ترور در بهارستان

● پژوهشی درباره اندیشه، زندگی و ترور واعظ قزوینی
میرزایحیی كیوانی معروف به واعظ قزوینی از چهره های برجسته شعر، ادب، آموزش و پرورش، روزنامه نگاری و سیاست است. او از طبقات محروم جامعه برخاست و از همان ابتدای عمر با سختی ها و ناملایمات زندگی آشنا شد. عضویت، فعالیت و رهبری در حزب دموكرات قزوین، نخستین تجربه وی در عرصه فعالیت های سیاسی بود. اما واعظ كه در ابتدا با حزب دموكرات در پیوند بود، تجسم آمال و آرزوهای اجتماعی خود را در گرایش به حزب سوسیالیست دید و به آن پیوست و بعد از مدتی به عضویت حزب كمونیست درآمد. اما این روحانی و روحانی زاده آرمان گرا، همچنان به تعلقات مذهبی خود پایبند و وفادار ماند.
زندگی او از ابعاد مختلف قابل تعمق و بررسی است. واعظ به مطبوعات و معارف خدمات مهمی كرد. روش او در روزنامه نگاری انتقادی و جرات و تهور در بیان حقایق باعث شد روزنامه او بیشتر از سایر روزنامه ها در قزوین و توابع آن خواننده داشته باشد. روزنامه نصیحت را باید از اركان روزنامه نگاری در قزوین دانست كه به نوبه خود در بیداری جامعه نقش مهمی ایفا كرد. سه روزنامه دیگر به ترتیب تاریخ نشر عبارتند از: «روزنامه هدایت، روزنامه قزوین و روزنامه رعد». واعظ قزوینی پس از صور اسرافیل، سلطان العمای خراسانی و میرزاده عشقی، جزء نخستین روزنامه نگارانی است كه جان خود را در راه بیداری و آگاهی جامعه فدا كرده اند.
واعظ همچنین در عرصه آموزش و پرورش نیز خدمات ارزشمندی ارائه كرد. تدریس و مدیریت فرهنگ از اقدامات اساسی و موثر او در بسط معارف بود. وی با دلسوزی و پشتكار مدرسه را رونق داد و مردم را به فراگیری علوم در مدارس جدید تشویق كرد. واعظ نه تنها در قزوین بلكه در حومه قزوین نیز اقدامات مهمی برای گسترش معارف انجام داد. واعظ كه خود از طبقات محروم جامعه برخاسته بود، همواره در رفع تبعیض می كوشید. حساسیت شدید، داشتن سری پرشور، جرات در گفتن و نوشتن حقایق، مبارزه با اوهام و خرافات، اجنبی ستیزی و طرفداری از حقوق دهقانان از مشخصات بارز واعظ بود. اما به نظر می رسد زندگی و اندیشه و شخصیت واعظ به طور جدی مورد بررسی قرار نگرفته و نقش او در جریان های سیاسی چپ ناشناخته مانده است. دو دلیل سبب شده كه چهره او در گرد و غبار فراموشی فرو رود. دلیل اول این است كه همواره نام واعظ تحت تاثر شهرت و شخصیت ملك الشعرای بهار قرار داشته و برخی از نویسندگان به پیروی از بهار او را تنها به عنوان بلاگردان و پیش مرگ او محسوب كرده اند و دیگر هیچ توجهی به تفكر و فعالیت های سیاسی واعظ نداشته و حتی علل توقیف روزنامه نصیحت را بررسی نكرده اند.
دلیل دیگر همزمانی ترور واعظ با واقعه تغییر سلطنت است، زیرا هنوز خون واعظ روی سنگفرش های بهارستان خشك نشده بود كه توپ انقراض قاجاریه شلیك و قتل او در هیاهوی ناشی از انتقال سلطنت به فراموشی سپرده شد. تاكنون درباره زندگی، اندیشه و آثار واعظ قزوینی تحقیق جامعی صورت نگرفته است. كتاب یاد شده در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول با عنوان «زندگی و ترور واعظ» و در سه بخش «زندگی واعظ در یك نگاه، سالشمار زندگی واعظ، زندگی نامه واعظ و معمای قتل واعظ قزوینی» ارائه شده است.
در این فصل نویسنده كوشیده است اطلاعات كامل و جدیدی از زندگی واعظ ارائه دهد. در بخش «معمای قتل واعظ قزوینی» روایت های گوناگون مربوط به ترور واعظ را نقل كرده و با توجه به شواهد و قرائن موجود نتیجه گرفته است قتل واعظ نه به خاطر شباهت با بهار، بلكه به دلیل ترویج كمونیسم و نوشتن مقاله «آثار فنا علائم مرگ» بوده است. فصل دوم با عنوان «سیری در روزنامه نصیحت» حاصل پژوهش نویسنده در شماره های مختلف این روزنامه است و «مشخصات نصیحت، مندرجات و پاورقی های نصیحت، ثبت احوال و انجمن ها و مجامع در نصیحت، سئوال و جواب انتقادی، نصیحت و میرزاده عشقی، نصیحت و قتل ماژور ایمیری، نصیحت و عارف قزوینی» از دیگر بخش های مطرح شده در این كتاب است.
فصل سوم اختصاص به اشعار واعظ دارد كه برحسب تاریخ چاپ آن در نصیحت، گردآوری شده است. یكی از نكات برجسته زندگی واعظ كه گمنام مانده، جنبه شاعری واعظ است. وی از معدود شاعرانی است كه از قالب شعر برای پیشبرد اهداف سوسیالیستی و دفاع از حقوق دهقانان استفاده كرده و از این دیدگاه می توان او را از پیشگامان ادبیات كارگری دانست. در این فصل برای اولین بار اشعار واعظ به صورت كامل جمع آوری و چاپ شده است.

محمود فاضلی
مهدی نورمحمدی
انتشارات: حدیث امروز
نوبت اول: ۱۳۸۵
تیراژ: ۱۵۰۰ نسخه

منبع : روزنامه شرق