اقدامات لازم برای پیشگیری از بیماری‌های شغلی نوازندگان

● چگونه یک موسیقی‌دان سالم باشیم!‏
نوازندگی گاهی با خطرات بزرگی مثل بیماری‌های شغلی همراه است. هنگام نوازندگی دست‌ها و بازوهای نوازنده حرکات ثابت ‏انجام می‌دهند و ماهیچه‌ها، رگ‌ها و اعصاب مشخصی دایم به‌کار گرفته می‌شوند. بخصوص هنگام نواختن برخی از ساز‌ها بدن در ‏وضعیت کاملاً نامتقارنی قرار می‌گیرد. بیماری‌های شغلی نوازندگان و راه‌های پیشگیری از آن در ۱۰ سال گذشته بیش از پیش مورد ‏توجه پزشکان قرار گرفته‌است. در این مقاله دکتر «رینیت کلوپل» * (‏Renate Kloppel‏) اقداماتی برای مقابله با بیماری‌های ‏شغلی نوازندگان پیشنهاد می‌کند. ‏
▪ ورزش
تعداد كمی از نوازندگان ورزش می‌كنند. آنها اغلب كمبود وقت و یا ترس از آسیب‌دیدگی را به‌عنوان دلیلی برای ورزش‌ نكردن ‏ذكر می‌نمایند. البته این امر در مورد ورزش‌هایی مانند والیبال و هندبال كاملاً صحیح است.‏
حالت نامناسب و اغلب نامتقارن بدن هنگام نوازندگی فشار زیادی را به اندام‌های حركتی نوازندگان وارد می‌آورد و موجب ایجاد ‏تغییراتی در این اندام‌ها می‌شود. حركات تكراری و مداوم بدن هنگام نواختن ساز نیز فشار مضاعفی را به عضلات، مفاصل و ‏رگ‌های نوازنده وارد می‌آورد. عضلات دست، بازو، شانه و پشت نوازندگان قادر به تحمل این فشارها نیست و آنان در معرض ‏خطر آسیب‌دیدگی قرار می‌گیرند. از این‌رو به نوازندگان توصیه می‌شود كه با ورزش عضلاتشان را برای مقاومت در برابر این ‏فشارها آماده نمایند. ‏
برای نوازندگان ورزش‌هایی مانند شنا، اسكی، كوهنوردی، پیاده‌روی سریع، دو استقامت و اگر در ناحیه‌ی دست، بازو و شانه درد ‏نداشته باشند قایقرانی مناسب است. این ورزش‌ها بدون وارد آوردن فشار به مفاصل، عضلات بسیاری را به‌كار می‌گیرند و استقامت ‏بدن را افزایش می‌دهند. بی‌تردید دوچرخه‌سواری نیز برای بالابردن استقامت بدن بسیار مناسب است. اما گاهی فشار فرمان ‏دوچرخه آسیب‌دیدگی عصب آرنج و به‌دنبال آن فلج شدن عضلات دست را به همراه دارد. این عارضه اغلب بدون درد و نشانه‌ی ‏هشدار دهنده‌ی دیگری آشكار می‌گردد.
از طرف دیگر هنگام دوچرخه‌سواری بدن در وضعیت ناموزونی قرار گرفته و تنها پاها ‏حركت می‌كنند. ایروبیك نیز به‌عنوان ورزشی تعادلی برای نوازندگان سودمند است؛ ورزشی كه قدرت تمركز و تطبیق نوازنده را ‏افزایش می‌دهد. شركت در كلاس‌های بدن‌سازی نیز اگر با نظارت و راهنمایی مربی‌ كارآزموده‌ای باشد بسیار مفید است. نوازندگان ‏در منزل هم می‌توانند چندین‌بار در هفته حركاتی را برای افزایش قابلیت تحرك، قدرت، استقامت و تمركزشان انجام دهند. ‏
در مورد بازی تنیس و اثرات مثبت و منفی آن برای نوازندگان نظرات متفاوتی وجود دارد. ورزش تنیس فشار بسیار زیاد و ‏یك‌طرفه‌ای را به دست‌ و بازو‌ی نوازنده وارد می‌آورد و سِرو‌هایی كه از بالا زده می‌شود ممكن است موجب بروز درد در عضلات ‏پشت شود.
اگر نوازنده‌ای قصد دارد تنیس بازی كند بهتر است ابتدا تاثیرات این ورزش بر اندام‌های حركتی را به دقت بررسی ‏نماید و در صورت احساس درد در بازو، شانه و پشت‌ بازی را حداقل به‌طور موقت كنار گذارد. گاهی بازی تنیس و نوازندگی ‏سازهای زهی، ضربه‌ای و پیانو بیماری‌های مشابهی مانند التهاب غضروف بازو را در پی دارند. براساس تحقیقی كه در ژاپن انجام ‏گرفته‌‌است این بیماری شایع‌ترین ناراحتی دست در بین نوازندگان پیانو است.(۱)‏
▪ گرم‌كردن بدن (‏Warm-Up‏)‏
مطالعاتی كه در زمینه‌ی ورزش انجام گرفته‌است نشان می‌دهد كه خطر گرفتگی و پاره شدن عضلات با گرم‌كردن بدن كاهش ‏می‌یابد و گردش خون و درجه حرارت عضلات افزایش‌ یافته، حركات با سرعت بیشتری انجام می‌شوند. در مورد نوازندگان تا ‏كنون چنین تحقیقاتی انجام نشده است اما بی‌تردید نوازندگی با عضلات سرد و منقبض موجب وارد آمدن فشار بیشتر به اندام‌های ‏حركتی نوازنده و بروز آسیب‌دیدگی در این اندام‌ها می‌شود.
همچنین براساس بررسی‌های متعدد، با گرم‌كردن بدن كیفیت اجرای ‏قطعاتی كه سرعت و قدرت زیادی را می‌طلبند بالا می‌رود. ‏
اما هنوز به این پرسش كه آیا زمانی هم كه نوازنده با عضلات گرم‌ و باحالتی مناسب پشت ساز می‌نشیند و قطعاتی را می‌نوازد كه ‏نیرو و سرعت زیادی را ایجاب نمی‌نمایند باز هم گرم‌كردن بدن ضروری است پاسخی داده نشده است. تمرینات خاصی برای ‏آماده كردن مفاصل دست و انگشتان وجود دارد كه از آن‌جمله می‌توان به تمرینات گات(۲) و آلفرد كورتوت(۳) اشاره كرد، ‏بسیاری از این تمرینات كه برای پیانو نوشته شده است برای نوازندگان دیگر سازها نیز قابل اجراست. ‏
تمرینات گات را بدون ساز و در زمان استراحت هم می‌توان انجام داد. برای گرم‌‌كردن عضلات گردن، شانه و بازوها انجام حركات ‏كششی توصیه می‌شود، اما تمرینات قدرتی كه خستگی زودهنگام عضلات را در پی دارند در این مورد پیشنهاد نمی‌شوند. در ‏صورت وجود درد و ناراحتی، تمرینات باید با نظر متخصص فیزیوتراپی و با توجه به ویژگی‌های آناتومی هر فرد، مانند فرم ستون ‏فقرات و شرایط لازم برای نواختن هر ساز انتخاب شود. ‏
▪ سرد كردن بدن (‏Cool-Down‏)‏
انجام حركات تعادلی پس از تمرین به‌ویژه زمانی كه ستون فقرات، عضلات و مفاصل در وضعیت نامناسبی قرار می‌گیرند، برای ‏جلوگیری از بروز درد و ناراحتی بسیار سودمند است. با حركات كششی می‌توان عضلات منقبضی كه تمایل به كوتاه شدن دارند ‏مانند عضله‌ی بزرگ سینه را در وضعیت طبیعی قرار داد. ‏
▪ استراحت
اگر نوازنده‌ای مدت‌زمانی طولانی بدون وقفه ساز بنوازد دیر یا زود دچار بیماری می‌شود. معمولاً پس از هر ۴۵ تا ۵۰ دقیقه تمرین ‏‏۱۰ دقیقه استراحت توصیه می‌شود. این استراحت قدرت تمركز نوازنده و بازدهی تمرینات را افزایش می‌دهد. البته این زمان ‏پیشنهادی برای همه یكسان نیست و با توجه به ویژگی‌های خاص هر ساز و شدت سختی تمرینات متفاوت است. ‏
در زمان استراحت نوازنده باید عضلاتش را از حالت تنش درآورده و با انجام تمرینات خاصی حالت نامتوازن بدن هنگام نوازندگی ‏را تقارن بخشد. ‏
▪ تكنیك‌های تنش‌زدایی
آشنایی با تكنیك‌های مختلف تنش‌زدایی به نوازندگان برای غلبه‌ی بهتر بر مشكلاتی همچون ترس و نگرانی، بی‌خوابی و انقباض ‏عضلات كمك می‌كند. آنها با بكارگیری این تكنیك‌ها می‌توانند از انقباض و گرفتگی زیاد و غیرضروری عضلاتشان جلوگیری ‏نمایند. انقباض غیرارادی و زیاد گردن و شانه‌ی نوازندگان فشار زیادی را به مفاصل و رگ‌های آنان وارد می‌آورد. همین‌طور ‏گرفتگی همزمان عضلاتی در دست و بازو كه تاثیری متقابل بر هم دارند مانع حركت این اندام‌ها می‌شود. براساس یك نظر‌خواهی ‏از ۱۴۳۲ نوازنده‌ی اركستر در آلمان، نوازندگانی كه ورزش می‌كنند و یا از تكنیك‌های مختلف تنش‌زدایی استفاده می‌نمایند بسیار ‏كمتر از دیگران بیمار می‌شوند.(۴) ‏
در مورد این‌كه چه تكنیكی برای تنش‌زدایی ذهنی و جسمانی نوازندگان مناسب است اختلاف‌نظر وجود دارد.
تكنیك‌های بسیار ‏ازجمله «‏Autogene Training‏» از «یوهان هاینریش شولتز» (۵)، تكنیك «الكساندر» (۶)، متد «فلدن كرایز» (۷) و یا تنش‌زدایی ‏پیشرفته‌ی عضلات از «ادموند جاكوبسون» (۸) وجود دارند.‏
▪ كنترل بصری
انقباض زیاد عضلات، حالت نامناسب بدن و حركات زاید نوازنده معمولاً برای بینندگان كاملاً محسوس و نمایان است. ‏
نوازندگان با نواختن در برابر آینه و بهتر از آن فیلم‌بردای ویدیویی می‌توانند عادات نامناسب خود را تشخیص داده و حركات و ‏حالت بدنشان را تجزیه و تحلیل نمایند. اما برطرف شدن اشتباهات و جایگزینی عادات درست، اغلب سعی و تلاش و زمان زیادی ‏را می‌طلبد. البته باید به این نكته توجه كرد كه بهترین حالت ممكن برای بدن هر فرد هنگام نوازندگی با توجه به قابلیت تحرك ‏مفاصل و تناسب بین بخش‌های بدن او متفاوت از دیگران است. ‏
حالت نامناسب و اغلب نامتقارن بدن هنگام نوازندگی فشار زیادی را به اندام‌های حركتی نوازندگان وارد می‌آورد و موجب ایجاد ‏تغییراتی در این اندام‌ها می‌شود
▪ تمرین ذهنی
این متد كه در حقیقت تصور حركات در ذهن است در پیشگیری از فشارهای جسمانی و بروز بیماری‌ها تاثیر بسیاری دارد. ‏ورزشكاران معمولاً با این تكنیك بیشتر آشنا هستند. با كمك این تكنیك می‌توان حركتی ساده و یا پیچیده را بدون انجام دادن آن ‏آموخت. در زمینه‌ی موسیقی، زمانی كه نوازنده قبلاً ارتباط بین اصوات و حركات را می‌شناسد، تصور اصوات در ذهن به یادگیری ‏سریع‌تر حركات كمك می‌كند. ‏
تمرین ذهنی از طرفی تاثیری مستقیم بر یادگیری حركات دارد و از طرف دیگر با تصور نت‌ها در ذهن، تمركز و قدرت درك و ‏استنباط نوازنده افزایش یافته، تمرینات با هدفمندی بیشتری انجام می‌شوند. نوازنده با تجزیه و تحلیل اشتباهات و عادات نادرستش ‏می‌تواند از تكرار زیاده از حد تمرینات جلوگیری نماید. همچنین با بكارگیری این متد اولین مرحله از یادگیری حركات كه مستلزم ‏فعالیت زاید عضلات است حذف می‌شود و با تصور دقیق حركات در ذهن از تنش غیرضروری عضلات كاسته می‌شود. خصوصاَ ‏نوازندگانی كه بیشتر در معرض خطر آسیب‌دیدگی قرار دارند با كمك این متد و كاهش زمان تمرین می‌توانند فشار وارد ‏برعضلات، مفاصل و رگ‌هایشان را كم كنند. ‏
در این متد كه توسط اورلوف (۹) ابداع شده است، ساز بدن و ذهن نوازنده با یكدیگر هماهنگ می‌شوند.‏
علاوه بر صدا و حركات، نوازنده می‌تواند با تصور حالت بدن و عضلاتش در ذهن و طرح سوالاتی نظیر پرسش‌های زیر حالت ‏بدنش را بررسی نماید: ‏
‏«عضلاتم در چه وضعیتی قرار دارند؟ آیا عضلاتی كه در نوازندگی به‌كار گرفته نمی‌شوند شل و در حال استراحت‌اند؟ شانه‌هایم ‏رها و آزادند و یا به ‌طرف بالا كشیده شده‌اند؟ آیا فشار وارد بر عضلات در حداقل زمان ممكن (‌مثلاَ بلافاصله پس از ضربه‌زدن به ‏كلاویه‌ها) دوباره كم می‌شود؟ آیا در نوازندگی بی‌اراده حركات زاید و غیرضروری انجام می‌دهم و یا حركاتم متناسبند؟»‏
در یك طرح پژوهشی تاثیرات مثبت متد تمرین ذهنی به همراه متد تنش‌زدایی دیگری برروی ۱۲ نوازنده‌ی پیانو مورد بررسی قرار ‏گرفت.
۱۰ نفر از این نوازندگان با بكارگیری این متد به عادات نامناسب خود در نوازندگی پی‌ بردند و ۸ نفر از آنها توانستند ‏اشتباهاتشان را برطرف نمایند. همچنین دردها و ناراحتی‌های ۳ نفر از آنها ۴ ماه پس از شركت در این طرح كاهش یافت. (۱۰)‏
این متد با مقایسه «آنگونه كه هست» و «آنگونه كه بهتر است باشد» امكان اصلاح حالت بدن، اجرای حركات و گرفتگی عضلات را ‏فراهم می‌آورد.‏
‏«كریسپین اشپاول‌دینگ» (۱۱)، پزشك و نوازنده‌ی پیانو، با همكاری استادان كنسرواتوار «تروندلاگ» در نروژ برنامه‌ای را برای ‏پیشگیری از بروز مشكلات جسمانی و بیماری‌های شغلی نوازندگان در این كنسرواتوار انجام داده‌است.(۱۲) این طرح با توجه به ‏شرایط آناتومی و محدودیت‌ها و مشكلات جسمانی دانشجویان برای هر فرد به شكلی خاص اجرا می‌شود و موضوعاتی مانند ‏فیزیولوژی، آناتومی بدن، حركت‌شناسی و برای خوانندگان و نوازندگان سازهای بادی عملكرد تنفس و ارتباط آن با حالت بدن و ‏تكنیك نوازندگی تدریس می‌شود. علاوه‌بر این دانشجویان باید با انجام ورزش‌هایی مانند شنا بدنشان را در فرم و حالت مناسبی ‏نگه دارند. ‏
از آن‌جا كه تغییر عادات زیان‌آور مستلزم تلاش بسیار و داشتن انگیزه‌‌ای قوی است، در این برنامه پیشرفت در نوازندگی كه ‏مهم‌ترین هدف دانشجویان به‌حساب می‌آید به‌عنوان انگیزه‌ای برای توجه به سلامتشان مورد توجه قرار گرفته است و مباحث و ‏تمرینات به گونه‌ای است كه موجب افزایش توانایی دانشجویان در نوازندگی می‌شود.
در شروع هر ترم به دانشجویان توصیه ‏می‌شود كه زمان تمرین را به تدریج افزایش دهند. آنها باید كشش و تنش غیرضروری و زیاده از حد عضلاتشان را تشخیص دهند ‏و بتوانند از بروز این حالت جلوگیری كنند.‏
دانشجویان در این طرح با متدهای مختلف تنش‌زدایی آشنا می‌شوند و یاد می‌گیرند كه عوامل و ریشه‌های استرس در زندگی ‏شغلی‌شان و تفاوت بین استرس مثبت و طبیعی و استرس پایدار و محدودكننده را تشخیص داده، در مقابل آن واكنش صحیح نشان ‏دهند. همچنین آنها با بكارگیری متدهایی مانند «تمرین ذهنی» و مطالعه‌ی دقیق پارتیتور قبل از نوازندگی می‌توانند زمان تمرین را تا ‏حد امكان كاهش دهند و پروسه‌ی یادگیری را تقویت كنند. ‏

رینیت کلوپل
ترجمه: شقایق پژهانفر
‎پی‌نوشت‌ها: ‏
دكتر کلوپل پزشک متخصص کودکان است. او در سال ۱۹۴۸ در هانوفر آلمان متولد شد. از سال ۱۹۶۷ تا سال ۱۹۷۲ در دانشکده ‏پزشکی تحصیل کرد و از سال ۱۹۸۶ به مدت ۵ سال در مدرسه‌ی عالی موسیقی ‏Trossingen‏ به فراگیری موسیقی پرداخت و ‏موفق شد دیپلم آموزش موسیقی را از این مدرسه عالی دریافت کند. ‏
‎۱) Noaotaka Sakai: Hand Pain Related to Keyboard Techniques in Pianists, in: Medicag Artists, ‎‎۱۹۹۲.S. ۵۹-۶۵‎
‎۲) Josef Gat: Die Technik des Klavierspiel, Kassel ۱۹۶۵, S. ۲۵۸-۲۶۸‎
‎۳) Alfred Cortot‎
‎۴) Jochen Blum, Thomas. Mas troianni, Richard N. Norris: Musikschulen und-Musikhochulen ‎und ihre praeventiven Aufgaben bezueglch zukuenftiger Erkrankungen bei Musiker.‎
‎۵) Johannes Heinrich Schultz‎
‏۶) تكنیكی كه به‌وسیله‌ی ‏Frederik Matthias Alexander (۱۸۶۹- ۱۹۵۵)‎‏ پایه‌گذاری شد و برای تغییر الگوی حركتی و ‏رفتاری افراد بكار گرفته می‌شود. در این تكنیك بیشتر حالت سرو ستون فقرات مورد توجه قرار می‌گیرد. ‏
۷) Felden Krais‎
‎۸) Edmund Jacobson‎
‎۹) Orloff‎
‎۱۰) Renate Kloppel: Mentales Bewegungstraining fur Pianisten in: Musikphysiologie. Und ‎Musikermedzin, ۳/۱۹۹۶. S. ۷۱-۸۱.‎
‎۱۱) Crispin Spaulding‎
‎۱۲) Crispin Spaulding, Prevention for performing Artistis, in: Medical problems of performing ‎Artists. ‎

منبع : سایر منابع