراحی نگرانی ایجاد می کند اما زمان خیلی زیاد می برد تا ناحیه ی درمان شده کاملاً شفا یابد بسته به ناحیه ی درمان شده و عمق نفوذ نور به بافت مورد نظر ممکن است چند هفته زمان ببرد.
۷) PDT برای سرطانهای دیگر: غیر از سرطان پوست و سرطان سر و گردن سرطانهای خیلی عمومی که با PDT درمان می شوند آنهایی هستند که در پوشش داخلی دستگاه گوارش ، ریه ها و مثانه ایجاد می شو.د هر چند که درمان PDT یک روش جدید است اما ممکن است برای سرطانهای دیگر به طور گسترده مورد استفاده قرار گیرد. اگر سرطان در پوشش یک اندام داخلی از قبیل مری، معده یا ریه باشد لازم است که یک لوله ی نازک انعطاف پذیر ( آندوسکوپ) به درون لوله هوایی یا مری فرستاده شود تا نور لیزر را تا آنجا که ممکن است بر تومور بتاباند اگر سرطان در مثانه باشد لوله به درون مثانه فرستاده می شود در این صورت لازم است که به بیمار خواب آور یا آرام بخش داده شود رایج ترین داروهایی که برای درمان در این سرطانها استفاده می شوند عبارتند از ALA ، foscan ، Photo frin نوع داروی استفاده شده بستگی به حالت بیمار و نوع سرطان دارد. دارو ممکن است به صورت خوراکی ( نوشیدنی ) ، قرص یا آمپول ( تزریقی) تجویز شود فاصله ی بین گرفتن دارو تا انجام درمان از ۹۰ دقیقه تا ۴ روز تغییر می کند.
▪ اثرات جانبی:
برای این سرطانها اثرات جانبی شبیه همان اثرات جانبی سرطان سر و گردن است مدت حساسیت به نور متفاوت است از یک تا دو روز تا چندین ماه و این اختلاف بستگی به نوع دارو دارد.
همچنین ممکن است بیمار تا حدی درد تهوع و یبوست داشته باشد سایر عوارض به محل درمان شده بستگی دارند.
ـ سرطان ایزوفاگوس ( مری) : ورم و التهاب در ناحیه ی درمان شده عمدتاً به وجود می آید که می تواند سبب درد سینه و تهوع شود و عمل بلع را دشوار سازد.
ـ سرطان معده: پوشش معده متورم و ملتهب شده و سبب ناراحتی ناحیه شکم و تهوع می شود.
ـ سرطان ریه: درمان PDT سبب تورم و التهاب درد ره می شود که این هم موجب درد سینه، سرفه و تنگی نفس می شود بیمار خلط بیشتری تولید می کند و در مواردی به طور نایاب لکه ی خونین رنگی بالا می آورد گاهگاه ممکن است در ریه مایع ایجاد شود( خروج مایع بین جنبی) که در صورت ضرورت باید خارج گردد.
ـ سرطان مثانه: درمان PDT در مثانه نشانه های یک مثانه ملتهب را بروز می دهد عوارض شایع این نوع درمان شامل درد، دفع مکرر ادرار، بی اختیاری دفع ادرار به صورت جزئی ، دفع مقادیر اندک خون در ادرار این علائم معمولاً فقط ۲ تا ۴ هفته دوام دارند.
ـ سرطان پروستات: درمان PDT برای سرطان پروستات هنوز در دست آزمایش است. عوارض جانبی آن شامل بی اختیاری خفیف ادرار و مشکل دفع ادرار است.
ـ سرطان پانکراس : هنوز در مرحله ی تحقیق است و به طور گسترده در دسترس نیست. اثرات جانبی آن درد در ناحیه ی شکم و اسهال می باشد.

فرشید پیری