استاندارد های فرسوده دارو

روز تولد زكریای رازی به نام روز داروساز نامگذاری شده است. از آنجا كه دارو فرآورده ای كاملاً علمی است كه با سلامت و جان مردم ارتباط دارد و اهمیت این مسأله هم حساسیت موضوع را افزایش می دهد، هرچه بتوانیم در دانش تولید آن پیشرفت كنیم، در خدمت سیستم سلامت كشور حركت كرده ایم.
گفت وگو پیرامون جایگاه صنعت دارویی كشور، وضعیت پژوهش در صنایع دارویی، كیفیت ماشین آلات كارخانه های داروسازی، استاندارد داروهای تولیدی و... با آقایان دكتر سیدجمال سعیدواقفی- دبیر انجمن داروسازان ایران- و دكتر حمید خویی- دبیر انجمن علمی داروسازان ایران
●●●
●جناب دكتر واقفی! پیش از هر صحبتی لطفاً در مورد جایگاه فعلی رشته داروسازی در ایران توضیح دهید.
▪ خوشبختانه چند سالی است رشته های تخصصی در دانشكده های داروسازی- به ویژه تهران و شهید بهشتی- بسیار فعال شده است. در رشته های داروسازی بیمارستانی، داروسازی كلینیكی، داروسازی صنعتی و... دانشجو پذیرش شده و فارغ التحصیلان این رشته نیز همه ساله وارد بازار كار می شوند.
هرچه بتوانیم، رشته ها را تخصصی تر و گسترده تر كرده و دانشجو پذیرش كنیم، فارغ التحصیلان رشته داروسازی بیشتر در خدمت صنعت داروسازی در خواهند آمد. وقتی یك PHD در رشته داروسازی صنعتی فارغ التحصیل می شود، پس از جذب شدن در كارخانه به طور طبیعی چون با داروسازی روز دنیا آشناست و می تواند سیستم های نوین را در آنجا پیاده كند، مسلما این حركت سبب اعتلای صنعت داروسازان كشور می شود. در كنار آن كیفیت هم رشد می كند. كشوری كه بتواند از این فرصت استفاده كند، در زمره كشورهای پیشرو در این صنعت قرار می گیرد.
●آیا صنعت دارویی كشور برای دولت بار مالی دارد؟ و پرسش دیگر آنكه تولیدات داروهای داخلی، چنددرصد نیازهای داخلی را پاسخگوست؟
▪صنعت داروسازی به لحاظ علمی و از نظر ظرفیت، بار مالی برای دولت به همراه ندارد. در حال حاضر ۹۶درصد نیاز كشور به دارو را تولیدات داخلی تأمین می كنند، پس باتوجه به این رقم بدیهی است كه این صنعت نیازمند مراقبت و حمایت زیاد است.
●جایگاه تحقیقات را در صنایع دارویی كشور چگونه ارزیابی می كنید؟
▪ تحقیقات وقتی به صورتR&D(تحقیق و توسعه) در خدمت تولید دربیایند، نتایج بسیار جالبی به بار خواهند آورد. یكی از گروه های تخصصی كه در این زمینه قادر به سرویس دهی مناسب است، متخصصان تحقیقات علوم دارویی هستند. دانشكده های داروسازی ما می توانند این رشته را به صورت تخصصی دنبال كرده و توسعه دهند. در حال حاضر اسباب كار از نظر نیروی انسانی و متخصص فراهم است اما وسایل و ابزار كار هم می بایست با امكانات موجود همخوان باشد.
●در حال حاضر ماشین آلات داروسازی موجود در كارخانه های كشور تا چه حد با تكنولوژی روز دنیا همخوان است؟
▪كارخانجات ما بعضاً ماشین آلات قدیمی دارند. اگرچه بسیاری از این كارخانه ها ماشین آلات خود را به روز كرده اند، ولی آن تعداد هم كه قدیمی است، الزاما باید نسبت به تعویض آن اقدام كنند.
●در این زمینه وظیفه نظارت با چه ارگانی است؛ وزارت بهداشت یا وزارت صنایع؟ استاندارد عمر مفید این ماشین آلات در دنیا و در ایران چقدر است؟
▪ به طور طبیعی وزارت بهداشت می بایست نظارت كند اما از آنجا كه هر ماشینی یك عمر مفید دارد، در كشورهای صنعتی پیشرفته این عمر مفید ۳سال، در كشورهای پیشرفته ۵سال، در كشورهای در حال توسعه ۷سال و در بقیه كشورها۱۰سال است.
اما عمر برخی از این ماشین ها در برخی كارخانه های داروسازی ایران، به ۲۰ تا۳۰سال هم می رسد.
●آیا دلیل بالابودن عمر مفید ماشین آلات صنایع دارویی را خودداری صاحبان كارخانه ها از نوسازی آن می دانید؟
▪خیر! نه اینكه صاحبان كارخانه های ما تمایل به این تعویض نداشته باشند، بلكه بنیه مالی ضعیف، اجازه این امر را به آنان نمی دهد.
●چه راهكارهایی را برای برون رفت از این تنگنا پیشنهاد می كنید؟
▪باید تسهیلات تعهدی تنها برای تعویض ماشین آلات تخصیص یابد. دولت می بایست از طریق بانك ها تسهیلات لازم را به كارخانجات دارویی به صورت بلندمدت پرداخت كند و بر تعویض و نوسازی آن نظارت كند. یعنی هر ماشین پس از به سرآمدن عمر مفید، تعویض شود.
●حتی در صورت سالم بودن ماشین؟
▪بله! چون هر چقدر ماشین سالم باشد، از نظر كالیبریشن (دقیق بودن)، ولیدیشن (با ارزش بودن) و تولورانس (انحراف نداشتن از وزن) می بایست بسیار دقیق عمل كند كه ماشین های با عمر بالا هرچقدر هم كه سالم باشند، نمی توانند دقت لازم را برای سنجش موارد فوق لحاظ كنند. اگر ۱۰قرص را كه توسط ماشین آلات قدیمی ساخته شده اند وزن كنیم، به طور دقیق مشابه هم نخواهند بود. این بدان معناست كه ماشین حتماً باید از رده خارج شود.
طمفهوم صحبت های شما این است كه داروهای تولید داخل از كیفیت مطلوبی برخوردار نیستند؟
▪خیر منظورم این نبود. داروهای تولید داخل هم از نظر علمی و هم از نظر كیفی قابل قبول هستند و ایرادی به آن وارد نیست ولی می شود كیفیت تولید را با رعایت موارد فوق بهبود بخشید.
اما دكتر خویی در مورد جایگاه ایران در زمینه صنعت دارویی كشور می گوید: در زمینه تولید مولكول های جدید یا روش های نوین تولید برخی داروها، جایگاه ایران در میان كشورهای در حال توسعه نسبتاً مطلوب است. در ایران داروهایی در زمینه بیوتكنولوژی در حال حاضر تولید می شود. طی دو،سه سال گذشته داروی اینترفرون كه در درمان هپاتیت و سرطان كاربرد دارد، وارد بازار دارویی كشور شده است. همچنین ادیتروپویتن نیز كه در درمان كم خونی- به ویژه كم خونی های ناشی از سرطان ها- كاربرد وسیعی دارد، به تازگی مجوز عرضه به بازار را دریافت كرده است.
●آیا جایگاه صنعت داروسازی ایران را مطلوب ارزیابی می كنید؟
▪ما ظرفیت های سخت افزاری و نرم افزاری بسیار مناسبی برای ارتقا و توسعه صنعت داروسازی كشور داریم كه به نظر می رسد هنوز از بخش اعظم آن استفاده نشده باشد. با وجود آنكه یك كشور در حال توسعه هستیم، اما در زمینه صنعت داروسازی از جایگاه نسبتاً مطلوب و مقبولی برخورداریم. اما این نكته را نباید فراموش كرد كه می توانستیم در جایگاهی به مراتب بهتر از نقطه فعلی باشیم.
●مهمترین موانع در راه رسیدن به وضعیت بهتر را در این صنعت چگونه ارزیابی می كنید؟
▪ مشكلاتی نظیر تغییرات مكرر مدیریت در عرصه سیاستگذاری و اجرا كه در بسیاری موارد این تغییرات نه براساس مقتضیات ارتقاء و بهینه سازی سیستم كه براساس تغییر دیدگاه های مدیریتی كلان كشور صورت می گیرد. به عبارتی چون نظام مدیریت نداریم، هر مدیر براساس سلیقه فردی خود هدفگذاری و سیاستگذاری می كند. یك سیاست دارویی كلان و درازمدت كه اهداف حركت آینده صنعت داروسازی كشور را تعریف كرده و نیز راه رسیدن به این اهداف را هموار كند نیز تاكنون وجود نداشته است.
برخی اقدامات مقطعی مانند بازكردن دروازه های كشور در مقابل داروهای وارداتی، گرچه در قالب های محدود یا تحت عناوین تك نسخه ای صورت گرفت(پس از سال ۱۳۸۰) اما چنین تحولی به شدت صنعت داروسازی كشور را در معرض تهدید قرار داد چرا كه چنین حركتی وقتی همراه با تبلیغات سنگین شركت های دارویی خارجی و ارتقای فرهنگ برتری محصولات خارجی نسبت به مشابه ایرانی آن باشد، به خودی خود میل به مصرف داروی خارجی را افزایش داده و اعتماد به محصول ملی را كمتر كرده، این امر پدیده ای نگران كننده است؛ پدیده ای كه ما در چند سال اخیر با آن مواجه بوده و هستیم.
یعنی هر داروی خارجی را صرف نظر از كشورهای تولیدكننده آن برتر می دانند. به این ترتیب گاهی داروهای ساخت كشورهایی كه صنعت داروسازی آنها به مراتب عقب تر از صنعت داروسازی ایران است، تحت عنوان داروی خارجی، چند برابر قیمت مشابه ایرانی عرضه می شود.

بنفشه پورناجی

منبع : روزنامه همشهری