تبریز

روستای « كندوان» در ۲۲ كیلومتری اسكو و ۶۲ كیلومتری تبریز در میان دره‌ای با صفا كنار رودخانه‌ای پر آب به همین نام واقع شده است و شیوه بنای خانه‌های این روستا از نوع معماری صخره‌ای به شكل مخروطی یا كله قندی مربوط به قرن هفتم هجری است.
برخی از باستان شناسان قدمت این روستا را به دوره‌های پیش از اسلام نسبت می‌دهند. در دل این تپه‌های بلند كه ارتفاع بعضی از آنها به ۴۰ متر می‌رسد آغل، انبار و اتاقك حفر شده كه بسیار دیدنی است و ضخامت جنس و طبقات تپه‌ها و مخروط‌ها از نوع اینمبریت و لاهار است كه بر اثر مخلوط شدن مواد آتشفشانی سهند با گل و لای حاصل از باران سیل آسا به‌وجود آمده است.
بلندی این تپه‌های مخروطی و هرمی شكل بیش از ۶۰ متر است و تشكیلات طبقات بر روی آبرفت قدیمی واقع شده و رودخانه كندوان بیش از ۱۰ متر از آن را حفر كرده و پایین برده است.
كرانه‌های مخروطی شكل دامنه‌ كوه‌های سهند برای گردشگران داخلی و خارجی یادآور بهترین مناظر طبیعی و تاریخی ایران است چرا كه این دامنه روستای تاریخی و توریستی كندوان را در دل خود جای داده است.
جاذبه‌های این روستای تاریخی به گونه‌ای است كه مشاوران سازمان بین المللی گردشگری از دیدن آن به وجد آمده و « كندوان» را یك اثر جهانی دانستند.
دره شمالی جنوبی سرسبز كندوان یكی از خوش آب و هوا‌ترین و زیبا‌ترین نقاط كوهستانی ایران به شمار می‌رود كه علاوه بر نهر نسبتاً بزرگ دارای چشمه‌های آب معدنی نیز هست كه خواص پزشكی زیادی از جمله دفع سنگ كلیه دارد. معماری صخره‌ای حاكی از صحنه‌های مبارزه وجدان انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره‌های طبیعت است.
به یاد ماندنی‌ترین ویژگی « كندوان» سیمای كالبدی آن است، طبیعت در این بخش از كوهستان سهند، هنرنمایی خود را به شكل صخره‌ای سنگی دوك مانند در برابر چشم آدمیان نهاده و آدمی‌از زمانی كه به روزگار ساسانیان می‌رسد با كندن و حفاری كردن این دوك‌های سنگی، یكی از دیدنی‌ترین و كم مانندترین نمونه‌های معماری را باز ‌آفریده است.
در نگاه نخست به روستای «كندوان»، مخروط ‌های نوك‌تیزی دیده می‌شوند كه در سطح آنها سوراخ‌هایی وجود دارد.
درون هر مخروط، اتاق‌هایی را می‌توان دید كه از آنها به‌عنوان فضاهای نشیمن، آشپزخانه و حتی انبار و طویله‌ استفاده می‌شود.
معماری صخره‌ای كندوان حاكی از صحنه‌های مبارزه وجدان انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره‌های طبیعت است.
در معماری معمولی به وسیله مصالح ساختمانی گچ ، آهك و خشت هیات اصلی بنابه وجود می‌آید، در صورتی كه در معماری صخره ای، فضای مورد نظر در درون توده سنگ‌ها هویدا می‌گردد و سنگ طبیعی نیز مانند كالبد بناها قشری مستحكم در اطراف این فضا ایجاد می‌كند.
به یاد ماندنی‌ترین ویژگی كندوان سیمای كالبدی آن است، طبیعت در این بخش از كوهستان سهند، هنرنمایی خود را به شكل صخره‌ای سنگی دوك مانند در برابر چشم آدمیان نهاده و آدمی‌از زمانی كه به روزگار ساسانیان می‌رسد با كندن و حفاری كردن این دوك‌های سنگی، یكی از دیدنی‌ترین و كم مانندترین نمونه‌های معماری را باز ‌آفریده است .
نخستین كسانی كه كندوان را شكل داده‌اند با كندن مكان‌های بایسته زندگی خود در دل سنگ‌ها بی‌آنكه سیمای طبیعت را برای رسیدن به خواسته خود دگرگون یا ویران كنند، دست به آفرینشی زده‌اند كه نشان از فرهنگ بسیار والای زیست گروهی دارد.
در كندوان طبیعت، بستر شكل گیری بافت زیستگاه را از پیش در برابر آدمی ‌گسترده است و آدمی‌هشیارانه این پیشكش را گرامی‌داشته و چیدمان شایسته را همخوان با طبیعت پیش رو خود با زیبایی و آرایی در خور نشان داده است.
جز اتاق‌های نشیمن روستائیان، دو مسجد با ستون سنگی و بیش از صدها آغل در دل مخروط‌ ها كنده شده‌اند و در درون هر مخروط بین دو تا چهار طبقه، مسكن ساخته شده است و كوچه‌های روستا در حقیقت همان شیارهای ناشی از جریان تخریبی آب‌ها هستند.
در كندوان طبیعت، بستر شكل گیری بافت زیستگاه را از پیش در برابر آدمی‌گسترده است و آدمی‌هشیارانه این پیشكش را گرامی‌داشته و چیدمان شایسته را هم‌خوان با طبیعت پیش رو خود با زیبایی و آرایی در خور نشان داده است.
بافت قدیمی‌ترین روستای كندوان كه یكی از زیباترین و منحصر به فردترین روستاهای تاریخی كشور و تنها روستای زنده صخره‌ای محسوب می‌شود، هم اكنون با ساخت و ساز‌های جدید در این روستا كه متفاوت با بافت گذشته است با تهدیدی جدی رو به رو شده است.
▪ روستای اشتبین
روستای اشتبین زادگاه شاعر توانمند آذربایجانی « ابوالقاسم نباتی» نیز در یكصد و پنجاه كیلومتری شمال تبریز یكی از زیبایی‌های منحصر بفرد ایران در شمال غرب كشور محسوب می‌شود.
این روستا در كنار رود ارس و با فاصله ای مه چندان زیاد از این رودخانه مرزی واقع شده است. در طراحی خانه های این روستای تاریخی به دلیل این كه در شیب تند كوه واقع شده ، هوشمندی زیادی به كار رفته است.
خانه های قدیمی این روستا به شیوه معماری دوره صفویه و قاجار ساخته شده اند و روستای اشتبین در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
▪ روستای سیس شبستر
روستای سیس در ۱۴ كیلومتری شبستر واقع و از آثار دیدنی متعددی برخوردار است از جمله سنگ قیزیل داشن به رنگ سرخی مایل به صورتی و به شكل صندوق است كه دور تا دور آن عباراتی به خط كوفی نقر گردیده است. همچنین مزار پیر رجب و شیخ اسماعیل از عرفای بزرگ قرن هفت و هشت هجری قمری كه در نزدیكی آن مجسمه قوچ سنگی بزرگی قرار گرفته ، از اماكن كقدس اهالی محسوب می شود.
مسجد محمد حنیفه كه بنای اولیه آن منسوب به صفویه است و در كنار آن مقبره باله حسن از مریدان شیخ شهاب الدین اهری قرار دارد از دیگر آثار سیس به شمار می آید.
▪ روستای قدمگاه
روستای قدمگاه یا بادمیار در جنوب آذرشهر از روستاهایی است كه دارای یك گورستان تاریخی است علاوه بر آن در نزدیكی این روستا غار بزرگی وجود دارد كه به نام معبد یا مسجد غار معروف است.
بعضی از باستان شناسان قدمت این غار را به دوران پیش از تاریخ نسبت می دهند و بر این عقیده اند كه ابتدا به عنوان معبد استفاده شده و بتدریج در قرون شش ، هفتم و هشتم به بعد محل تكیه دراویش و عرفابود و سپس به مسجد تبدیل شد. این معبد به شگل كنبدی استوانه ای به ارتفاع دوازده متر با قاعده ای به شعاع هفت متر است كه در نوك گنبد منفذی جهت تهویه و روشنایی تعبیه شده است. در حال حاضر نیز مردم جهت انجام برخی مراسم مذهبی از این مسجد استفاده می كنند.