شگفتیهای طبیعت قزوین

چندگانگی طبیعت استان قزوین كه تحت تاثیر توپوگرافی خاص آن و مجاورت با نواحی مرتفع شمالی و غربی – كه به شكل گیری سیستم شبه آلپاین انجامیده – و آب و هوای گرم و مركزی ایران، سیمایی گونه گون یافته است تنوع زیست گیاهی و جانوری چشمگیری را پدید آورده كه برای اكوتوریستها و دوستداران طبیعت همواره جذاب به شمار می رود. دیدار سرچشمه های جوشان و زیبای نینه رود و خارود در رودبار موجی از شادابی و نشاط را در دل گردشگران ایجاد می كند و صحرای آتشناك و تفتیده بویین زهرا، نگاه را به افقهای دور از دسترس پیوند می دهد. آبشارهای شورانگیز گرمارود الموت، منصور آوج و ماهین تارم شكوه تواضع و فروتنی را عینیت می بخشند و صخره های آسمان سای بزكش اوان و دربند اندج، غرور و سربلندی را در جانها بر می انگیزند. گستره آبی آبگیرهای دریابك در شمار قزوین، رودك بویین زهرا و دریابك آوج آیینه ای از آسمان را پیش روی رهگذران خسته می نهند. عقاب طلایی الموت، هوبره دشت الله آباد، آهوی تیز تك باشگل، بزكوهی گریزپای خشچال، طرقه بنفش آبیك، پلنگ رودبار شهرستان، همنفس با دیگر موجودات زنده، الفبای حیات را هجی می كنند و حق زندگی را یادآور می شوند. مجتمع آب درمانی ارشیا در آبگرم خرقان، چشمه های آب معدنی سلطان بلاغ، آب ترش، آب لرزان، كش آباد، اسبمرد، هفت چشمه زوارك، هفت چشمه آوج، كسن بقین، آبگرم یله گنبد و... درد را از جانها می زدایند و تندرستی را به جسمها هدیه می دهند.
چشم اندازهای زیبای دره شاهرود، فشكلدره آبیك، دره سوگا رودبار شهرستان دربند كلج تارم، دره كوچنان الموت و... به همراه باغستانهای دیرساله قزوین، شالیزارهای حاشیه شاهرود، تاكستانهای انگور بار تاكستان و دشت، فندق زارهای درهم تنیده ناحیه رودبار شهرستان، سروها و چنارهای كهنسال كه هاله ای قدسی بر رویشان نشسته و دامنه های بكر خرقان و رامند خلوص طبیعت را به نمایش می گذارند و چشمها را میهمان دست نخورده ترین و اصیل ترین مناظر طبیعی می كنند.
● غارهای افسونگر
امروزه یكی از مهم ترین جاذبه های گردشگری در جهان پدیده افسونگر و زیبار غارها به شمار می روند كه به «سرزمین عجایب»، «بهشت گمشده»، «دنیای اسرارآمیز» و... نیز شهرت یافته اند. كسانی كه برای دیدار مطلق شگفتی و زیبایی به غارها گام می نهند احساسی شگرف از دیدنیهای طبیعی درمی یابند كه هیچ گاه در محیط روزمره زندگی نظیر آن را نمی بینند. در دل كوههای البرز، خرقان و رامند در استان قزوین غارهای باشكوهی به چشم می خورند كه بخش قابل توجهی از میراث طبیعی گرانبهای ایران را تشكیل می دهند. غارهای سلطانبلاغ، آق بابا، شهرباز، كول، قزه قورتان، آلابار بالاغلاری، شاكین، قزل قلعه، چهل دختر، آلتین كش، بروج، ماهین، ملكشاه، اسكول، غارپلنگ و... از آن جمله اند. در این بخش ویژگی های چند غار در پی می آید.
▪ غار ولی
غار ولی در ۵ كیلومتری جنوب غربی روستای گشنه رود از بخش رودبار شهرستان در ارتفاع ۱۶۲۰ متری قرار دارد كه حدود ۲۵۰ میلیون سال قبل براثر انحلال سنگهای آهكی سازند روته تشكیل شده و متعلق به دوره پرمین و اواخر دوران اول زمین شناسی است. این غار از نوع مرطوب است و یك تالار اصلی و چند تالار فرعی به مساحت حدود یكصد متر و ارتفاع ۲۰ متر با هوایی ساكن و سرد دارد. متاسفانه استالاكتیتها و استالاكمیتهای بسیار زیبا و حجیم آن به دلیل دسترسی نسبتا آسان، دستخوش تخریب سودجویان قرار گرفته است و غارتگران چكیده ها و چكنده های فراوانی را شكسته و به یغما برده اند. بعضی شواهد از انسان زی بودن این غار در گذشته های دور حكایت دارد.
▪ غار سفیدآب
در ۴ كیلومتری شمال روستای سفیدآب و در دل كوه سفید چشمه به ارتفاع تقریبی ۲۴۰۰ متر از سطح دریا غار شگفت انگیز سفیدآب واقع شده است. این غار به خاطر وجود آب بسیار، دهلیزهای عمودی فراوان – كه فرود بعضی چاه روهای آب به عمق ۵۰ متر می رسد. استالاكتیتها و استالاكمیتهای جوان و بافتهای گل كلمی در سطوح مختلف آن مورد توجه غارنوردان و توریستهای ماجراجو است. زمین شناسان براساس سنگهای آهكی رسمی مربوط به سازندروته سن غار سفیدآب را بین ۲۵۰ تا ۲۹۰ میلیون سال تخمین زده اند.
▪ غار قلعه كرد
این غار در ۲۰ كیلومتری برجهای دوگانه خرقان در دهستان حصار از توابع شهر آبگرم قرار دارد. پس از عبور از دهانه غار و فرود از یك چاه راه ۱۵ متری، تالاری به وسعت بیش از یكهزار مترمربع رخ می نماید كه دارای چكیده ها و چكنده های فوق العاده زیبا و مسحوركننده است. رطوبت بالا، نقاشیهای دیواری – كه نشان از انسان زی بودن غار در سالهای دور و دیرین دارد – و حوضچه های آب، ویژگیهای غار قلعه كرد را افزایش داده است. قدمت این غار به دوره الیگومیوس و دوران سوم زمین شناسی می رسد كه تا ۴۰ میلیون سال پیش تخمین زده می شود.
● مقبره پیر تاكستان
در كناره جنوب شرقی شهر تاكستان برجی آجری از بناهای دوره سلجوقی برجای مانده است كه به نام مقبره پیر شناخته می شود. این آرامگاه یك چهارطاقی است كه هر ضلع آن در خارج به ۵۰/۶ متر و از داخل ۴۰/۴ متر می رسد. متاسفانه از تزئینات فراوان و كهن این بنا تنها دو رج طاقنماهای كوچك سه كولی تزئینی باقی مانده كه به كمك آجركاری خفته و رفته ایجاد شده و از بندكشیهای نقش دار برخوردار است. گنبد بنا – كه دوپوش و مخروطی بوده دراثر تعمیرات تغییر شكل یافته – به كمك ۴ فیل پوش واقع در كنجها و طاقنماهای میان آنها و سپس كاربندیهای شبه طاقنمای كوچك كه بین هر فیل پوش و طاقنمای بزرگ ایجاد شده، برپا گشته است و در داخل آنها نیز با آجرچینی، طرحهای هندسی – از جمله صلیب شكسته – به وجود آورده اند.
● قلعه ها
علاوه بر موقعیت استراتژیك منطقه قزوین، موانع طبیعی مانند كوههای سر به فلك كشیده، دره های ژرف، رودهای پرخروش، دشتهای گسترده و... به انتخاب این سرزمین برای ایجاد استحكامات دفاعی و قلعه های استوار در طول تاریخ انجامیده است. به گواهی مورخان، دژهای این ناحیه همواره به تسخیر ناپذیری و پایداری شناخته شده، به ویژه با استقرار حسن صباح و جانشینانش شهرتی جهانی یافته اند. اكنون می توان از میان بیش از۵۰ قلعه كه در هجوم خانمان سوز هلاكو به ویرانی گرایید بقایای برجها، اتاقها، دهلیزها و دیوارهایی را یافت كه عزم بلند قلعه نشینان را به نمایش می گذارند. شوق دیدار از قلعه های اسرارآمیز و شكوهمند حسن در گازرخان، لمبسر در رازمیان، بیدلان در شیوه كوه، نویزرشاه در گرمارود، شمیران، فردوس، امرا، اوغلان قزقلعه در تارم، گبرقلعه در آوج، ایلان، سفیددر، فرندج، شمس كلایه، قسطین لار، سیوهین، ورتوان بازرگاه، جولاده، تیاندشت، قلادوش، رشكین و... همه ساله گردشگران بسیاری از خارج و داخل كشور را به این منطقه می كشاند. دیدار از سرزمین قلعه ها ما را به هزارتوی تاریخ می برد و مقاومت و پایداری حماسی ایمان در مقابل سلاح و خاطره نبردهای سرنوشت ساز یاران حسن را در برابر محاصره های سنگین و چندین ماهه سلجوقیان آینگی می كند. اگرچه اكنون از آن همه شكوه و قدرت افسانه ای آثار فراوانی باقی نمانده، اما همین مقدار موجود ما را با تاریخ پرفراز و نشیب كشورمان پیوند می دهد و دریچه های آشنایی را بر روی پیشینه پرافتخارمان می گشاید.▪ قلعه الموت
در شمال شرقی آبادی گازرخان و بر بلندای كوهی از سنگ یكپارچه با ارتفاع ۲۱۰۰ متر از سطح دریا كه به پرتگاههای مخوفی منتهی می شود قلعه ای پرشكوه قرار دارد كه به گزارش حمدا... مستوفی نخست در سال ۲۲۶ هجری به دست داعی الی الحق حسن بن زیدالباقری بنا شده، در شب چهارشنبه ششم رجب سال ۴۸۳ قمری به تصرف حسن صباح درآمده و اكنون آن را به نام قلعه الموت یا قلعه حسن می خوانند.
تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی – چند متر پایین تر از برج شرقی دژ – واقع شده كه كوه هودكان با فاصله ای نسبتا زیاد بر آن مشرف است. در این محل تونلی در تخته سنگ بریده شده كه دارای ۶ متر طول، ۲ متر عرض و ۲ متر ارتفاع است. پس از عبور از این گذرگاه، آثار باقیمانده برج جنوبی قلعه و دیواره جنوب غربی آن كه روی شیب تند تخته سنگ ساخته شده آشكار می شود. در دامنه جنوبی كوه قلعه، خندقی به طور تقریبی ۵۰ متر و عرض ۲ متر كنده و آن را از آبی كه داخل قلعه می آمده پر می كرده اند تا هیچ راه نفوذی از آن جبهه متصور نباشد. بر روی دامنه های تند دیگر صخره نیز هرجا كه بیم بالارفتن مهاجمان می رفته خندقهایی كنده و دیواره بالایی آنها را مورب برآورده اند تا امكان هرگونه عبوری را بازستاند. همچنین در هر نقطه كه شیاری وجود داشته با ساختن دیواره هایی سنگی یا آجری راه ورود را مسدود ساخته اند. با عبور از پای دیوار شرقی قلعه كه حدود ۱۰ متر و به ارتفاع ۵ متر است به بخش اصلی دژ می رسیم كه تختگان حسن صباح در طول اقامت ۳۵ ساله وی در الموت بوده است و در بالای آن بقایای چند اتاق كه سقفشان فرو ریخته، به چشم می خورد. این قلعه پس از تسلیم ركن الدین خورشاه در شوال ۶۵۴ ه.ق به دستور هلاكو به آتش كشیده و ویران شد و از آن پس به عنوان تبعیدگاه و زندان مورد استفاده قرار گرفت. یكی از شگفتیهای قلعه حسن، سیستم پیچیده آبرسانی با تنبوشه هایی به قطر ۱۰ سانتی متر است كه از چشمه «كلدر» آب را به دژ رسانده و در حوضهای سنگی ذخیره می كرده اند. در جنوب غربی این قسمت از قلعه – در میان شیب بسیار تندی كه به پرتگاههای عمیق می رسد – حوضی را در دل سنگ به ابعاد تقریبی ۸ × ۵ متر كنده اند كه هیچ گاه از آب خالی نشده است.
▪ قلعه لمبسر
بزرگ ترین و مستحكم ترین قلعه اسماعیلیان در ایران در ۳ كیلومتری شمال شرقی شهر رازمیان – مركز بخش رودبار شهرستان – قرار دارد كه دره های عمیق نینه رود و لمه در دسترسی به آن را از شرق و غرب غیرممكن ساخته اند و تنها از دو دروازه شمالی و جنوبی می توان به دژ وارد شد. شیب كوه كه از شمال به جنوب كشیده شده و اختلاف دو سطح آن به ۱۵۰ متر می رسد حدود ۴۸۰ متر طول دارد و پهنای قلعه بیش از ۱۹۰ متر است. تاریخ بنای اصلی قلعه را به پیش از اسلام نسبت می دهند و پس از تصرف آن در شب چهارشنبه بیستم ذی القعده سال ۴۸۹ هجری توسط كیابزرگ امید بازسازی شده و توسعه یافته است. دیواره های عظیم دولایه با ارتفاعی افزون بر ۱۰ متر از سنگهای بسیار بزرگ، ساختمان اصلی در بخش شمالی دژ با دیوارهایی به قطر ۱۲۰ سانتی متر از سنگ تراشیده، مخازن عظیم و شگفت آور آب و غلات در جنوب و جنوب شرقی قلعه، چند برج و سیستم آبرسانی كه هر بیننده ای را به حیرت وامی دارد، از آثار به جای مانده در دژ لمبسر است.
▪ قلعه شیركوه
این قلعه كه بیدلان نیز خوانده می شود در نزدیكی روستای باغدشت و برفراز قله ای كه ۱۸۵۱ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، واقع شده است. باید این دژ را از استراتژیك ترین قلاع دفاعی اسماعیلیان برشمرد، زیرا در محل تقاطع طالقان رود و الموت رود قرار گرفته و به خاطر تسلطش بر سراسر منطقه، گلوگاه مهمی برای رویارویی با مهاجمانی است كه به دره گام می گذارند. راه دسترسی به دژ بیدلان بسیار دشوار است و به دره هایی با عمق بیش از ۶۰۰ متر منتهی می گردد كه با دیواره های بلند و برجهای مستحكم تسخیرناپذیر می نماید. وجود ۸ مخزن بزرگ آب كه با عرض تقریبی ۷۵/۱ و در ازای ۶ تا ۱۶ متری در دل سنگ كنده شده اند از عزم جدی قلعه نشینان برای پایداری در محاصره های طولانی حكایت دارد.
ویژگی منحصر بفرد دژ شیركوه قلعه ای ایذایی است كه در ۵/۳ كیلومتری غرب آن قرار دارد و برجك نامیده می شود و برای اشراف كامل به عبوركنندگان از تنگه طالقان ساخته شده است كه با تعبیه دریچه ای در پایین آن بر سر مهاجمان سنگ و نفت شعله ور فرو ریخته اند. غیر از بقایای دیواره ها، برجها، گذرگاه سرپوشیده و سنگرهای نگهبانی كنده شده در دل تخته سنگها تنوری سنگی به ارتفاع ۶۰/۱ و قطر ۷۵/۱ متر را باید از آثار دژشیركوه نام برد.
▪ قز قلعه
در ۲۰ كیلومتری شهرستان تاكستان و در كنار روستای آبكلو بر فراز كوه سنگی یگانه ای بقایای دژ عظیم و شكوهمند قزقلعه قرار دارد كه از كیلومترها دورتر قابل مشاهده است. این قلعه از سه طرف به پرتگاههای عمیق منتهی می شود و تنها راه ورود به آن از سوی جنوب است. دیواره بلندی كه با سنگ لاشه و ملاط برآمده و شخامت آن افزون بر ۶۰/۳ متر است از استحكام و پایداری این دژ دفاعی حكایت دارد. چشم انداز وسیع و اشراف بر تمام دشت گسترده قزوین، تركیب شگفت آور سنگ لاشه با آجر، فرورفتگیها و برجستگیهای موزون در سطح دیواره قلعه، تزئینات بسیار زیبای مقرنس و طرحهای دیگر ازجمله ویژگیهای قزقلعه به شمار می روند كه از دوره ساسانی پابرجا مانده اند.
▪ دژ شمیران
قلعه شمیران دركنار دریاچه سپیدرود بر بالای تپه ای مرتفع و سنگی كه رود قزل اوزن از جنوب آن می گذرد قرار دارد. پیشینه بنای آن را به دوران قبل از اسلام نسبت می دهند و در طول سالهای سده چهارم هجری تختگاه كنگریان – آل مسافر – بوده است. از گزارش جهانگردانی همچون ابودلف (۳۳۱ ه. ق) و ناصر خسرو (۴۳۸ ه. ق) عظمت و شكوه بی نظیر این دژ تاریخی آشكار می شود: سكونت صنعتگران و هنرمندان ممتاز در آن، سه دیوار بلند و تو در تو در گرداگرد قلعه، كانالهای آبرسانی، برجهای مستحكم، گستردگی بسیار و موقعیت ممتاز دفاعی اش چشمگیر تلقی شده است. دژ شمیران نزدیك به دو قرن جزء قلعه های اسماعیلیان بوده و پس از هجوم هلاكو تا پایان دوره صفوی نیز در كشمكشهای سیاسی اهمیتی بسزا داشته است.
طرح كلی بنای قلعه به شكل مستطیل و ارتفاع برجها و دیوار نزدیك به ۱۵ متر است كه تمامی آن را با كمك سنگهای لاشه و ملاط گچ به ضخامت ۸ پا ساخته اند و در فاصله های یك متری كلافی چوبی در دل دیوار به كار برده اند كه علاوه بر استحكام و همبستگی اجزا، نظمی منطقی به بنا بخشیده و از دور به صورت یك رج سنگ خودنمایی می كند.
در دیوار شمالی قلعه ۲ برج شكوهمند وجود دارد كه در قسمت بالا دارای پنجره های بلند مستطیلی شكل با قوس نیزه دار هستند كه بیشتر برای نگهبانی پایین قلعه از آنها استفاده می شده است. طرز ساختمان دیواره غربی قلعه با جانب شرقی تفاوت دارد و به جای برجهای مدور، دیواری صاف برآورده اند كه نمای خارجی ساختمانهای این بخش قلعه به شمار می رود و به تمامی از ملاط گچ پوشش یافته و به خوبی حفظ شده است. قسمت جنوبی دژ نیز دیواری صاف دارد كه به خاطر رود قزل اوزن از امنیت بیشتری برخوردار بوده و نیازی به استحكامات دفاعی بیشتر احساس نمی شده است.
▪ میمون قلعه
در جنوب شهر قزوین قلعه ای در ۲ طبقه با دهلیزهای عمود بر هم و اتاقهای جانبی وجود دارد كه گنبد میانی اش فرو ریخته و بقایایی از ۸ برج آن باقی است. عده ای آن را مهمان قلعه خوانده و گروهی به میمون بن عون كاتب – سردار موسی الهادی عباسی – در قرن دوم نسبت می دهند. این قلعه بنایی است مربع شكل به ابعاد تقریبی ۷۰ × ۷۰ متر كه از خشتهای ۳۰ × ۳۰ سانتیمتر با ملاط شفته ساخته شده است. طبقه زیرین میمون قلعه از شرق تپه با ۳ تونل به غرب تپه منتهی می گردد و یك تونل شمالی – جنوبی این تونلها را به هم متصل می سازد. برخی از سفالینه های به دست آمده در قلعه نشان از كاربرد آن تا دوره آل بویه دارد.
● جشن فندق
استان قزوین پس از گیلان دومین تولیدكننده عمده فندق كشور محسوب می شود. در بیش از ۷۰ روستای رودبار شهرستان و الموت حدود ۱۶ هزار نهال بارور فندق وجود دارد كه چهارنوع: زرآبادی، بادامی، سیاه بومی و سفید در آن به عمل می آید. بجز رقم بادامی – كه كشیده است – بیشتر به شكل گردو و دوپهلو و دارای مغزی سفید و با طعم شیرین و معطر هستند. در سالهای اخیر با تشكیل تعاونیهای صنفی، كاشت و برداشت فندق رونق افزون تری یافته و بخش قابل توجهی از محصول به بازارهای اروپایی صادر می شود. جشن فندق چین، یكی از مراسم به یادماندنی، پرنشاط و زیبای مردم منطقه است كه در واپسین هفته مردادماه در باغستانهای سرسبز بخش رودبار شهرستان برگزار می شود. در این آیین علاوه بر ارائه موسیقی محلی و فولكوریك، لافن بازی، آتش بازی، ورزشهای بومی و دیدار از جاذبه های طبیعی، صعود سراسری به قلعه تاریخی لمبسر انجام می گیرد و بسیار شورانگیز است. در حاشیه جشن، فروش محصولات محلی و صنایع دستی در بازارچه های ویژه رونق فراوانی دارد.

منبع : ماهنامه سفر