میزان آگاهی دانشجویان مامایی از مراقبتهای قبل از بارداری

مراقبتهای قبل از بارداری عامل مهی در سلامتی مادر و جنین است. بسیاری از عوارضی كه بر سرانجام حاملگی موثرند قبل از حاملگی قابل تشخیص، كاهش یا كنترل می باشند. از طرف دیگر بررسی آگاهی های افراد امكان طراحی صحیح برنامه آموزشی را فراهم می كند. این پژوهش با هدف تعیین آگاهی دانشجویان مامایی از مراقبت های قبل از بارداری انجام گرفته است.
▪ روش ها:
این پژوهش، مطالعه ای توصیفی است كه بصورت مقطعی سرشماری انجام شده است و در آن كلیه دانشجویان سال آخر كارشناسی مامایی دانشگاههای علوم پزشكی تهران, ایران و شهید بهشتی (۴۰ نفر) از مهر تا آذر ۱۳۸۱ مورد مطالعه قرار گرفتند. جهت تأیید روائی پرسشنامه از اعتبار محتوی و جهت تأیید پایائی آن از روش آزمون مجدد استفاده شد و سپس پرسشنامه توسط واحدهای مورد پژوهش تكمیل گردید. داده ها با استفاده از آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین، انحراف معیار) و نرم افزار آماری SPSS تجزیه و تحلیل شد.
▪ نتایج:
طبق یافته های به دست آمده میانگین نمره دانشجویان (در مقیاس۱۰۰), ۲۳/۵۴ (۰۴/۹=SD) بود و اكثریت آنها در سطح متوسط آگاهی قرار داشتند. در حیطه های مختلف مراقبت قبل از بارداری میانگین نمره كسب شده در ارزیابی عوامل خطر۸۷/۴۶، (۸۴/۱۷=SD), آموزش و مشاوره ۷۵/۵۸، (۳۸/۱۳=SD) و در مداخله ۲۷/۵۴، (۲۶/۲۳=SD ) بود و اكثریت واحدها در این سه حیطه نیز در سطح متوسط آگاهی قرار داشتند.
▪ بحث:
میزان آگاهی دانشجویان مامایی در این پژوهش در رابطه با مراقبتهای قبل از بارداری در سطح متوسط قرار داشت، لذا توصیه مـی شود آموزش و یادگیری این مبحث در برنامه آموزش مامایـی مورد توجه بیشتر مسئولین آموزشی، مربیان و دانشجویان قرار گیرد.
● مقدمه:
مراقبتهای قبل از بارداری یك سری مراقبتهای بهداشتـی است كه بعنوان قسمتی از مراقبت های اولیه در نظر گرفته می شود و می توان آن را عامل مهمی در سلامتی مادر و جنین دانست. طبق آمار اعلام شده توسط یونسیف حدود۰۰۰/۵۱۵ خانم در طول سال بدلیل عوارض مادری می میرند. در ایران میزان مرگ و میر مادران ۳۷ مورد در۰۰۰/۱۰۰ تولد زنده است (۱). این آمار در شرایطی است كه طبق نظر بسیاری از متخصصین پزشكی، سلامتی قبل از حاملگی باعث حاملگی سالمتر و با عوارض كمتر مـی شود. بیماری هـای مزمن و بسیـاری از اختلالاتـی كه اثر منفی روی سرانجـام حاملگی دارند (مانند آنمی) قبل از حاملگی قابل تشخیص بوده و امـكان كنترل آنها وجـود دارد. در واقـع مشاوره مناسب و ارزیابی پزشكی قبل از حاملگی آنومالـی مادرزادی، عوارض نوزادی، سقط خود به خود و میزان سزارین را كاهش می دهد (۲). باتوجه به شیوع بالای حاملگی ناخواسته در كشور و حسـاسیت دوران ارگانـوژنز یعنی ۵۶_۱۷ روز اول حاملگی كه حتی زن ممكن است از حاملگی خود مطلع نباشد، اهمیت مراقبت قبل از بارداری را بیشتر روشن می سازد (۳).
پایه و اساس برخی عوارض مادری به دوران نوجوانی خانم بر می گردد خانم هایی كه رشد آنها نامناسب بوده و یا قبل از حاملگی دچار سوء تغذیه مزمن، كم خونی، عفونت یا فشار خون غیر طبیعی هستنـد بیشتر دچار عوارض حاملگـی و زایمان می شوند همچنین در زنانی كه قبل از بارداری دچار كمبود اسیدفولیـك هستند احتمال بروز نقایـص لوله عصبی در جنین افزایش می یابد (۴). در این میان مراقبتهای قبل از بارداری فرصتی برای بررسی این شرایط قبل از حاملگی ایجاد كرده و بصورت بالقوه باعث بهبود سرانجام حاملگی می شود (۵).
در یك مطالعه ۱۰ ساله در مجارستان نشان داده شد كه ارائـه مراقبت هـای قبل از بارداری باعث افزایش مصـرف اسیدفولیـك و مولتی ویتامین و كاهش مصرف سیگار شده و همچنین باعث كاهش بارزی در میزان ناهنجاریهای بزرگ می گردد (۶).در میـان پرسنـل بهداشتـی شایستـه تریـن و مناسبترین افرادی كه مـی توانند خدمات مراقبت قبـل از بارداری را به زوجین ارائه دهند ماماهـا می باشند سالهای زیادی است كه ماماها به عنوان افراد متخصص در ارائه مراقبت مادر و نیز جنبه ای از آن به عنـوان مراقبت قبل از بارداری شناختـه شده انـد (۷). از آنجائـی كه در هر كاری داشـتن آگاهی یك ضرورت برای انجام درست كار است و نا آگاهـانه عمل كردن انسـان را از هدف دور نموده و حاصل كار وی را بی فایده می سازد (۸). فارغ التحصیـلان دانشگاههای علوم پزشكی باید از دانش و مهارت هـای لازم جهت پیشگـیری و تشخیص بیماریها و درمان بیماران مبتلا به امراض جسمی و روانی برخوردار باشند (۹) و دانشجویان مامائی بعنوان نیروهایی كه به زودی وارد سیستم ارائه این خدمات مـی شوند لازم است در زمینـه مراقبت قبل از بارداری آموزشهـای لازم را دیده و اطلاعـات كافی داشته باشند, تجزیه و تحلیـل آگاهی های این قشر امكان طراحی برنامه آموزشی مـناسب را فراهـم می كنـد. هدف از انجـام این پژوهش تعیین میزان آگاهـی دانشجویان مامایی از مراقبتهای قبل از بارداری می باشد.
● مواد و روشها :
این پژوهـش یك پژوهش توصیفی مقطعـی, تك گروهی و یك مرحله ای است. نمونه گیری آن بصورت سرشماری شامل كلیه دانشجویان دارای شرایط ورود به پژوهش می باشد كه از مهر تا آذرماه سال ۸۱ در دانشگاههای علوم پزشكی تهران, ایران و شهید بهشتی (جمعاًً ۴۰ نفر) انجام گردید و جامعه و حجـم نمونه برابرنـد. معیـار ورود به مطالعـه دانشجوی سال آخر كارشناسی مامایی دانشگاههای مذكور كه واحدهای تئوری و كارآموزی اختصاصی خود را گذرانده و وارد دوره كاروزی در عرصه شده اند می باشد.
معیارهـای خروج از مطالعه شامل دانشجوی كارشنـاسی ناپیوستـه مامایـی, دارای سابقـه كـار دانشجویـی در ارتباط با مراقبت قبل از بارداری, انتقالـی یا مهمـان از دانشگاههای دیگر و دارای تجربه شخصی بارداری می باشند. ابزار گردآوری داده هـا پرسشنامـه كتبی شامـل ۲۶ سئوال چهـار گزینه ای است. سئوالات پرسشنامه یكبار بصورت كلـی و بار دیگر بصورت تقسیم بنـدی سئوالات در سه حیطه مربوط به مراقبت قبل از بارداری یعنی ارزیابـی عوامل خطـر, آموزش و مشـاوره و نیز مداخلـه مورد بررسـی قرار گرفتنـد. از مجمـوع سئوالات فوق ۸ سئوال در حیطه ارزیابی عوامل خطر (همچون شغل و حاملگی، آزمایشات لازم در سقط عادتـی، بررسـی آنمی قبل از حاملگی، ممنوعیت بارداری در ابتلاء به فشـار خون و...)، ۱۴ سئوال در حیطه آموزش و مشاوره (همچون: زمان مراجعـه جـهت مراقـبت دوران بـارداری، واكسینـاسیون، تغـذیه كـنترل وزن، سن ایـده آل حاملگی و...) و ۴ سئوال در حیطه مداخله (همچون تجویز اسیدفولیك قبل از حاملگی تجویز واكسن سرخجـه، كنترل قند در خانم دیابتـی و...) قـرار داشتند. نمره مقیاس كلـی این پرسشنامه حداقل صفر و حداكثر ۲۶ در نظر گرفته شده است.
جهت نمره گـذاری این پرسشنامه به انتخاب های درست نمره ۱ و انتخاب های غلط نمره صفر تعلق گرفت. جمع نمره كسب شده توسط واحدها در مقیاس۱۰۰ محاسبه شد. نمراتی كه±یك انحراف معیار از میانگین فاصله داشتند به عنوان متوسط، كمتر از آن ضعیف و بیشتر از آن بعنوان خوب در نظر گرفته شد. جهت انجام نمونه گیری پژوهشگر به محل كارورزی دانشجویـان مورد مطالعـه در بیمارستان های مختلف شهر تهران مراجعه نمود. پس از ارائه توضیحات به آنها در رابطه با مطالعه مورد نظر، پرسشنامه كتبی به آنها ارائه شد و مدت زمان ۲۰ دقیقه (براسـاس مطالعه مقدماتی) جهت تكمیل پرسشنامه مقرر گردید. جهت تأیید روایی پرسشنامه از روش اعتبار صوری و اعتبار محتوی و جهت تأیید پایائـی آن از روش آزمون مجـدد (test retest) و انجام یك مطالعه مقدماتی (pilot) استفاده شد و ضریب همبستگی۴/۹۳ درصد جهت پرسشنامه به دست آمد. جهت آنالیز اطلاعات و تعیین میزان آگاهـی از روشهـای آمار توصیفـی (میانگین، انحراف معیار و توزیع فراوانی) و نرم افزار SPSS استفاده شد.
● نتایج:
یافته های پژوهش نشان داد كه بیشترین درصد پاسخ صحیـح مربوط به موضوع "زمان مراجعـه جهت مراقـبت قبل از بارداری" و "مـصرف اسید فولیك قبل از بارداری" (۵/۷۷ درصد) و كمترین درصد پاسخ صحیح مربوط به موضوع" شغل و حاملگـی" و "جلوگیری از عوارض سرخچه در حاملگی" (۵/۳۲ درصد) می باشد. در ارتباط با سه حیطـه مربوط به مراقبت قبل از بارداری درصـد پاسخ هـای صحیح به صورت زیر بود: در حیطه ارزیابی عوامل خطر بیشترین درصد پاسخ صحیح مربوط به موضـوع "حاملگی ناخواسته و صـرع" (۵/۵۷ درصـد) و كمترین درصـد پاسخ صحیـح مربوط به موضوع "شغل و حاملگی" (۵/۳۲ درصد)، در حیطه آموزش و مشاوره بیشترین درصد پاسخ صحیح در موضوع "زمان مراجعه به كلینیك جهت مراقبت بارداری"(۵/۷۷ درصد) و كمترین درصد پاسخ صحیـح مربوط به موضـوع " افراد كاندید جهت مراقـبت قبل از بارداری" (۳۵ درصـد)، در حیطـه مداخله، بیشترین درصد پاسخ صحیح در موضوع" ماده لازم جهت مصرف یك خانم دارای فرزند مبتلا به نقص لوله عصبی قبل از حاملگی" (۸۰ درصـد) و كمترین درصـد پاسخ صحیح در موضوع" اقدام لازم جهت جلوگیری از عوارض سرخچه در حاملگی" (۵/۳۲ درصد) می باشد.
جـدول شماره ۱ میـزان آگاهی واحدهـای مورد مطالعـه را در سه حیطـه ارزیابی عوامـل خطـر، آموزش و مشاوره و مداخله در سه سطح براساس میانگین و انحراف معیار نشان می دهد.
جدول شماره ۱: آگاهی از مراقبتهای قبل از بارداری
كل مراقبت قبل از بارداری/ مداخله /آموزش/ مشاوره /ارزیابی/ عوامل خطر /سطح آگاهی
درصد/ درصد/ درصد/ درصد
۲۰ / ۵/۱۷ / ۲۰ / ۲۰ / ضعیف
۵/۶۲ / ۷۵ / ۵/۶۷ / ۵/۶۷ / متوسط
۵/۱۷ / ۵/۷ / ۵/۱۲ / ۵/۱۲/ خوب
۱۰۰ / ۱۰۰ / ۱۰۰ / ۱۰۰ / كل
۲۳/۵۴ / ۳۷/۵۴ / ۷۵/۵۸ / ۸۷/۴۶ / میانگین
۰۴/۹ / ۲۶/۲۳ / ۳۸/۱۳ / ۸۴/۱۷ / انحراف معیار
میانگـین نمـرات به صـورت زیر اسـت:
۱) در حیطه ارزیابی عوامل خطر ۸۷/۴۶ (۸۴/۱۷=SD)، ۲- آمـوزش و مشـاوره ۷۵/۵۸ (۳۸/۱۳=SD)، ۳- مداخلـه ۳۷/۵۴ (۲۶/۲۳=SD). این نمـرات در مقیاس ۱۰۰ محاسبه شده است. میزان آگاهی اكثریت واحدها در هر سه حیطه در سطح متوسط بود و نیز میانگین كل نمره آگاهی واحدها ۲۳/۵۴ (۰۴/۹=SD) بوده و اكثریت آنها در سطح متوسط آگاهی قرار داشتند. طبق این نتایج میانگین نمره آگاهی واحدها در حدود ۵۰ درصد كل نمره است و تنهـا ۵/۱۷ درصد آنها در سطح خوب آگاهـی قرار دارند.
● بحث:
از آنجا كه مراقبت قبل از بارداری عامل مهمی در بررسـی و اصـلاح عوارض قبل از حاملگـی است (۱۰)، توجه دقیق به آموزش و ارائه آن لازم و ضـروری می باشـد. بررسـی وضعیت آگاهـی شـاخص مهمـی در ارزیابـی وضعـیت پرسنـل بهداشتـی می باشد. طبق نتایج این مطالعـه میزان آگاهی اكثریت واحدهای مورد پژوهش از مراقبت قبل از بارداری بصورت كلی و نیز در سه حیطه مورد بررسی نسبتا خوب نمی باشد.
در مطالعهٔ در كان وی وهون (Conway and Hun) سـال ۱۹۹۵ روی رزیدنتهـای داخلی و پزشـك خانواده در ارتباط با مراقبت قبل از بارداری انجام شد, نشان داد كه از میانگین نمره ۱۸, رزیدنتهای داخلی نمره ۵ و پزشك خانواده نمره ۵/۷ كسب كردند (۲). همچنین در مطالعه ای كه برنشتین و همكاران (Bernstein) در سال ۲۰۰۰ در ارتباط با بررسـی وضعیت آگاهی پزشكان مـتخصص, رزیدنت های زنان مامایی و ماماها در ارتبـاط با مراقبت قبل از بارداری انجام دادند نشان داده شد كه از كل ۶ سئوال مربوط به این موضوع اكثریت واحدهـا به ۳ تا ۴ سئوال پاسخ صحیـح دادند و اكثریت واحدهـای مورد پژوهش در سطح پائین آگاهی قرار داشتند (۱۱).
در مطالعـه حاضر نتایج نشان داد كه اكثریت واحدهـای مورد پژوهش در رابطه با آگاهـی از مراقبت های قبل از بارداری در سطح خوبی قرار ندارند. از آنجا كه مراقبت قبل از بارداری عامل مهمـی در كاهش مرگ و میر نوزاد بوده و باعث افزایش سلامت فیزیكـی و فیزیولوژیكی مادر و جنین و اطمینان از پیشرفت سالم حاملگی تا زایمان یك نوزاد سالـم با وجود مادر سالم است (۷) و با توجه به اینكـه مشاوره قبل از بارداری باعـث بهبـود سرانجام حاملگـی در خانم های مبتـلا به بیماریهـای مزمن می شود و شواهد قوی وجـود دارد كه مراقبت اولیه درست خصوصاً در مواردی همچون مصرف اسید فولیك قبل از حاملگی اثرات عمیقی بر روی سرانجام حاملگی دارد (۲). لازم است كه آموزش دقیق مراقبتهای قبل از بارداری و تمـرین عملـی آن جهت گروههـای مختلـف پزشكـی خصوصاً دانشجویـان و پرسنل مامایـی مورد توجـه بیشتر مسئولین آموزشی دانشگاههـا قرار گـیرد. همچنـان كه نتایج نشـان داد در این مطالعـه میزان آگاهی عده كمی از افراد در سطح خوبی قرار داشت شناخت علل و عوامل مؤثر در این مسئله بسیار مهم است و از آنجا كه دانشجویان تـأمین كننده نیروی كاری آینده سیستم بهداشت و درمان مـی باشند باید توجه ویژه ای به آموزش آنها نمود و در این میان موضوعاتی كه در مطالعه حاضـر دارای درصـد پاسخ صحیـح كمتر بودند مـی توانند مورد توجه بیشتـری قرار گیرنـد. این موارد شامل شغل و حاملگی، افراد كاندید جهت مراقبت قبل از بارداری، اقدام لازم جهت جلوگیری از عوارض سرخچه در حاملگی و... می باشند.
بطور كلی در مطالعه حاضر نتایج چندان رضایت بـخش به نظر نمـی رسد. لذا برنامـه ریزی جهت آمـوزش بهتر دانشجویـان, زمینه سـازی جـهت كاربردی نمودن اطلاعات و نیز افزایش حساسیت دانشجویـان و سایر افراد درگیر در ارائه خدمات مامایی نسبت به مراقبت قبل از بارداری لازم است. از طرف دیگر دانشجویان نیز لازم است با شركت در برنامه های آموزشی با استفاده از سایر منابع به اصلاح و تقویت اطلاعات علمی و عملی خود در این زمینـه بپردازند تا بتواننـد در آینده خدمـات بهتـری ارائـه دهند و نیـز لازم است رسانه هـای گروهی خصوصاً صدا و سیما آموزش مراقبت از بارداری و نیز لزوم انجام آن و ارتقاء سطح آگاهی خانواده ها نسبت به آن را جزء برنامه های آموزشی خود قرار دهند. با توجه به اینكه تا كنون تحقیق مشابهی در این زمینه در كشور انجام نشده است، امـكان تفسیر و مقایسـه نتایج پژوهـش با سـایر مطالعات در كشور وجود ندارد و لذا لزوم انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه احساس می شود.

نفیسه السادات نكوئی،
عضو هیأت علمی (مربی) گروه مامایی دانشكده پرستاری و مامایی, دانشگاه ع.پ.اصفهان
E-mail: [e-mail]
مینو پاك گوهر،
زهره خاكبازان،
محمود محمودی
منابع:
۱-www.childinforg (unicef.org)/edab/Mat-Mortal /index.xhtm ۲۰۰۲.
۲- Conway T, Hu TC. Are primary care residents adequately prepard to care for women of reproductive age? Family perspective Mar/Apr ۱۹۹۵; ۲۷ (۲): ۶۰.
۳- Perry L E. A preconception care: a Health promotion apportunity. Nurse practice ۱۹۹۶; ۲۱ (۱۱): ۲۴-۳۴.
۴- Schrander, Stumpel C. Preconception care: challenge of the new millennium. American Journal of Medical genetic ۱۹۹۹; ۸۹(۲): ۵۸.۵- Oslen ME Preconception evaluation and intervention. South Medical Journal Jun۱۹۹۴; ۸۷(۳): ۶۳۹-۴۵
۶- Czeized AE. Ten years of experience in Periconceptal care. European Journal of obstetrics and gynecology, Reproductive. Biology ۱۹۹۹; ۸۴(۱): ۴۳.
۷- Dunkley J. Health promotion in Midwifery London.first edition. Bailliere Tindal. ۲۰۰۰; p: ۸۵.
۸- عبدالهی محمد، عبدالغنی. بررسی مقایسه ای میزان آگاهی، نگرش و نحوه عملكرد پرستاران و پزشكان از مراقبت به بیماران رو به مرگ و خانواده هایشان در بیمارستانهای آموزشی دانشگاه علوم پزشكی شهر اصفهان. پایان نامه كارشناسی ارشد. دانشگاه علوم پزشكی اصفهان. تیر ۷۹ : ص ۷ .
۹- كسرائیان لیلا، صادقی علی. آگاهیهای علمی پزشكان شاغل در مراكز بهداشتی درمانی شهرستان شیراز در مورد ۴ بیماری شایع (سل، تب مالت، حصبه، اسهال خونی). مجله ایرانی آموزش در علوم پزشكی. ۱۳۷۹: دوره اول. شماره دوم: ص ۳۹.
۱۰- Cherry S, H Merkatz IR. Complication of pregnancy fifth Edition.Washington. Lippincott. Williams & Wilkins. ۲۰۰۰; P: ۳.
۱۱- Bernstein P S, Sanghvi T. Merkatz IR Improving preconception care. the journal of reproductive Medicine ۲۰۰۰; ۴۵ (۷):۵۰.
Abstract
Tittle: Evaluation of Midwifery students’ clinical decision making
Authors: N. Nekuei, M. pakgohar, Z, khakbazan, Dr. M Mahmundi.
Introduction: Quality evaluation and clinical decision making education are two important elements in health personnel ‘s decision-making status. PMP (Patient Management Problem) is one of the clinical decision making methods in which some clinical conditions are taken from a disease and are put forward in the form of a multi stage question. This study has tried using computerized PMP to evaluate midwifery students’ clinical decision making.
Methods: In a cross-sectional census study, ۴۰ Senior BS midwifery students from Tehran, Iran and Shahid Behshti Medical Universities were studied. Computerized PMP questionnaire, including ۹ imagined clients referring for preconception care designed in a software program was given to the subjects to fill. The data were analyzed by descriptive, and multiple regression in SPSS software.
Results: The mean score taken by the studied students was ۳۵.۶۲±۷ .۰۱ out of ۱۰۰ scores. Most of the subjects had average clinical decision-making. The acquired mean score of the subjects in risk assessment, in education and counseling and in intervention were as ۴۰.۱۷ ±۹.۱۴, ۳۱.۸۷±۱۰.۲۳ and ۳۱.۴۲±۱۳.۷۷ respectively. Most of the subjects had average clinical decision making in these three fields.
Discussion: Since clinical decision making as a major element in enhancement of health team services as well as midwifery students’ services can be evaluated and taught by PMP and as most of the studied subjects regarding preconception care were not in an appropriate level, more precise education in this field seems essential.
Key words: Clinical Decision Making, midwifery Students, Patient Management Problem, evaluation

منبع : مجله دانشکده پرستاری و مامایی