فیروزه

● تكه ای از آسمان در دستان ما
از گذشته های بسیار دور تاكنون بسیاری از مردم بر این باور بوده و هنوز هم هستند كه «فیروزه سنگی است كه برای انسان و به خاطرآرامش او آفریده شده است » حتی امروز نیر در دنیای مد باوجود تعدد و تنوع جواهرات ، فیروزه با آن رنگ آسمانی و سحر آمیزش علاقه و اعتقاد بسیاری از مردم را به خود جلب كرده و از محبوبیت خاصی برخوردار است .
در بسیاری از فرهنگهای قدیم و جدید ، از فیروزه به عنوان سنگی مقدس و طلسم خوشبختی و
خوش شانسی یاد شده است . صنایع دستی ساخته شده از فیروزه نیر كه در طی كاوشهای باستانشاسی در كشور مصر ، در مقبره هایی مربوط به سه هزار سال پیش از میلاد مسیح یافت شده است ، قدیمی ترین گواه بر این مطلب است و نشان می دهد كه مصریان باستان ، فیروزه را گوهری معنوی و مقدس می دانستند .
پادشاهان ایران باستان ، از گوهرهای آبی آسمانی مانند فیروزه ، برای تزئینات دست و گردن استفاده می كردند و براین باور بودند كه این گوهر خوش رنگ آنها را در برابر مرگ غیر طبیعی یا به قولی ، «اجل معلق » محافظت خواهد كرد از این رو تغییر رنگ گوهرهای به كار رفته در گردن بندها و دستبندهای آنها ، خوش یمن نبوده و علامت خطری برای شخص استفاده كننده از آن به شما می رفت ، اما امروزه بر كسی پوشیده نیست كه عواملی همچون نور٬ مواد آرایشی ، گرد و غبار و چربی و میزان HP پوست و برخی عوامل شیمیایی دیگر ، باعث تغییر رنگ فیروزه می شوند كه هیچ كدام از آنها نیز زنگ خطری برای استفاده كننده از این سنگ قیمتی و زیبا نیست .
● فیروزه ، عاملی برای محافظت از خود٬قدرت و لذت بردن از زندگی
فیروزه در نزد قدیمیان ، گاهی اوقات نشانگر قدرت ، ثروت و مسئولیت مهم استفاده كنندگان آن بوده است . یكی از فلاسفه قدیم ایران(قزوینی) نوشته است كه پوشیدن و استفاده از فیروزه در تزئینات دست و نیز استفاده از آن در مهر كردن نامه ها باعث می شود كه شخص استفاده كننده هرگز فقیر نشود.
استفاده از نگین فیروزه همراه با رشته هایی از مروارید در تزئین عمامه ها به منظور حفاظت از شخص و مصونیت از چشم زخم و همچنین آرایش دادن خنجرها و زین اسبان و شتران با این سنگ به منظور طلسم یكی دیگر از رسم ها و كاربردهای متداول این گوهر آسمانی در نزد پیشینیان بوده است .
فیروزه در طی جنگهای صلیبی به اروپا راه یافت و از آن زمان با نام Turquios یعنی سنگ تركی در میان انگلیسی زبانان شناخته شده . ساكنان قدیمی نواحی جنوب مركز و شمال آمریكا نیز در دیر باز فیروزه را می شناختند و به خاطر رنگ و ویژگیهای خاص این گوهر از آن لذت می بردند. آنها در تزئین ماسكهای مراسم مذهبی خود از تكه های فیروزه استفاده می كردند . گروهی از بومیان شمال آمریكا حتی امروزه نیز بطور انحصاری جواهرات گرانقیمت و خاصی را كه دارای ارزش تجاری بالایی هستند تولید می كنند. این جواهرات تركیبی از فیروزه و نقره هستند و به میزان بسیار محدود و كم تولید می شوند. بومیان یاد شده بر این باورند كه رنگ آبی فیروزه به كار رفته در این جواهرات می تواند ارتباط مستقیمی میان آسمان و دریاها برقرار كند.تبتی ها نیز در ماسم مذهبی خود از این گوهر استفاده میكنند. از دیگر باورهای قدیمی این است كه فیروزه می تواند سوار كاران را از خطر افتادن از روی اسب محافظت نماید. جالب اینجاست كه بسیاری از كاركنان خطوط هوایی و هوانوردان امروزی نیز به پیروی از این باور قدیمی یك تكه فیروزه را به عنوان سنگ خوش شناسی همیشه همراه خود دارند.
فیروزه بر اساس یك باور جهانی سنگ ماه دسامبر یا آذرماه بوده واستفاده ازآن رابرای متولدین این ماه خوش یمن٬وباعث خوش شناسی میدانند. همچنین استفاده ازاین گوهر در روز چهار شنبه نیز توصیه شده است. اروپاییان از حلقه های ساخته شده از فیروزه به عنوان هدیه فراموش نشدنی) forget-me-not gifts) استفاده می كنند.
● رنگ آبی از مس ، رنگ سبز از آهن
فیروزه یك فسفات آلومینیوم با سختی حدود ۶ می باشد. با این حال به طور قابل ملاحظه ای از كوارتز نرمتر است این كانی به طور طبیعی در طیف وسیعی از رنگها٬ از آبی آسمانی روشن تا سبز خاكستری یافت می شود.
فیروزه در مكانهایی بوجود می آید كه میزان مس موجود در منطقه به میزان بالایی باشد بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مس دار بر روی سنگهای غنی از Al۲O۳ و غنی از فسفر ( فسفر بصورت آپاتیت در درون سنگهای آذرین وجود دارد ) . فیروزه بوجوی می آید گاهی نیز بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مس دار٬ بر روی فسیلهای استخوانی جانوران فیروزه به وجود می آید.
فیروزه با رنگ آبی خوشرنگ بهترین كیفیت راداراست وبسیار كمیاب میباشد ودر حالیكه رنگ سبز یا آبی كمرنگ كه از ارزش كمی برخوردار می باشد فراوانی بیشتری دارد. رنگ آبی فیروزه به خاطر وجود عنصر مس و رنگ سبز از عناصر آهن (Fe) یا كرم Cr) ( بوجود می آید ، آنچه در اغلب فیروزه ها عمومیت دارد وجود رگه یا رگچه هایی سیاه یا قهوه ای رنگ برجسته است كه مربوط به سنگ مادر تشكیل دهند فیروزه می باشد .
این رگه ها گاه در طرحهای منظم و غیر منظم شكل می گیرند كه در چنین حالتی به آن شبكه عنكبوتی (Spider web) و در اصطلاح بازار ایران به آن فیروزه شجری می گویند. اگر این طرح منظم و زیبا باشد باعث افزایش ارزش فیروزه خواهد شد در حالیكه اگر این شبكه نامنظم و به صورت نقطه و لكه ای باشد از ارزش فیروزه خواهد كاست .
كریستالهای موجود در فیروزه اكثرا" بصورت میكروكریستالین بوده و تقریبا" با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند . فیروزه اكثرا" به صورت لایه یا رگچه و یا نودول ( شكل غده ای ) و نوگت (تكه ای ) در سنگهای تیپ آندزیتی یافت می شود كشورهای امریكا ، مكزیك ، فلسطین اشغالی ، افغانستان ، چین دارای منابع معدنی فیروزه می باشند. اما آنچه قابل توجه و مهم است این است كه زیباترین و با كیفیت ترین نوع فیروزه با رنگ آبی آسمانی بی نظیر در شمال شرق ایران در نزدیكی شهرستان نیشابور یافت می شود.
فیروزه به ندرت به صورت تراش دار می باشد اكثرا" بصورت برش كبوچان (Cabuchan) (شكل۱ )است همچنین برش بید یا دانه تسبیحی (Bead) (شكل ۲) و برش فانتزی (Fancy) (شكل ۳ ) نیز كانی فیروزه برش داده می شود.
● راههای افزایش عمر فیروزه
فیروزه ها جواهرات نسبتا" نرمی هستند و همچنین كاملا" حساس می باشند بدین معنی كه رنگ فیروزه می تواند در طی استفاده از آن كم رنگ شود. به همین دلیل امروزه حتی برای فیروزه هایی با كیفیت عالی یك مرحله به سازیtreatment) )شامل واكس زدن در نظر گرفته می شود عمل واكس زدن به فیروزه باعث می شود تا ضمن افزایش سختی و در نتیجه آن افزایش دوام كانی ، از محو شدن رنگ فیروزه به مرور زمان نیز جلوگیری شود. واكس فیروزه یك نوع رزین مصنوعی است كه در طی روشی خاص با فرو بردن فیروزه داخل رزین مورد نظر صورت می گیرد. تقریبا" امروزه اكثر فیروزه ها با این روش به سازی می شوند و این عمل حتی باعث افزایش قیمت و ارزش فیروزه می شود.
● نكات قابل توجه در مورد فیروزه
در خرید ونگهداری فیروزه همیشه نكات فوق را مد نظر داشته باشید فیروزه با رنگ آبی آسمانی روشن و شفاف كه در بازار ایران به نام فیروزه عجمی معروف است بهترین نوع فیروزه می باشد كه بصورت عددی خرید و فروش می شود ومیتواندبسته به رنگ ٬اندازه و كیفیتی كه داراست قیمتی بین ۵۰۰۰ ریال تا میلیونها تومان داشته باشد. افزایش رنگ سبز ٬ پریدگی رنگ و وجود ناخالصی عواملی هستند كه در این نوع فیروزه ها باعث كاهش كیفیت فیروزه می شوند.
اما فیروزه واجد خطوط سنگ مادر و مشبك (Spider web) كه در بازار ایران به نام فیروزه شجری معروف است بصورت گرمی خرید و فروش شده و بسته به رنگ خود فیروزه و منظم و زیبا بودن این شبكه ارزش گذاری بر روی آن صورت می گیرد كه می تواند قیمتی بسیار ناچیز تا ۱۰ هزار تومان در هر گرم داشته باشد.
در شناخت یك فیروزه در هنگام خرید باید دقتی خاص مبذول داشت زیرا گاهی اوقات سنگ های فیروزه قبل از مرحله واكس خوردن رنگ می شوند یا اینكه برخی فیروزه ها ترمیم شده هستند بدین صورت كه فیروزه های در اندازه كوچك و غیر قابل استفاده را پودر می نمایند و سپس فشرده كرده و با قالبهای مخصوص قطعات جدید در طرحهای معمول كبوچان( cabchan) و دانه تسبیحی (Bead) ساخته می شوند. بنابراین سعی كنید از یك گوهر فروش قابل اطمینان سنگ فیروزه خود را تهیه كنید تا در خرید خود دچار مشكل نشوید .
فیروزه بایستی از تماس با مواد آرایشی محافظت شود گرما واسیدیته بیش از حد پوست و نور مستقیم دائمی خورشید نیر باعث تاثیرات نامطلوب در این گوهر می شود و بنابراین این باور كه قرار دادن فیروزه در آفتاب باعث بهبود رنگ و افزایش قیمت آن خواهد شد باور نادرستی است . برای تمیز كردن فیروزه بهتر است هر چند یك بار تنها از یك پارچه نرم و تمیزكمی مرطوب استفاده كنید و از به كار بردن مواد شوینده و صابونها معطر كاملا" پرهیز كنید.
● معدن فیروزه نیشابور
تنها معدن فیروزه ایران با ذخیره ۹ هزار تن و ظرفیت تولید سالانه ۱۹ تن در ۵۵ کیلومتری شما لغربی نیشابور قرار دارد به طور تقریبی از هر تن سنگ فیروزه خام این معدن ۸ تا ۱۰ کیلوگرم فیروزه حاصل می گردد که به منظور گوهر(gem) برای زیور آلات٬ تزیینات و مصارف دیگر مورد استفاده قرار می گیرد . معدن فیروزه نیشابور نه تنها مهمترین معدن فیروزه کشور است بلکه در سطح جهانی نیز بدلیل کیفیت عالی آن بخصوص انواع عجمی و شجری ممتاز و از معروفیت خاصی بر خورداراست . نمونه های به نمایش گذاشته ایی از سنگ طبیعی فیروزه این معدن در موزه های زمین شناسی و معدنی دنیا مانند موزه زمین شناسی لندن وایران مانند موزه سازمان زمین شناسی تهران ومشهد خود گواه بر ارزشمندی این سنگ قیمتی است.متاسفانه امروزه این گوهربوسیله واسطه های عرب٬ ترك ومالیزیایی باقیمت نازل از بازار ایران خریداری شده و پس ازدرآمدن بصورت زیور آلات با قیمتهای گزاف به كشورهای اروپایی وامریكا صادر میشود .
و در نهایت به خاطر داشته باشید كه فیروزه با رنگ آبی زیبا و جذابش می تواند به شما آرامش و شادی ببخشد . فیروزه رنگهای آبی آسمان و سبزی زندگی را در خود جمع كرده است و شما با داشتن این گوهر بی نظیر تكه ای از آسمان را در دستان خود خواهید داشت .

تهیه كننده :ریحانه احمدی روحانی

منبع : پایگاه داده های علوم زمین کشور