پیر و جوان نمی شناسد

هر وقت صحبت از بیماری‌های قلبی می‌شود به ناگاه افراد سالمند در ذهن مجسم می‌شوند. البته شاید چنین تفكری چندان نابه‌جا هم نباشد چرا كه وقتی به بخش‌های قلب و عروق بیمارستان‌ها نگاه می‌كنید. بخش قابل توجهی از تخت‌ها توسط افراد سالخورده اشغال شده است. اما آیا واقعا افراد جوان از شر این بیماری‌ها در امان هستند؟ آیا تنها بر اساس سن و سال افراد می‌توان به راحتی وجود مشكلات قلبی را در آنها رد كرد؟
متاسفانه آمارها نشان می‌دهند كه شیوع بیماری‌های قلبی در میان جوانان چندان كم نیست و شاید حتی طی سال‌های اخیر بیشتر هم شده باشد. دلایل متعددی برای این افزایش شیوع مطرح شده است اما مهمترین آنها نوع زندگی شهرنشینی است كه با مسكون و بی‌تحركی افراد و نیز افزایش استرس‌ها همراه است. به همین دلیل هر چه به پیش می‌رویم میانگین سن افراد در زمان ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق پائین‌تر می‌آید. این مسائل عمدتا درباره بیماری‌های عروق قلب صدق می‌كند اما باید توجه داشت كه علل بیماری‌های قلبی متعدند و علاوه بر عروق قلب دیگر قسمت‌های قلب را نیز دربرمی‌گیرند.
● زمانی كه دریچه‌ها شل می‌شوند
قلب در اصل از چهار حفره مختلف تشكیل شده است كه در فاصله بین دو جفت از آنها و نیز در فاصله بین بطن‌ها و عروق بزرگ ریوی و آئورت دریچه‌هایی تعبیه ‌شده‌اند. این دریچه‌ها گاهی دچار اختلال عملكرد می‌شوند و بنابراین مشكلات و علائم ناراحت كننده مختلفی را برای فرد بیمار ایجاد می‌كنند. بخش عمده‌ای از این بیماری‌ها مادرزادی هستند و تعداد زیادی از آنها هم از تب رماتیسمی ناشی می‌شوند. موارد مادرزادی اكثرا در همان دوران كودكی خود را نشان می‌دهند اما ناشایع نیست كه این اختلالات خفیف باشند و بنابراین تا دوران جوانی و حتی بزرگسالی علامت‌دار نشوند. از طرف دیگر، تب رماتیسمی عمدتا یك بیماری دوران كودكی یا نوجوانی است. این بیماری كه در واكنش به نوعی میكروب به نام استرپتوكوك ایجاد می‌شود می‌تواند اكثر دریچه‌‌های قلب را تخریب كند. پس اگر دو مورد قبل یعنی بیماری‌های مادرزادی دریچه‌های قلب و نیز تب روماتیسمی را در كنار هم در نظر بگیرید، می‌بینید كه نه تنها این بیماری‌های قلبی مربوط به دوره سالمندی نیستند بلكه اكثرا در همان دوران كودكی و جوانی مشكل‌ساز می‌شوند. با این حساب احتمالا به این حرف ما اعتقاد پیدا كرده‌اید كه به هیچ عنوان جوان‌ها از بیماری‌های قلبی مصون نیستند.
● التهاب قلب
قلب هم گاهی مثل دیگر اعضای بدن دچار التهاب می‌شود. این التهابات در بسیاری از موارد ویروسی هستند اما گاهی هم میكروبی بوده و یا در برخی موارد فاقد هیچ علت مشخصی هستند ـ خیلی از مواقع التهابات قلب به دنبال عفونت‌های ویروسی نظیر گلودردهای ویروسی ایجاد می‌شوند. با توجه به اینكه چنین التهاباتی در بچه‌ها و جوانان بسیار شایع است، پس مشكلات قلبی همراه با آنها نیز در بچه‌ها و جوانان ناشایع نیست. این بیماری‌ها با درد قفسه‌سینه (در صورت درگیری پرده پوشاننده قلب) و یا تنگی نفس (در صورت درگیری عضله قلب) خود را نشان می‌دهند اما ممكن است علائم دیگری مثل طپش قلب، تب و غیره هم وجود داشته باشد. تشخیص این بیماری‌ها در برخی موارد مشكل است، اما باز هم تاكید می‌كنم كه مشكلات قلبی تنها مختص به افراد سالمند نیست.
● نامنظمی آهنگ
قلب به طور معمول بانظم و ترتیب خاصی می‌تپد اما گاهی این نظم و ترتیب به هم می‌خورد و در اصطلاح ریتم قلب نامرتب می‌شود. علل این حالت‌ بسیار متعدند و از فشارخون بالا، پركاری تیروئید و بیماری‌های دریچه‌ای و مادرزادی قلب گرفته تا اثرات داروها را شامل می‌شود. اما از آنجا كه پركاری تیروئید، فشارخون بالا، بیماری‌های دریچه‌ای و اثرات ناشی از مصرف داروها تنها مختص به افراد سالمند نیست و همان‌طور كه پیش از این گفته شد در جوانان و حتی كودكان هم ممكن است مشاهده شود، نامنظمی ریتم قلب هم ممكن است به دنبال آنها در افراد جوان ایجاد شود. نامنظمی و به هم خوردن آهنگ طبیعی ضربانات قلب اكثرا خود را به شكل احساس طپش قلب نشان می‌دهند اما ممكن است كه گاهی بی‌علامت باشد و تنها از روی نوار قلبی كه اتفاقی یا به دلیل دیگر گرفته شده است، تشخیص داده شود. پس این هم نوع دیگری از بیماری‌های قلبی است كه ممكن است قبل از سنین بزرگسالی و سالمندی دیده شود.
● درگیری عروق كرونر
متاسفانه اكثر افراد فكر می‌كنند كه تنگ شدن عروق قلب تنها در سنین بالا ایجاد می‌شود. اگر چه با افزایش سن و رسیدن به دوره سالمندی، بر شیوع این بیماری‌ها افزوده می‌شود اما دانشمندان امروزه معتقدند كه روند تصلب شرائین از دوره جوانی و یا حتی كودكی آغاز می‌شود. این روند در نهایت به قدری پیشرفت می‌كند كه با بستن عروق قلب منجر به سكته قلبی یا حداقل آنژین دردناك قفسه سینه می‌شود. عواملی كه بروز این تصلب شرائین را تسریع می‌كنند به طور عمده شامل دیابت (مرض قند)، فشارخون بالا، مصرف دخانیات و نیز چربی خون بالاست. متاسفانه باید گفت به دنبال پیشرفت علمی و بروز پدیده شهرنشینی، به دو علت بیماری‌های چهارگانه مزبور رو به افزایش گذاشته‌اند: یك علت مهم رواج سكون و كم‌تحركی و زندگی بدون فعالیت است و علت دوم افزایش استرس‌ها، تنش‌ها و مشكلات عصبی است. همین مسائل به تدریج باعث شده‌اند كه نسبت به دهه‌های قبل در حال حاضر سن ابتلا به تصلب شرائین و تنگ شدگی عروق كرونر بسیار كمتر از دهه‌های گذشته باشد. البته در این بین تغییر رژیم غذایی مردم هم بی‌تاثیر نیست. به همین دلیل الان در بیمارستان‌ها و مراكز تشخیصی و درمانی كم نمی‌بینیم مردان و حتی زنان ۲۵ تا ۳۵ ساله‌ای كه به علت تنگی عروق كرونر قلب تحت آنژیوپلاستی با بالون و یا حتی جراحی بای‌پس عروق قلب قرار گرفته‌اند. همه این موارد گوشزد می‌كند كه حتی جوان‌ها هم باید مراقب قلب خود باشند.
باید از دوران جوانی از طریق افزایش فعالیت‌های بدنی، كاهش استرس‌ها و فشارهای روانی و نیز داشتن یك رژیم غذایی مناسب از بروز تصلب شرائین پیشگیری كرد و تنها به اتكای جوان بودن نباید فكر كنید كه به چنین بیمار‌ی‌هایی مبتلا نمی‌شوید. از طرف دیگر باید به جوان‌ها اخطار دارد كه تمام علائم خود را جدی بگیرند و هیچ وقت مطمئن نباشند كه علائم آنها به علت سن پائین مربوط به قلب نیست. علاوه بر تصلب شرائین مشكلات دیگری نیز ممكن است برای عروق قلب ایجاد شوند. به طور طبیعی عروق قلب از روی عضله قلب عبور می‌كنند و هیچگاه به داخل آن نفوذ نمی‌كنند. اما گاهی اوقات به طور مادرزادی این عروق وارد بافت قلب می‌شوند. مشكل اینجاست كه قلب دائم در حال انقباض است.
در پی هر انقباض عضله قلب به شدت سفت و محكم می‌شود و همین امر باعث می‌شود عروقی كه از داخل نسنج این عضله عبور می‌كنند طی این انقباضات فشرده شوند. بدین ترتیب خونرسانی از طریق رگ مزبور قطع می‌شود و ممكن است حتی قسمت‌هایی از عضله قلب به علت نرسیدن خون كافی دچار سكته شوند. این وضعیت طی ورزش بدتر می‌شود چرا كه طی ورزش قلب برای جبران نیازهای بدن به خون بیشتر، محكم‌تر و سریع‌تر می‌زند و این فشارها روی رگ مزبور از قبل هم بیشتر می‌شود. ورزشكارانی كه طی ورزش دچار درد قفسه سینه می‌‌شوند و یا مواردی كه ورزشكار حین ورزش فوت كرده است ممكن است به این بیماری دچار باشد. اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌‌شود. بیماری‌های دیگری هم هستند كه در دوران جوانی قلب را مبتلا می‌كنند. دسته‌ای از بیماری‌های قلبی وجود دارند كه عضله قلب را مبتلا می‌كنند اما هنوز علت آنها مشخص نیست. به این بیماری‌‌ها در اصطلاح طبی كاردیومیوپاتی گفته می‌‌شود. كاردیومیوپاتی‌ها انواع مختلف دارند اما سه نوع اصلی دارند كه در نوع اول یا نوع اتساعی قلب گشاده شده است، در نوع دوم یا نوع تحدیدی قلب سفت و انعطاف‌ناپذیر شده است و در نوع سوم یا نوع هیپرتروفیك، قلب ضخیم و قطور شده است. این بیماری‌ها هم در اكثر موارد در دوران جوانی و اوائل بزرگسالی ایجاد می‌شوند و باز هم نشان می‌دهند كه الزاما نباید مسن و سالخورده بود تا به بیماری قلبی دچار شد.
● سوانح
اگر چه قلب در درون قفسه سینه كه قفسه‌ای استخوانی است قرار گرفته است اما نمی‌توان گفت كه به طور كامل از شر آسیب‌ها در امان است. در تصادفات اتومبیل ممكن است در صورت عدم استفاده از كمربند ایمنی قفسه سینه با چنان شدتی به فرمان اتومبیل برخورد كند كه آسیب شدیدی به قلب وارد شود. از طرف دیگر قلب در خطر آسیب به دنبال چاقوخوردگی یا تیرخوردگی قفسه سینه و یا دیگر آسیب‌های نافذ هم هست. در این موارد ممكن است قلب شروع به خونریزی كند، این خون در داخل پرده اطراف قلب جمع شود و در نهایت به قدری حجم آن زیاد شود كه از اطراف فشار شدیدی را به قلب وارد كند. این فشار شدید باعث می‌شود كه قلب دیگر عملكرد مناسبی نداشته باشد و حتی وضعیت ممكن است به قدری شدید شود كه اگر به طور اورژانسی بیمار درمان نشود، جان خود را از دست بدهد. باتوجه به اینكه همواره جوانان بیشتر از بقیه سنین در معرض چنین سوانح و حوادثی هستند، این مشكلات قلب و عروق هم بالطبع در آنها بیشتر دیده می‌شود.
مواردی كه گفته شد تنها توضیح مختصر وسطحی از بیماری‌ها و حالاتی بود كه می‌توانند در دوران جوانی باعث ابتلای قلب و عروق شوند اما حالات متعدد دیگری هم هستند كه اگر چه شیوع كمتری دارند، اهمیت مشابهی در درگیری قلب دارند. به همین دلیل جوانان باید گوش به زنگ باشند كه بیماری‌های قلبی در كمین آنها نیز نشسته‌اند و تنها به امید سن كم نمی‌توانند خود را از چنین بیماری‌هایی مصون بدانند. تمام علائم خود نظیر درد قفسه سینه‌، طپش قلب و تنگی نفس را جدی بگیرید و در صورت مواجهه با آنها با مراجعه به متخصص قلب وعروق درصدد یافتنی علت زمینه‌ای باشید. با رژیم غذایی مناسب، ورزش و فعالیت‌های بدنی اجتناب از مصرف دخانیات و استرس و تنش‌های روحی سعی كنید كه از همین دوره جوانی با بروز تصلب شرائین مقابله كنید. مطمئن باشید كه پیشگیری همیشه بهتر از درمان است و متاسفانه بسیاری از این بیمار‌ی‌ها پس از ایجاد، درمان قطعی و كامل ندارند.

دكتر علی حسینی

منبع : روزنامه سلامت